جبران حق‌الناس در دنیا آسان‌تر است یا قیامت؟

عقیق:بسیاری از گناهان در قالب «ضایع کردن حق الناس» دسته‌بندی می‌شوند؛ یعنی گناهانی که انسان با انجام آنها به فرد یا افراد دیگر ظلمی روا داشته یا حقی از آنها را ضایع کرده است. در آموزه‌های قرآن کریم و حدیث اهل بیت علیهم السلام تذکرات بسیاری درباره رعایت حق الناس داده شده که نشان‌دهنده اهمیت و بزرگ بودن این دسته گناهان دارد، چراکه آثار و نتایج آن هم در این دنیا متوجه فرد می‌شود و در مراتب بسیار بالاتر و شدیدتر، فرد را در عالم برزخ و قیامت گرفتار و پشیمان خواهد کرد.

در گفتگو با حجت‌الاسلام و المسلمین رضا محمدی، محقق و کارشناس اسلامی، به بررسی آثار و نتایج ناشی از ضایع کردن حق الناس پرداختیم. آن طور که این پژوهشگر قرآنی شرح می‌دهد، در هر حق الناسی، حق الله نهفته است و به محض اینکه انسان به شخص دیگری آسیبی می‌زند و یا ظلمی نسبت به او روا می‌دارد، هم به آن فرد ظلم کرده و هم به خدای متعال و دستور الهی. این در حالی است که گناهی مثل روزه نگرفتن، اگرچه گناه بزرگی است، اما انسان تنها حق الله را پایمال کرده است و ظلمی به انسان و موجود دیگری روا نداشته است. از طرف دیگر خداوند، توبه پذیر و ارحم الراحمین است و به همین دلیل جبران حق الله آسان‌تر از حق‌الناس است. اما وقتی انسان به شخص یا موجود دیگری ظلمی روا می‌دارد، درواقع کار را برای خود سخت کرده و جبران کردن حق الناس به مراتب دشوارتر است.

تأکید خداوند درباره رعایت حق‌الناس

در آموزه‌های قرآن و حدیث اهل بیت علیهم السلام، تأکیدهای بسیار زیادی درباره رعایت حق الناس شده است؛ گویی که حق الناس در منظر خداوند بسیار بزرگ است. دلیل این موضوع چیست؟

باید توجه داشت که در هر حق الناسی، حق الله نیز وجود دارد. به عبارت دیگر حق الله در دو گروه کلی دسته‌بندی می‌شود: اول حق الله محض مانند ادای نماز و روزه که انسان در انجام آنها تنها با خدای متعال حساب دارد و از اینکه نماز بخواند یا نخواند، لطف یا ظلمی به انسان دیگر نکرده است.

دسته دوم حق الله مربوط به اموری می‌شود که به دلیل حق الناس ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر کسی که به دارایی و اموال دیگری دستبرد زده، در حقیقت دو حق را ضایع کرده است: اول حق انسانی که مال او را ربوده و دارایی او را در مخاطره قرار داده و دوم، حق خدای متعال که دستور داده به اموال دیگران دستبرد نزنید و دزدی نکنید.

چگونه باید این دو حق را جبران کرد؟

چنین فردی با برگرداندن مال دزدی به صاحب مال و کسب رضایت او، گناه خود در حق الناس را جبران کرده است ولی حق الله همچنان به قوت خود باقی است. چون از منظر الهی دزد به حساب می‌آید و این حق الله معمولاً از طریق توبه جبران می‌شود.

جبران حق مردم جدا از حق الله است

بنابراین اگر کسی دزدی کرد و بعد از آن توبه کرد، حق الله و حق الناس جبران می‌شود؟

خیر، از طریق توبه تنها حق الله جبران می‌شود و حق الناس به قوت خود باقی می‌ماند تا فرد، آن را هم جبران کند. در مورد سایر گناهان هم همین طور است و تا زمانی که انسان‌ها هم از میان مردمی که به آنها ظلم کرده‌اند طلب حلالیت و جبران مافات نکنند و هم به درگاه خدای متعال توبه حقیقی نکنند، حق الناس و حق الله را جبران نکرده‌اند. به این صورت وقتی از دنیا بروند، در برابر خدا و اطرافیان مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.

آیا می‌توان از این نکته نتیجه گرفت که حق الناس از حق الله سنگین تر است؟

همین طور است چون در هر حق الناسی، حق الله نهفته است و به محض اینکه انسان به شخص دیگری آسیبی می‌زند و یا ظلمی نسبت به او روا می‌دارد، هم به آن فرد ظلم کرده و هم به خدای متعال و دستور الهی.

این در حالی است که گناهی مثل روزه نگرفتن، اگرچه گناه بزرگی است، اما انسان تنها حق الله را پایمال کرده است و ظلمی به انسان و موجود دیگری روا نداشته است.

از طرف دیگر خداوند، توبه پذیر و ارحم الراحمین است و به همین دلیل جبران حق الله آسان تر از حق الناس است. اما وقتی انسان به شخص یا موجود دیگری ظلمی روا می‌دارد، درواقع کار را برای خود سخت کرده و جبران کردن حق الناس به مراتب دشوارتر است.

در جبران حق الناس تعلل نکنیم

گاهی افراد در جبران حق الناس تعلل می‌کنند و گمان می‌کنند اگر حساب آنها به عالم برزخ و قیامت بیفتد، برایشان بهتر از این است که در دنیا حق مردم را جبران کنند. آیا چنین برداشتی درست است؟

خیر. دقت کنید که در عالم برزخ و قیامت، راهی برای جبران حق الناس نیست، جز اینکه کسی که حق الناس بر عهده دارد از گناهان فرد مقابل بر عهده می‌گیرد و یا از اعمال خیر خودش به او می‌دهد. به این دلیل که در آن عالم هر کسی دنیال راه گریزی از گناهان می‌گردد و همین حقی که انسان بر عهده دیگران دارد، می‌تواند راهی برای جبران برخی گناهان او باشد.

با این وجود بهترین راه این است که در این دنیا یا مرتکب عملی نشویم که حق الناس برای ما ایجاد کند و اگر هم ایجاد شد، فوراً آن را جبران کنیم تا در عالمی که همه چیز بر میزان حق سنجیده می‌شود، درمانده نشویم.