منظور از غیبت معرفتی چیست؟

عقیق: محمدجواد مهریار در یادداشتی به یکی از شبهات موجود در حوزه مهدویت پرداخته است که در ادامه با هم می‌خوانیم:

یکی از شبهاتی که امروزه در جامعه مطرح می‌شود، فایده‌ی امام غایب در میان مردم است. با گذشت بیش از هزار و صد سال از شروع غیبت کبری، چه فوایدی را می‌توان برای غیبت امام عصر (عج) بیان کرد؟!

غیبت حضرت مهدی موعود (عج)، به معنای حضور نداشتن در جامعه و قطع رابطه با مردم نیست؛ بلکه غیبت ایشان به گونه‌ای است که عموم مردم، حضرت حجت (عج) را به عنوان مهدی موعود نمی‌شناسند و شاید عده‌ای قلیل و انگشت‌شمار، آن هم با اذن الهی ایشان را بشناسند.

امام زمان (عج) در یکی از نامه‌های خود که برای شیخ مفید مرقوم داشتند، می‌فرمایند: «ما شما را رها نکرده و در رسیدگی و سرپرستی شما کوتاهی نمی‌کنیم و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم، پس تقوا پیشه کرده، ما را یاری کنید تا از فتنه‌هایی که به شما روی می‌آورد، شما را نجات بخشیم …»[۱]

اما یک سوال؛ امام غایب برای مسلمانان چه فایده‌ای دارد؟! در جواب به این سوال گفته می‌شود، غیبت امام زمان (عج) غیبت معرفتی است که نیازمند توضیح است.

منظور از غیبت معرفتی، غیبتی است که در آن، حجت خدا (عج) از دایره شناسایی مردم مخفی مانده است یعنی حضرت در بین مردم حضور دارند و در تعامل با آنان هستند اما کسی نمی‌داند که ایشان همان حجت خدا و مهدی منتظر است.

قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَیْنَکَ وَبَیْنَ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجَابًا مَسْتُورًا؛ [إسراء/۴۵] و چون قرآن بخوانی، میان تو و کسانی که به آخرت ایمان ندارند، پرده‏‌ای پوشیده قرار می‏‌دهیم.» با استناد به این آیه شریفه مشخص می‌شود حجاب مستور، به معنای حجاب معرفتی است و نمی‌تواند به معنای حجاب جسمانی باشد؛ چرا که رسول خدا (ص) قبل از هجرت به مدینه، در میان مشرکان مکه زندگی کرده و تردد داشتند و حتی در کنار کعبه نیز به خواندن قرآن مشغول بودند اما عده‌ی معدودی به مقام رسالت ایشان معرفت داشتند و بسیاری نیز با آنکه حضرت از بستگان آنان بودند، رسالت حضرت را انکار می‌کردند.

غیبت امام زمان (عج) در عصر حاضر، غیبت معرفتی است. در بیان فواید این نوع غیبت، از رسول خدا (ص) سوال شد که حضرت در پاسخ فرمودند: «قسم به آن خدایی که من را به پیامبری مبعوث فرمود، مردم در آن زمان همانند آفتاب در پس پرده ابر، از وجود مهدی (عج) بهره می‌برند و از نور ولایت او نورانی می‌گردند .»[۲]

حضرت ولی‌عصر (عج) نیز در روایتی فرمودند: «مردم از وجود من همانند آفتاب پشت ابر سود می‌جویند و من سبب آرامش و امنیت مردم روی زمین هستم همان گونه که ستارگان، امان اهل آسمانند .»[۳]

یکی از انبیای الهی که در قرآن کریم از او یاد شده، حضرت یوسف (ع) است. محمد بن مسلم در روایتی نقل می‎‌کند که خدمت امام باقر (ع) مشرف شدم و می‌خواستم در مورد مهدی موعود (عج) سؤالی بپرسم اما قبل از آنکه لب بگشایم، امام محمد باقر (ع) به من فرمودند: «ای محمد بن مسلم! قائم آل محمد (ع) شباهت‌هایی با پنج نفر از انبیا دارد. شباهت ایشان با یوسف بن یعقوب (علیهماالسلام) آن است که از خاص و عام غایب شد و او از برادرانش مخفی بود و امر او بر پدرش هم پوشیده بود با وجود آنکه مسافت بین او و پدرش و خاندان و شیعیانش کم بود .»[۴]

مهمترین بخش از زندگی حضرت یوسف (ع) را می‌توان دوران صدارت ایشان بر مردم مصر دانست. برادران حضرت برای گرفتن آذوقه به مصر آمدند، اما حضرت یوسف (علیه‌السلام) را با آنکه عزیز مصر شده بود نشناختند. قرآن کریم می‌فرماید: «وَجَاءَ إِخْوَةُ یُوسُفَ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ فَعَرَفَهُمْ وَهُمْ لَهُ مُنْکِرُونَ؛ [یوسف/۵۸] و برادران یوسف آمدند و بر او وارد شدند. [او] آنان را شناخت ولی آنان او را نشناختند.»

این تشابه به چند جهت حائز اهمیت است.

شباهت اول: برادران یوسف، حضرت را نشناختند، اما ایشان تمام برادرانش را می‌شناخت. امام زمان (عج) نیز فرد فرد انسان‌ها را می‌شناسند، حتی اگر در بین مردم ناشناس باشند و کسی از احوال ایشان خبر نداشته باشد.
شباهت دوم: با آنکه فرزندان حضرت یعقوب برادرشان را نشناختند، عدم معرفت آنان به حجت خدا سبب نشد تا حضرت یوسف (ع) از عنایات و توجهات خود به آنان دریغ کند؛ چرا که ولی خدا همانند خورشید، منشأ خیر برای موجودات عالم است.

با بیان توضیحات و استدلال به آیات قرآن کریم، وجود با برکت امام عصر (عج) سبب نزول رحمت الهی بر مخلوقات عالم هستی است. هرچند کسی ایشان را نشناسد و درک معرفت حضرتش را نداشته باشد، اما حضرت مهدی (عج) هیچ‌گاه از الطاف خاصه خود دریغ نمی‌کنند.

پی‌نوشت:
[۱]. طبرسی، احتجاج، انتشارات سعید، نشر مرتضی، مشهد، ج ۲، ص ۴۹۷.
[۲]. قندوزی، ینابیع الموده، بیروت، موسسة الاعلمی، ج ۳، ص ۱۷۰.
[۳]. صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، اسماعیلیه، تهران، ۱۳۹۵ ه، ج ۲، ص ۴۸۵.
[۴]. صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، اسماعیلیه، تهران، ۱۳۹۵ ه، ج ۱، ص ۳۲۷. «أَمَّا شَبَهُهُ مِنْ یُوسُفَ بْنِ یَعْقُوبَ ع فَالْغَیْبَةُ مِنْ خَاصَّتِهِ وَ عَامَّتِهِ وَ اخْتِفَاؤُهُ مِنْ إِخْوَتِهِ …»