علائم و راهکارهای درمان حسادت از دیدگاه قرآن

عقیق:شاید تاکنون این حس به شما هم دست داده باشد، حسی که کنترل آن بسیار سخت است و حتی ممکن است گاهی کار را به جاهای باریک بکشاند. «حسد» ویژگی خاصی است که نه تنها موجب درگیری جسمی فرد شده بلکه روح و روان فرد را درگیر می‌کند و بیش از آنکه موجب آزار به دیگران باشد خود فرد آسیب می‌بیند و مدام با خودش درگیر خواهد بود. ویژگی بسیار بدی که حتی خداوند در قرآن بارها از آن یاد کرده و در برخی موارد این ویژگی را عامل قتل نیز معرفی می‌کند. این خصلت به اندازه‌ای بد و خطرناک است که خداوند به پیامبر(ص) می‌فرماید از حسد به من پناه ببر؛ این ویژگی نه تنها قابل بحث در یک گزارش و یک یا چند مصاحبه است بلکه نیاز است کتاب‌ها و مقالات در این حوزه نگاشته و ابعاد مختلف آن بررسی شود.

در این گزارش قصد داریم ضمن بررسی دلایل و زمینه‌های پیدایش این ویژگی به راه‌های درمان آن نیز بپردازیم.

حجت‌الاسلام رضا احمدوند، پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه در گفت‌وگویی، با بیان اینکه حسد ویژگی بسیار خطرناکی است که از آن به‌عنوان بیماری قلبی یاد می‌شود، گفت: این ویژگی انسان را دچار گمراهی کرده و حتی ممکن است تا مراحلی پیش برود که مرتکب قتل نفس نیز شود. پیامبر(ص) درباره این ویژگی می‌فرماید «از حسد بپرهیزید چراکه حسد قابیل پسر آدم را به کشتن برادرش هابیل وادار کرد، حسود منکر خداست زیرا به قضای خداوند راضی نیست».

وی با اشاره به اینکه حسادت ابتدای مسیر گمراهی و نابودی است، افزود: اگر این ویژگی به موقع درمان نشود انسان مرتکب گناه‌های دیگری خواهد شد، در حقیقت این صفت مانند زغالی است که در هر کجا که باشد علاوه بر خود اطرافیانش را نیز نابود خواهد کرد. پیامبر اکرم(ص) نیز در این باره می‌فرمایند که از حسد بپرهیزید که اعمال خوب شما را از بین می‌برد مانند آتشی که هیزم را می‌سوزاند.

ویژگی حسد چیست؟

این پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه در ادامه به تعریف ویژگی حسد پرداخت و گفت: در این ویژگی انسان در قلب خود نسبت به از بین رفتن یک نعمت که خداوند در اختیار دیگران قرار داده خوشحال باشد، اگر انسانی چنین ویژگی را داشته باشد و یا آرزوی از بین رفتن نعمت دیگران را در سر بپرورد حسود است.

احمدوند با تأکید بر اینکه حسادت و غبطه دو موضوع متفاوت هستند، افزود: غبطه به مفهوم آرزوی داشتن نعمتی است که خداوند در اختیار دیگران قرار داده؛ افرادی که این ویژگی را دارند از خداوند می‌خواهند از نعمت سایر افراد به آنها هم عنایت کند. پیامبر(ص) در این زمینه می‌فرمایند «مؤمن به دیگران غبطه می‌خورد و از خداوند می‌خواهد نعمت‌هایی شبیه به دیگران را به او بدهد، اما منافق از خداوند می‌خواهد نعمت‌هایی که به دیگران داده‌ای از آنها بگیر حتی اگر آن نعمت را به من هم نداده‌ای.»

عوامل شکل‌گیری حسد از دیدگاه قرآن

پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه اولین عامل حسد را طبق تعبیر قرآن عداوت و دشمنی بیان کرد و گفت: در آیه ۱۰۹ سوره بقره خداوند می‌فرمایند «اهل کتاب چون با شما دشمنی دارند به شما حسادت می‌ورزند و تحمل ایمان شما را ندارند تلاش می‌کنند که شما را از ایمان به کفر بازگردانند.»؛ در آیه ۱۵ سوره یاسین خداوند یکی دیگر از عوامل شکل‌گیری حسادت را خود برتربینی و کمتربینی دیگران می‌داند، در این آیه خداوند می‌فرمایند «وقتی با پیامبر مواجه می‌شدند می‌گفتند تو بشری مثل ما هستی و نمی‌توانستند پیامبر را در اوج ببینند، درحالی که پیامبر(ص) طبق قرآن در سوره زخرف آیه ۳۱ اسوه حسنه بودند، اگر قرار بود این قرآن نازل شود باید به فردی عظیم و با شأن نازل می‌شد در حالی که محمد فردی یتیم است و هیچ جایگاهی ندارد. طبق این آیه قرآن این مردم فقط جایگاه مادی پیامبر(ص) را می‌دیدند و از جایگاه معنوی پیامبر(ص) غافل بودند.

وی تصریح کرد: ترس از اینکه اگر دیگری این نعمت را داشته باشد موجب کمرنگ شدن نعمت من خواهد شد، یکی دیگر از عوامل حسادت است، در حالی که خوان نعمت خداوند برای همه باز است و اگر به کسی نعمتی ببخشد از سهم نعمت دیگران کم نخواهد شد. به‌عنوان مثال اگر خداوند به فردی سه فرزند می‌بخشد به این مفهوم نیست که از سبد نعمت‌های فرد دیگری آن را جبران می‌کند.

شناسایی علائم حسد بر اساس قرآن

این پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه با تأکید بر اینکه در تمام صفات اخلاقی مهم‌ترین قاضی نفس انسان است، افزود: در سوره قیامت آیه ۱۵ خداوند می‌فرمایند «انسان باید خودش نفس خود را بشناسد.»؛ دیگران نمی‌توانند نفس ما را واکاوی کنند، ما باید علائم حسد را در قلب خود شناسایی و نسبت به از بین بردن آنها اقدام کنیم. امام صادق(ع) در روایتی می‌فرمایند «لقمان به فرزندش گفت حسد سه نشانه دارد، شخص حسود در غیاب شخص غیبت او را بکند، در حضور فرد چاپلوسی او را می‌کند و در وقت گرفتاری هم او را سرزنش و شماتت می‌کند.»؛ با استناد به روایت ذکر شده می‌توان وجود خود را از دارا بودن ویژگی حسد ارزیابی کرد.

راهکارهای درمان حسد

حجت‌الاسلام احمدوند در بخش دیگری از سخنانش بهترین راهکار درمان حسادت را شناخت آسیب‌های این ویژگی بیان کرد و گفت: امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند «عجیب است که حسود از سلامت جسم خود هم به کلی غافل است، بنابراین این ویژگی نه تنها سلامت روانی بلکه سلامت جسمی انسان را به خطر می‌اندازد.»

وی حسادت را یکی از بزرگترین عوامل بیماری جسمی دانست و گفت: حسادت فعالیت‌های سمپاتیک و پاراسمپاتیک انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و موجب افزایش ترشح سم در بدن انسان می‌شود که از این طریق کبد آسیب دیده و سایر نقاط بدن نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد، امروزه این امر در علوم روانشناسی و علوم پزشکی به اثبات رسیده است.

حجت‌الاسلام احمدوند در بخش دیگری از سخنانش بالاترین ضربه حسادت را براساس کلام امام علی(ع) افسردگی دانست و افزود: ایشان می‌فرمایند «بالاترین ضربه حسادت افسردگی است که موجب مغموم شدن انسان می‌شود.»؛ امام علی(ع) درباره درمان ویژگی ترس می‌فرمایند «از هر آنچه می‌ترسی خود را در آن بیفکن»، علم امروزه کاملا به این روش درمانی دست یافته است. درباره درمان ویژگی حسد نیز همین شیوه را می‌توان پیش گرفت، اگر آرزوی از دست رفتن نعمت دیگران را داریم در این معرکه خود را قرار دهیم و با نفس خود مبارزه کنیم، در این شرایط نه تنها از خداوند بخواهیم نعمت او را افزون کند بلکه درصدد کمک به برآورده شدن آرزو و خواسته آنها باشیم.

وی ادامه داد: به‌عنوان مثال اگر به برادر یا خواهر خود حسادت می‌ورزیم، از خداوند بخواهیم خانه‌ای که ندارند به وی عطا کند بلکه خود در خرید منزل به آنها کمک کنیم، در حقیقت نفس خود را وادار به دعا کردن و حتی برای کسب نعمت به کسی که حسودی‌ا‌ش را می‌کنیم، تلاش کنیم.

این پژوهشگر فلسفه و کلام حوزه علمیه در پایان تأکید کرد: براساس آیه قرآن در سوره فلق، مهم‌ترین راهکار درمان حسد پناه بردن به خداوند است، چه فردی که مورد حسودی قرار می‌گیرد و چه فردی که حسد می‌ورزد.

پایه و اساس شکل‌گیری اجتماع خانواده است، اگر این ویژگی‌های اخلاقی در چارچوب خانواده حل و فصل شود و به‌درستی شناسایی و درمان شود قطعا اجتماع نیز از آسیب‌های دیگر مبرا خواهد بود و این مستلزم درک و فهم عمیق از آیات قرآن و البته پیاده‌سازی آن در زندگی است.

منبع:ایکنا