صدا و سیما چگونه «قماربازی» را حلال کرد؟

عقیق:«قمار» یعنی شرط‌بندی بر سر پول یا هر چیزی که دارای ارزش باشد و نتیجه قمار،  نامشخص است. به زبان ساده به شرط‌بندی که میان دو یا چند نفر در یک بازی انجام می‌گیرد، «قمار» گفته می‌شود. قمار می‌تواند به صورت سازماندهی‌شده، در مراکزی به نام «کازینو» یا قمارخانه که توسط فردی بی‌طرف مدیریت می‌شود، انجام بگیرد.

منبع اولیه پیدایش قمار ناپیداست. چینی‌ها برای نخستین بار ۲۳۰۰ سال پیش از میلاد مسیح انجام قمار را ثبت کرده‌اند ولی قمار در تمام جوامع و دوره‌های تاریخی به چشم خورده است. از دوره‌های یونان و روم باستان و ایران باستان تا ناپلئون و دربار فرانسه و انگلیس قصه‌های بسیاری سرشار از بازی‌های مختلف بر سر پول و اموال یکدیگر بر مبنای شانس و احتمالات دیده می‌شود اما آنچه مطرح است، این است که قمارخانه‌ها در آمریکا توسعه پیدا کرده‌اند.

پس از انقلاب اسلامی فعالیت کازینوها در ایران ممنوع شد؛ به طوری که در ماده ۷۰۵ کتاب تعزیرات از قانون مجازات اسلامی آمده است: «قماربازی با هر وسیله‌ای ممنوع و مرتکبین آن به یک تا شش ماه حبس یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شوند و در صورت تجاهر به قمار بازی به هر دو مجازات محکوم می‌گردند.»

همچنین در ماده ۶۵۴ قانون مدنی ایران نیز بیان شده است: «قمار و گروبندی باطل و دعاوی راجع به آن مسموع نخواهد بود. همین حکم در مورد کلیه تعهداتی که از معاملات نامشروع تولید شده باشد، جاری است.»

با این حال پس از ممنوعیت قمار در ایران، انواع بخت‌آزمایی در کشور شکل گرفت. بخت‌آزمایی یا «لاتاری» نوعی قمار دسته‌جمعی است که در آن، بلیت‌های کاغذی با نشان‌ها و علایم و اعداد چند رقمی به بهای خاصی فروخته می‌شوند؛ برنده اصلی در قرعه‌کشی و بخت‌آزمایی کسی است که عدد روی بلیت او با آنچه اعلام می‌شود، یکی باشد و به این ترتیب او صاحب مجموع پول می‌شود. در برخی کشورها، دولت‌ها از بنگاه‌های بخت‌آزمایی مالیات می‌گیرند، با این وجود انواع مختلف لاتاری از لحاظ محتوا در کشورهای مختلف یکسانند.

یکی از بخت‌آزمایی‌های مشهور در ایران پس از انقلاب اسلامی، بلیت «ارمغان بهزیستی» یا هدیه «ارمغان سبز» بود که زمانی توسط سازمان بهزیستی کشور با ادعای کمک به مستضعفان و معلولان منتشر می‌شد. کارت ارمغان بهزیستی سال ۷۸ حدود ۲۰۰ تومان قیمت داشت و جایزه ویژه این کارت‌ها ۲۵ میلیون تومان بود. «ارمغان بهزیستی» آن زمان سر زبان‌ها افتاده بود و بعد از هر مرحله فروش، شماره کارت‌های برنده از طریق تلویزیون و روزنامه‌ها اعلام می‌شد. آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به استفتائات درباره کارت‌های ارمغان بهزیستی در آن زمان اعلام کرد: «این کارت‌ها همان بلیت‌‏های بخت‏‌آزمایی سابق هستند و فعلا استفاده از آنها اشکال دارد و جایز نیست؛ مگر اینکه همه نیت داشته باشند قربه‌‏الی‌الله‏ در این امر خیر شرکت کنند.» کم‌کم شبهات درباره کارت‌های ارمغان بهزیستی زیاد شد و بی‌سر و صدا بساط این کارت‌ها که در سطح شهر و در دکه‌های مشخصی به فروش می‌رسید،‌ جمع شد.

ارمغان بهزیستی در اذهان عمومی رو به فراموشی بود که پای شرکت‌های هرمی به ایران باز شد. بسیاری از جوانان که رویای یک‌شبه پولدارشدن را در سر می‌پروراندند، دنبال کسب درآمد از شرکت هرمی «گلدکوئست» بودند. در همان زمان مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که درباره رغبت جوانان به شرکت‌های هرمی و گلدکوئست منتشر کرده بود، اعلام کرد: «جوایز بانک‌ها و ارمغان بهزیستی، زمینه را برای فعالیت شرکت‌های هرمی در کشور فراهم کرده است.»

اما حالا که آشنایی ما با تکنولوژی روز به روز بیشتر می‌شود، شرایط شرط‌بندی‌ها هم برای اهلش راحت‌تر می‌شود. الان دیگر لازم نیست برای قمار و شرط‌بندی در محل مشخصی جمع شد. چرا که سایت‌های آنلاین شرط‌بندی برای کسانی که از این طریق کسب درآمد می‌کنند، کار را راحت‌تر کرده‌اند و با بازکردن یک حساب کاربری و پر کردن فرم‌های مخصوص بازی و شرط‌بندی می‌کنند. این شرط‌بندی‌ها درباره بازی‌های فوتبال خیلی داغ است و طرفداران زیادی هم دارد. البته پلیس فتا به این سایت‌ها هشدار داده و معمولا هم فیلتر می‌شوند.

اما اگر شما عضو دسته‌ای هستید که شانس خود را در هیچ‌یک از این شرط‌بندی‌ها امتحان نکردید، حتما تجربه تماشای قمار و شرط‌بندی را از طریق تلویزیون ایران داشته‌اید. این روزها که بحث فوتبال و بازی‌های جام جهانی داغ شده، صدا وسیما هم مردم را تشویق به شرط‌بندی‌هایی می‌کند که ظاهرا از نظر مدیران این سازمان حلال است.

صدا و سیما در برنامه‌های پرمخاطبش از مردم می‌خواهد که بازی‌های جام جهانی را پیش‌بینی کنند و نظر خود را در این‌باره ارسال کنند. معمولا برای این شرط‌بندی‌ها درگاه پرداخت مشخصی هم وجود دارد که این روزها می‌بینیم پای اپلیکیشن‌هایی مثل «آپ» و «۷۸۰» برای چنین شرط‌بندی‌هایی به تلویزیون باز شده و تبلیغات وسیعی هم برای آنها می‌شود. در قمارهای تلویزیونی لازم نیست ما هزینه‌ای را پرداخت کنیم زیرا همان پیامی که ارسال می‌کنیم آن سودی را که باید به ارگان مربوط برساند، می‌رساند. جوایز این شرط‌بندی‌ها هم معمولا جوایز قابل توجهی هستند. مثلا یک دستگاه پژوی ۲۰۶ که شاید خیلی از ما را وسوسه کند تا شانس خود را امتحان کنیم و در حالی که جلوی تلویزیون نشستیم، پیامی را برای آن برنامه تلویزیونی ارسال کنیم و دقایقی در رویای پیروزی در این شرط‌بندی‌ها سر کنیم.

اما مگر سود حاصل از رد و بدل شدن این پیام‌ها و شرط‌بندی‌ها چقدر است که جوایز تعیین‌شده برای آنها قابل توجه است؟ شرکتی که این شرط‌بندی‌ها را ساپورت می‌کند، چقدر از ارسال پیام‌های مردم درآمد کسب می‌کند که هرشب با یک جایزه گران‌قیمت مخاطبان خود را غافلگیر می‌کند؟

قمارخانه‌های سنتی یا همان کازینوها ساختارهای مشخصی دارند که بر اساس آن صاحب‌خانه یعنی مدیر  قمارخانه در همه حال برنده ماجراست. یعنی مدیر قمارخانه نه تنها هیچ‌گاه ضرر نمی‌کند، بلکه بیشترین سود ممکن از آن اوست اما افرادی که قمار می‌کنند توجه چندانی به این موضوع ندارند. معمولاً قمارخانه‌ها فرمولی برای محاسبه امتیاز بازیکنان در قمارخانه دارند. به این صورت که افراد هرچه زمان بیشتری و پول بیشتری در قمارخانه صرف کنند، اصطلاحاً امتیاز بیشتری کسب می‌کنند که به نفع مدیر قمارخانه است.

نگارنده قصد ندارد در این گزارش ارگان یا شرکت خاصی را متهم کند اما هنوز مشخص نیست که این شرط‌بندی‌های تلویزیونی که به نام مردم است، دقیقا به کام چه کسی یا چه کسانی است؟ رسانه ملی چگونه و بر اساس کدام قانون توانست حکم شرعی قمار را تغییر دهد و آن را حلال جلوه دهد؟

این در حالی است که حکم شرعی قمار و شرط‌بندی کاملا مشخص است. مطابق نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «شرط‌بندی در بازی جایز نیست؛ هرچند بازی با غیر آلات قمار باشد.»

ایشان همچنین در پاسخ به این پرسش که حکم دریافت جوایزی که به ازای مسابقات پیامکی داده می‌شود چیست، فرموده‌اند: «اگر در قبال شرکت در قرعه‌کشی چیزی دریافت نشود و کسر نمودن پول در قبال هزینه پیامک باشد، فی نفسه اشکال ندارد؛ ولی اگر مبلغی به جهت شرکت در قرعه‌کشی کسر می‌شود به نحوی که با پول شرکت‌کنندگان جایزه تهیه و به برنده می‌دهند، صورت شرعی ندارد و همان شرط‌بندی حرام است.» به نظر می‌رسد آنچه این روزها در صداوسیما شاهد آن هستیم، مشمول بخش دوم فتوای مقام معظم رهبری باشد زیرا معمولا درگاه پرداختی خاصی برای شرکت در این پیش‌بینی‌ها از سوی برنامه‌های تلویزیونی اعلام می‌شود و اگر ارسال پیش‌بینی از نظر مادی، سودی برای این درگاه‌ها نظیر «آپ» یا «۷۸۰» نداشته باشد، اساسا چرا باید همین درگاه‌های خاص فقط اعلام شوند و نتوان به طرق دیگر پیش‌بینی خود را به برنامه ارسال کنند؟

آیت‌الله مکارم شیرازی هم در پاسخ به این پرسش که «ارسال پیامک به برنامه‌هایی از قبیل ۹۰ جهت شرکت در مسابقه تلویزیونی چه حکمی دارد؟»، گفته‌ است: «در صورتی که برای شرکت در مسابقه، وجهی نپردازند و مسابقه مربوط به کار مشروعی باشد، اشکال ندارد.»

وی همچنین در پاسخ به این پرسش که «آیا اینکه در یک بازی به طرف مقابل بگوییم اگر برنده شوی فلان کالا را برای تو می‌گیرم اما او در صورت بازنده شدن چیزی به ما بدهکار نباشد اشکالی دارد؟»، گفته‌ است: «قمار مطلقا حرام است و شرط‌بندی نیز جایز نیست حتّی برای اعضای خانواده، مگر در مسابقات اسب‌سواری و تیراندازی آن هم در بین مسابقه‌دهندگان، نه تماشاچیان یا دیگر افراد.»

آیت‌الله سیستانی هم در پاسخ به این پرسش که اگر در راستای یک بازی ورزشی (فوتبال، فوتبال دستی، شطرنج و ...) هر یک از شرکت‌کنندگان در بازی به مقدار مشخصی (برابر) پول بگذارند تا برنده به جایزه برسد، آیا جایزه آن مسابقه حلال است؟ گفته‌اند: «در فرض سوال، قمار و حرام است.»