دوره مصری‌ها تمام شد، حالا نوبت ماست

رضا صیادی- فعالان قرانی کشور درباره حامد شاکر نژاد دو موضع کاملا متفاوت دارند؛ گروهی مخالف سر سخت‌اند و عده‌ای موافق سینه چاک. کمتر کسی پیدا می شود که درباره شیوه قرائت این جوان خراسانی بی‌تفاوت باشد. اصلا دیگر نمی‌توان درباره او بی‌تفاوت بود، چرا که مدت‌هاست نام شاکرنژاد به عنوان یک قاری برجسته و ممتاز ایرانی مطرح شده و حتی برخی قرائت‌هایش در خارج کشور هم سر و صدا کرده است. او با همه قاریان جوان فرق دارد، از رنگ و لحن صدایش  گرفته تا حرکت‌های دست و وصورتش هنگام قرائت و حتی شالی که روی دوش می‌اندازد.باید بپذیریم که او بسیار جسورانه قرائت می‌کند و از اینکه مخالفان درباره اظهار نظر کنند، باکی ندارد.

آقای شاکرنژاد! بین فعالان قرانی کشور معروف شده که شما متفاوت قرائت می‌کنید، موافقید برای آغاز از همین «تفاوت» بگویید؟

من از همان روزهایی که با قرائت قران آشنا شدم، یک نکته را به هیچ وجه پسندیده نمی‌دانستم؛اینکه قاریان ایرانی فقط  مصری هارا  به عنوان قاریان صاحب سبک  الگو قرار می دهند. این مسئله  ضعف بزرگی برای جامعه قرآنی کشور ما بوده و هست.،به همین دلیل تصمیم گرفتم سبک جدیدی  را ارائه دهم که با سبک های رایج متفاوت باشد.

اما خیلی ها معتقدند که شما بسیار شبیه استاد شحات می‌خوانید و سبک تازه‌ای ارائه ندادید. حتی پسر استاد یک بار گفته بود که شما شبیه‌ترین قرائت را به پدرش دارید.

بله، در  یک گفت وگوی تلویزیونی پسر استاد شحات گفت که من  شبیه ترین  قرائت را  به ایشان دارم و من هم حرفی نزدم . دلیلش این بود  بود که پدر ایشان  تازه فوت کرده بود و ادب و احترام حکم می کرد که من سخنی در نفی این موضوع نگویم، اما حقیقت چیز دیگری است. هیچ شباهتی  بین الحان قرائت من  و آقای شحات انور وجود ندارد ؛ بحث سبک  و لحن است نه صوت.شاید رنگ صدای من با صوت استاد شحات یکی باشد ،اما مهم تفاوت الحان است که اگر کمی دقت کنید کاملا این تفاوت آشکار است. صوت هم که خدادای است و ممکن است صدای چندین نفر شبیه هم باشد.اتفاقا یک روز استاد شحات خودشان به من گفتند که صدای تو از حتی پسرانم هم بیشتر به من شباهت دارد.

پس شما به طور کلی با  تقلید در حوزه قرائت مشکلی دارید؟

تقلید فقط برای شروع خوب است ،واقعا  تا کی می توانیم تقلید کنیم؟ من نگران آینده هستم.همه قاریان مصری که الان صاحب سبک جداگانه ای شده‌اند، زمانی مقلد بودند،اما کم کم به جایی رسیدند که سبک جدیدی داشته باشند. من هم زمانی مقلد بودم، شاید 400 تلاوت مصطفی اسماعیل را تقلید کرده باشم، اما در نهایت به این نتیجه رسیدم که سبکی برای خودم داشته باشم.

چه زمانی به این نتیجه رسیدید که سبک جدیدی ارائه دهید؟

از سن 5 سالگی به همراه برادر بزرگترم  "حاج حمید آقا" با سیک مصطفی اسماعیل تلاوت می کردم تا اینکه در سن 12 سالگی رتبه نخست مسابقات بین المللی عربستان را بدست آوردم .این وضع تا سن 17 سالگی ادامه پیدا کرد،بعد تغییرات صوتی دوران بلوغ پیش آمد ،برای همین چند سالی مجبور بودم باصدای جدید کنار بیایم.از این مرحله که گذر کردم به این فکر افتادم که  سبک جدید  در تلاوتم ایجاد کنم.

برای رسیدن به این سبک جدید کار خاصی انجام دادید یا فقط تمرین کردید؟

تمرین که اصل کار بود،اما درکلاس های متفاوتی شرکت کردم.از صرف و نحو عربی گرفته تا فصاحت و بلاغت در کلام عرب  و آشنایی با موسیقی کلاسیک عربی و ایرانی.تلاوت های  اساتید مختلف قرآن را  به شیوه قیاسی و علمی مورد بررسی قرار دادم ،در حالی که شاید تا پیش ازآن فقط با گوش دادن تلاوت ها را پیگیری می کردم. تفسیر های مختلف را مطالعه کردم تا بر معنای آیات هم مسلط شوم، چون با لحنی که بر آیه تحمیل شود مخالفم . معتقدم الحان باید در خدمت معنای آیات قرار داشته باشد . در نهایت همه اینها را کنار هم قرار دادم و به سبک جدید تلاوت رسیدم.

پس برای رسیدن به لحنی که مطابق با معنای آیات باشد،  داشتن یک استاد مفاهیم قرآن اهمیت دارد؟

صدرصد.تلاوت قرآن باید تاثیر گذار باشد. قاری که مفاهیم آیات  را  به خوبی ندادند، نمی تواند قرائتی که منطبق بر معنا باشد ارائه کند.

سبک حامد شاکرنژاد چه ویژگی دارد؟

عصر طلایی قرائت قرآن در مصر به چند دوره تقسیم  می‌شود . در هر دوره اساتید بزرگی ظهور کردند که در تلاوتشان ویژگی های خاص بود،من سعی کردم همه آن ویژگی ها را  در سبکم قرار دهم؛ حزن استاد رفعت ،انطباق لحن بر معنا در قرائت مصطفی اسماعیل،قدرت و شفافیت صوت عبدالباسط،نرمی و لطافت استاد شحات انور،نفس طولانی عبدالعال و تحریرهای ریزی که در تلاوت استاد غلوش وجود دارد. شاید بهتر باشد بگویم سبک حامد شاکر نژاد تلفیقی است از سبک های اساتید بزرگ مصر، همراه با  نغمات ریز ایرانی و عرب. 

با این حساب سبک جدیدی ارائه ندادید، از چند سبک مختلف الگو برداری کردید.

اشتباه نکنید.این الگوبرداری نیست.هر تلاوت برجسته ای با ملاک های سنجیده می شود که لازمه تلاوت است.مانند حزین بودن، انطباق لحن بر معنا،شفافیت صوت،نرمی وآرامش و....حالا این لازمه های تلاوت در لحن و صوت بعضی از اساتید بزرگ آشکار است و هریک از آنها به یکی از این ویژگی ها شناخته می شوند.پس رعایت این موضوع در قرائتم به این معنا نیست که از آنها الگوبرداری کرده ام.باید در قرائت تحریر زد، حالا این تحریر در قرائت مصطفی اسماعیل هم وجود داشته باشد. من این مثال‌ها را برای تقریب ذهن عنوان کردم. با این حال به اساتید بزرگی مانند شیخ رفعت و محمد اسماعیل و خیلی های دیگر افتخار می کنم و باز هم تاکید دارم  که همه ما -حتی همین اساتید بزرگ  زمانی تقلید- می کردیم.

اکنون،   چند درصد از قاریان به سبک شما پیروی می کنند؟

آمار دقیقی ندارم ،اما عده ای به  همین سبک جدیدی که ارائه دادم تلاوت می کنند. بعضی ها هم از حرکت  و جنبشی که در قرائت ایجاد کرده ام پیروی می کنند.در واقع این حرکت من نوعی خودباوری در جوانان ایجاد کرده. خیلی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند از تقلید پا را فراتر بگذارند و سبک جدید ابداع کنند.

اما هنوز هم بیشتر جوانان از قاریان مصری تقلید می کنند. اصلا چرا پیشکسوتان قرانی به جوان‌ها سبک شاکر نژاد را توصیه نمی کنند؟!

این حرکت تازه آغاز شده و برای رسیدن به شرایط مطلوب راه درازی درپیش داریم. برای من اهمیتی ندارد که کسی جوانان و نوجوانان را ترغیب کند تا به سبک حامد شاکذر نژاد بخواند ،اما حالا که حرف به اینجا کشیده شد، باید بگویم که  خیلی ها قدرت پذیرش این موضوع را ندارند و مخالفت می‌کنند. اصلا نمی خواهند بپذیرند که یک ایرانی سبک جدیدی ارائه داده است.

چرا ؟ مگر با شما دشمنی دارند؟!

نه این حرف‌ها نیست. به قول قدیمی‌ها  «مرغ همسایه غاز است» اگر قاری مصری در ایران 95 درصد تقلید کند و فقط 5 درصد از خودش بخواند، خیلی ها فقط  آن 5 درصد را می بینند و کلی  تعریف و تمجید می کنند که این قاری مصری صاحب سبک است،اما اگر شاکر نژاد فقط 5 درصد تقلیدی بخواند  و 95 درصد از خودش تلاوت کند، همه  5 درصد تقلیدی را می بینند. باور کنید من نمی‌خواهم از خودم تعریف کنم، اصلا بحث شخص حامد شاکر نژاد نیست، بحث درباره یک قاری شیعه و ایرانی است. چرا ما نباید به این موضوع افتخار کنیم؟

شما در حرکت دست و سر هم شیوه خاصی دارید و گاهی مانند قرا مصری عمل می کنید،آیا اینها هم جزو سبک تان است؟!

حرکات دست وسر حالات ها شخصی است و به سبک خواندن ارتباطی ندارد.هیچ عمدی  هم درکار نیست و این حرکات ناخود آگاه از درونم سرچشمه می گیرد.نمی دانم چقدر درست است،اما معتقدم قاری باید راحت بتواند با حرکات دست یا سر معنا را به مخاطب القا کند.یعنی شاید یک جا لازم باشد قاری با دستش نکته‌ای را تاکید کند.همه چیز باید در خدمت معنا باشد.

زمانی که مقلد بودید به سبک کدام استاد می خواندید؟

از کودکی به سبک مصطفی اسماعیل می خواندم ،چراکه بارها از مقام معظم رهبری شنیده بودم که ایشان می گفت مصطفی اسماعیل طوری تلاوت می کند که انگار قرآن همان لحظه نازل شده است.

چندی پیش قاریان کشور به دیدار رهبر انقلاب رفتند. شما هم قرائت منحصر به فردی داشتید، از آن دیدار بگویید.

حتما می‌دانید که طبق برنامه اصل قرار نبود که من در حضور رهبر معظم انقلاب قرائت داشته باشم، اما ایشان دستور دادند تا من هم قرائت کنم. وقتی تلاوت کردم ،ایشان فرمودند:« الحمد الله الحان بر معنا منطبق بود.» در سخنانی هم که به صورت عمومی بیان کردند، فرمودند:« تلاوت به خشوع و خضوع نیاز دارد تا در دل مستمع  تاثیر گذار باشد.» امیدوارم قاریان ایرانی این نکته‌ها را در قرائت فراموش نکنند.

آقای شاکر نژاد! نکته جالب کارنامه حرفه‌ای شما این است که در مسابقات قران حضور چندانی نداشته‌اید. آخرین حضورتان به 14 سال قبل بازمی‌گردد که در مسابقات عربستان برگزیده شدید. مسابقات را تحریم کرده‌اید؟

به 2 دلیل در مسابقات کم حضور شدن، نخست اینکه دیگر لزومی نداشت که در مسابقه شرکت کنم ،چون معتقدم  مسابقات پله اول حرفه ای شدن است و دلیلی ندارد یک قاری بعداز حرفه ای شدن، در بند مسابقات بماند.مسئله دوم هم کمک کردن به  برادر بزرگترم "حاج حمید آقا "بود،چون  حمایت های او در موفقیتم نقش بسیاری داشت،من هم باید کمک می کردم تا ایشان در مسابقات رتبه می‌آورد. خدا را شکر سال 83 مقام اول مسابقات ایران را کسب کرد.

پس شما این طرز فکر را قبول دارید که« قاری اگر بین المللی نباشد، قاری نیست».

اگرچه نگرش غلطی است،اما وجود دارد. ،کسب  رتبه درمسابقات بین المللی پله اول حرفه ای شدن است. با این حال نمی توانیم بگویم فردی که در مسابقات بین المللی  قرآن رتبه نیاورده ، قاری نیست. اودر جایگاه پایین تری قرار دارد.البته این وضع  مختص ایران نیست ، مصریان هم که در زمینه قرائت قرآن بیشینه طولانی دارند قاریانشان 2 دسته هستند آماتور و حرفه ای. آنجا هم  قاری زمانی  حرفه ای می شود که در مسابقان رتبه بیاورد و بتواند در رادیو و تلویزیون قرآن بخواند.

خودتان کی حرفه‌ای شدید؟!

نمی دانم منظورتان از حرفه ای شدن  چیست.اگر کسب رتبه  بین المللی  مد نظرتان است،  به سن 11 سالگی برمی گردد ،یعنی سال 74.وقتی  در مسابقات بین المللی عربستان رتبه برتر  آوردم،اما اگر منظورتان از حرفه ای شدن زمانی است که صاحب سبک شدم .فکر می کنم سال82 یا 83 بود که روش نوینی در تلاوت ارائه دادم.

شما در نمایشگاه قران امسال یک غرفه داشتید، به نظر می‌رسد در مشهد فعالیت‌های گسترده قرانی دارید؟

خیلی وقت بود که من ودوستانم جای یک مرکز تخصصی قرآن را در مشهدخالی می دیدیم،برای همین تصمیم گرفتیم «موسسه فرهنگی صراط» را راه اندازی کنم تا در زمینه قرائت قرآن کار ویژه ای انجام دهیم.تا کنون هم حدود 2 هزار  ساعت تلاوت هایی از اساتید مختلف جمع کردیم و به افرادی که می خواهند وارد قرائت قرآن شوند ، مشاوره داده‌ایم. 2 نمایشگاه در خارج از کشور هم برگزار کردیم.

این فعالیت ها بازخوردی هم داشته است؟

فکر می کنم  کمی  زود باشد که  درباره نتایج فعالیت های  این موسسه اظهار نظر کنیم،اما به نظر می رسد در ایجاد انگیزه  میان جوانان و نوجوانان مشهدی تا حدودی موفق بودیم . میزان استقبال از برنامه ها ما چنین نشان می‌دهد.

اما واقعا باید پذیرفت که مشهد در سال‌های اخیر در حوزه قرائت پیشرفت چشمگیری داشته است.

صد در صد. بیشتر فعالیت های قرآنی  شهرستان مشهد زیر نظر دفتر قاریان این شهر اداره می شود ، جلسه مرکزی این دفتر هرهفته در مسجد کرامت برگزار می شود.این مسجد از قبل از انقلاب فعال بوده و فعالیت 90 درصداز قاریان برجسته شهرستان مشهد از همین مکان آغاز شده است.حرم مطهر آقا علی بن موسی الرضا(ع) هم از پایگاه های قرآنی مشهد است که همواره  کلاس های  بسیاری در این مکان مطهر برگزار می شود.

درآمدتان از چه راهی تامین می شود؟

هیچ وقت به کسب در آمد از این راه فکر نکرده ام،چون برای رضای خدا وارد این کار شده ام.  به لطف خدا تا کنون هم  مشکل جدی نداشتم.

 با این حال نمی توانیم مسائل مالی را در زندگی روزمره نادیده بگیریم؟

با توجه به اینکه درسم تازه تمام شده ، هنوز به طور جدی وارد کارن شده ام.اگر خدا بخواهد برنامه های بسیاری دارم که می خواهم با کمک دوستان آن را انجام دهم. الحمدالله  فعلا هم سفرها و برنامه های قرآنی  تا حدودی مشکلات را رفع می کند.

پس سفرهای قرآنی نوعی منبع درآمد برای شماست.

به عنوان منبع درآمد به سفرها و برنامه های قرآنی نگاه نمی کنم .معتقدم حالا که با لطف خدا و  ائمه معصومین قرآن را یاد گرفته ام، باید زکات آن را هم بپردازم که زکات علم نشر آن است.هدف دوم نیز جذب جوانان و نوجوانان به قرآن است که  در این زمینه هم تا حدودی موفق بوده ام.

یعنی با گرفتن «حق القرائه» مخالفید؟

بینید! اگر افرادی که از قاریان برای اجرای برنامه دعوت می کنند، ارزش کلام قاری را بدانند مسلما دیگر نیازی نیست که قاری درباره حق الزحمه حرفی بزند. بپذیریدکسی که به طور حرفه ای وارد قرآن شده  عمری زحمت کشیده  تا به این مرحله رسیده است.پس جامعه نباید نگاه منفی داشته باشد.البته چند سالی است که با حمایت مسئولان بنیاد نخبگان حمایت هایی انجام می شود و تسهیلاتی در اختیار حافظان و قاریان قرار می گیرد،اما این امکانات فقط  شامل افرادی است که در مسابقات بین المللی عربستان،مالزی و ایران رتبه آورده باشند و بقیه قاریان و حافظان دشواری های خاص خودشان را دارند.

آقای شاکر نژاد! اگر امروز یک نوجوان سراغتان بیاید و بگوید می‌خواهم قرائت کنم، او را به تقلید از چه کسی تشویق می‌کنید؟

دروغ چرا؟ می‌گویم سبک شاکرنژاد.البته به شرطی اینکه این توانایی  و استعداد را در او  احساس کنم که می تواند به این سبک بخواند. سبک من بسیار دشوار است و کسی که وارد این کار می شود، باید توانایی بالایی داشته باشد. دوست ندارم حمل بر خود  ستایی شود، دلیل اصلی‌ام این است که می‌خواهم قاریان ایرانی به جای تقلید از مصریان، از هم وطنان شیعه خود تقلید کنند. باید دنیا باور کند که دوره طلایی قرائت ایرانی‌ها آغاز شده و نوبت مصری‌ها به سر امده است.