۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۱۵ : ۰۱
گزارشي از وقايع 12 منزل مسير كاروان
قدم به قدم با قافله امام حسين از مكه تا كربلا
بررسي جزئيات و آشنايي با منازل عبوري كاروان امام حسين(ع) در مسيري كه از مكه تا سرزمين نينوا طي كرده است.
عقیق:شناخت هر واقعه به شناخت جزئيات و مسائل تاريخي آن واقعه وابسته است. حركت كاروان امام حسين(ع) به سوي كربلا و واقعه عاشورا نيز نياز به بررسي تاريخي اين واقعه و جزئيات مربوط به آن دارد.
دكتر محمدرضا سنگري، پژوهشگر تاريخ در مطالعات و پژوهش هاي عاشورايي خود با استفاده از بررسي منابع مختلف، نكات و اطلاعاتي را از وضعيت حركت كاروان امام در مسير مكه تا كربلا نوشته است. در آغازين روز محرم سال 1437 هجري قمري، به بررسي اين يادداشت ها درباره 12 منزل حركت كاروان حسيني مي پردازيم.
آنچه در ادامه مي خوانيد گلچين خبرآنلاين از نكات مهم و خواندني مربوط به منزلگاه ها از پژوهش هاي دكتر سنگري است.
گزارشي از وضعيت حركت كاروان از مكه تا كربلا
مقصد: مقصد كاروان كوفه بود و هسته اصلي كاروان كاملا آشنا به اهداف، برنامه ها و انديشه هاي اباعبدالله است. امام تصويري روشن از راه و حتي فرجام آن را بيان كرده بود.
شيوه حركت: سريع و پرشتاب، پرهيز از درگيري، حركت از مسير اصلي، سنجيده و دقيق و با مطالعه مستمر (پرسش از مسافران و بررسي دقيق راه ها و منزلگاه ها).
روش هاي اطلاعاتي امام: آگاهي بخشي به هم سفران در هر منزل، به ويژه در زمان پيوستن همراهان جديد. امام سجاد (ع) مي فرمايد: پدرم در همه منازل با اشاره به ماجراي حضرت يحيي، از شهادت خويش مي گفت. در طول راه از مسافران كوفه و ساكنان منازل اطلاعات لازم را دريافت مي كرد.
وضعيت راه: راه چه از پيش و چه از پس ناامن است. در پشت سر تهديد عمروبن سعيد بن عاص حاكم مكه است و در پيش رو نگهبانان و عناصر اموي. شيخ مفيد مي گويد: «بلافاصله پس از شنيدن خبر حركت امام حسين (ع) از قادسيه تا خفان و ميان قادسيه تا قطقطانه تحت مراقبت شديد حصين بن نمير، سالار نگهبانان كوفه قرار دارد.»
عملكرد دشمن: مراقبت از راه هاي اصلي و فرعي خروجي و ورودي كوفه، محاصره كامل كوفه با حدود چهار هزار نفر براي جلوگيري از ورود كاروان امام، دستگيري و قتل مسافران مشكوك توسط گشتي هاي اطلاعاتي و حفاظتي عبيدالله زياد.
نخستين برخورد نظامي: عمروبن سعيد-حاكم مكه- برادرش يحيي بن سعيد را براي بازگرداندن امام و همراهانش مامور كرد. اين گروه راه را بر امام بستند و گفتند: اي حسين، آيا از خدا پروا نمي كني! از جماعت بيرون مي روي و در امت تفرقه مي افكني؟ امام به راه ادامه داد و درگيري با تازيانه اتفاق افتاد كه ياران يحي، شكست خوردند. امام در پاسخ يحيي كه قيام امام را محكوم كرد اين آيه شريفه را قرائت كرد: عمل من از آن من است و عمل شما از آن شما. شما از عملي كه مي كنم بيزاريد و من از عمل شما.
اقدام يزيد: يزيد به محض اطلاع از حركت امام، به عبيدالله زياد نوشت: شنيده ام از مكه قصد سرزمين تو كرده است.
1.در راه نگهبانان قرار بده.
2.جاسوسان بگمار تا مسائل را اطلاع دهند.
3.همه روزه اخبار را براي من بنويس.
4.هركس با تو جنگ كند با او بجنگ.
بزرگاني كه همراه نشدند: 1.محمد حنيفه برادر اباعبدلله الحسين (ع) كه دليل نپيوستن او را برخي عدم توفيق يا هم افق نبودن با شهداي كربلا دانسته اند نيز نوشته اند هنگام خروج امام بيمار بود و برخي گفته اند انگشتانش بر اثر پيچيدن زره، نقص برداشت و توانايي حمل شمشير نداشت.
2.عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب. وي امام را تاييد كرد. در هنگام حركت اباعبدالله چشمانش دچار كم بيني يا نابينايي شده بود. در هيچ روايتي امام او را دعوت به همراهي نكرد و هيچ معصومي وي را به سب شركت نكردن در كربلا سرزنش نكرده است. قرائن تاريخي نابينا بودن وي و داشتن راهنما در هنگام حركت را تصريح كرده است.
3.عبدالله بن جعفر همسر حضرت زينب (ع). وي نيز همچون محمد حنيفه و ابن عباس، مويد و طرفدار اباعبدالله بود و فرستاد دو فرزندش براي شركت در كربلا گواه اين فهم و معرفت و تاييد است. علت شركت نكردن او را نابينايي يا كم بينايي نوشته اند.
4.فرزدق شاعر. در بستان بني عامر نزديك مكه با امام ملاقت كرد. وي همراه مادرش قصد شركت در مراسم حج داشت. پس از ديدار با امام و توضيح درباره كوفه و بي وفايي مردم و طرح چند پرسش درباره مناسك حج، از امام جدا شد.
5.ابوسعيد خدري. وي يار پيامبر بود و در دوازده غزوه شركت داشت و در سال 64 يا 74 درگذشت شخصيت برجسته وي را همه ستوده اند. او از ولايت امير مومنان دفاع كرد. عدم حضور وي در كربلا به درستي معلوم نيست. ائمه او را تاييد كرده اند و معلوم مي شود عذري مانند پيري و شكستگي، چشم كم سو و ... سبب عدم شركت اوست.
تعداد منازل راه: تعداد منازل راه را از مكه تا كربلا گوناگون نوشته اند. در برخي منازل امام درنگ كوتاهي داشته و در برخي منازل اتراق كرده است. برخي منازل متعلق به يك وادي با هم ذكر شده است. در بسياري از كتب تاريخي، درنگ در برخي از اين منازل گزارش داده شده است. مثلا منازل 6،7،8،9،10،11،12،14،15،27 (ده منزل) گذرگاه و توقفگاه امام نبوده اند. منزلگاه ها، نقطه هاي آباد و آبگاه هاي مناسب در دل بيابان بوده اند.
اطلاعات مربوط به منازل اول تا دوازدهم
نخستين منزل
نام منزل: بستان ابن معمّر (ابن عامر) به بطن نخله نيز مشهور است.
وجه تسميه: اين محل متعلق به عمربن عبدالله بن معمر بوده است.
زمان ورود: هشتم ذي الحجه سال ۶۰ هجري معادل ۱۸ شهريور ماه ۵۹ شمسي.
مدت توقف: امام درنگ كوتاهي در اين محل داشته است.
ويژگي ها و امكانات: اين منطقه ميان دو دره بوده است كه به نخل يمني و نخل شاهي
مشهور بوده اند.
رويدادها: در اين منزل فرزدق شاعر، همراه با مادرش امام را ملاقات كرد. امام و يارانش شمشير و نيزه در دست داشتند. ابا عبدالله از فرزدق پرسيد: پشت سر (كوفه) چه خبر؟
جواب داد: دل ها با توست و شمشير ها با بني اميه و تقدير به دست خداست.
فرزدق پرسش هايي درباره ي مناسك حج از امام پرسيد و پس از دريافت پاسخ با شتاب دور شد تا خود را به حج برساند. (برخي اين ملاقات را در منازل ديگر نوشته اند كه ملاقات در اين منزل دقيق تر است.)
منزل دوم
نام منزل: ابطح
وجه تسميه: به سيلگاه وسيعي كه در آن سنگ ريزه و ريگ است و نيز به دره پهن، مجراي فراخ، هموار و صاف و مسطح مي گويند.
زمان ورود: به نظر مي رسد ورود به اين محل همان روز هشتم ذي الحجه (يوم الترويه) باشد. (۱۸ شهريور ۵۹ شمسي)
مدت توقف: امام به مقدار ساعتي در اين منزل درنگ داشته است.
ويژگي و امكانات: ۱. زمين صاف و هموار كه براي اتراق مناسب بود. ۲. چند درخت و چاه آب در اين منطقه بوده است.
رويدادها: ۱. به امام اطلاع دادند كه يزيدبن ثبيط بصري به ديدنش آمده است امام برخاست تا زودتر به ديدار يزيد و فرزندانش عبدالله و عبيدالله برود، يزيد نيز با اشتياق به ديدار امام رفته بود. وقتي يزيد برگشت، امام را در محل خويش نشسته ديد و گفت: بفضل الله و برحمة فليفرحوا. (يونس، آيه ۵۸) يزيد شادمان شد و با 2 فرزندش هم سفر امام شد. امام در حق او دعا كرد. يزيد ده فرزند داشت كه فقط همين دو فرزند همراه او در كربلا شركت كردند. ۲. پيوستن شخص ديگر را كه همراه يزيدبن ثبيط بوده نيز در اين محل ذكر كرده اند. نام او را عامر گفته اند.
منزل سوم نام منزل: تنعيم
وجه تسميه: اين نام برگرفته از كوهي است به نام «ناعم» كه در سمت چپ اين منطقه است.
زمان ورود: همان روز هشتم ذي الحجه، ۱۸ شهريور ماه، ۵۹ شمسي
مدت توقف: چند ساعت
ويژگي و امكانات: ۱.داشتن درختان و نخل زاران ۲. داشتن آب كافي
رويدادها: ۱. برخورد با كاروان بحيربن ريسان كه كالاهايي را براي تبريك آغاز حكومت يزيد به شام مي فرستاد. امام دستور مصادره ي كالاها را صادر كرد. بار اين شتران زعفران و حلّه و لباس بود. امام به شترداران فرمود هر كس با ما بيايد كرايه و لباس او را مي پردازيم و هر كس بخواهد به يمن بازگردد به اندازه ي مسير طي شده كرايه اش را خواهيم پرداخت. ۲. گفته اند در اين منزل عبدالله بن عمر (فرزند خليفه ي دوم) با امام ملاقات كرد و امام را از رفتن به كوفه بر حذر داشت و به امام گفت: به خدا مي سپارمت، تو در اين راه كشته مي شوي و سه بار ناف امام را بوسيد؛ احتمال است كه ديدار كننده عبدالله مطيع باشد نه عبدالله عمر، در اين ديدار اشاره به طومارها و نامه هاي همراه امام شده است.
منزل چهارم : صفاح
وجه تسميه: به كناره و حاشيه كوه مي گويند. معلوم مي شود اين ناحيه در دامنه كوه است.
زمان ورود: احتمالا روز بعد يعني نهم ذي الحجه امام به اين محل وارد شده اند. (معادل ۱۹ شهريور ماه ۵۹ شمسي)
مدت توقف: توقف امام در اين محل كوتاه بوده است.
ويژگي و امكانات: كنار جاده و مسير اصلي بود. سمت چپ راه كساني كه از مُشاش وارد مكه مي شدند. ويژگي مناطق كوهستاني را داشت.
رويدادها: ۱. امام را در اين منزلگاه با سپر بر دوش ديده بودند و قبايي بر شانه. از زبان فرزدق است كه:
لقيتُ الحسين بارض الصفاح عليه اليلامق و الدّرق
۲. عبدالله بن عمروبن عاص در اين محل سراپرده اي داشت. گويا فرزدق در اين محله با عبدالله ديدار داشته است. ۳. برخي ملاقات فرزدق را با اباعبدالله در اين منطقه دانسته اند كه دقيق به نظر نمي رسد. ۴. امام در سخناني كوتاه تسليم خود را در برابر قضا و اراده ي الهي بيان كرد.
منزل پنجم: وادي عتيق
وجه تسميه: وادي به معني مسيل و سرزمين گود ميان دو كوه يا تپه است و عقيق به مسيل وسيع و گسترده گفته مي شود.
زمان ورود: دهم ذي الحجه، ۲۰ شهريور ماه ۵۹ شمسي
مدت توقف: بسيار كوتاه و گذرا، به همين دليل عمده ي كتب تاريخي از ذكر اين محل به عنوان منزلگاه صرف نظر كرده اند.
ويژگي و امكانات: ۱. چندين چشمه و درخت در اين منطقه بوده است. درختان منطقه عمدتاً نخل بوده اند. ۲. تخته سنگ هاي پراكنده و بزرگ و كوچك در اطراف.
رويدادها: سماوي در ابصارالعين دريافت نامه ي يحيي بن سعيد بن عاص و عبدالله جعفر را به اين منزل نسبت داده است. در اين نامه يحيي خود را مشفق معرفي كرده و از امام خواسته است برگردد. امام فرمود: (در پاسخ عبدالله جعفر و يحيي) من پيامبر را در رويا ديدم كه به من امر كرد اين راه را بروم. وقتي پرسيدند: آن رويا چيست؟ امام فرمود: به كسي نگفته ام و تا به خداي خود ملحق شوم نخواهم گفت. ۲. اگر ملاقات عبدالله جعفر در اين منزل باشد، پيوستن عون و محمد به اباعبدالله نيز بايد در همين منزلگاه باشد.
منزل ششم: ذات عرق
وجه تسميه: عرق نام كوهي است در راه مكه. اهل تسنن ذات عرق را ميقات عراقيان و اهل شرق مي دانند اما شيعيان معتقدند بايد از مسلخ كه از مكه دورتر است محرم شد.
زمان ورود: دوشنبه چهاردهم ذي الحجه يا يكشنبه سيزدهم ذي الحجه معادل ۲۴ شهريور ماه 59 شمسي.
مدت توقف: چون اين منزلگاه مهم و جمعيت فراوان داشت، امام حدود دو روز در آنجا توقف كرده است.
ويژگي و امكانات: ۱. در نزديكي كوه واقع شده بود. ۲. نسبتاً خوش آب و هوا با درختان و چند چاه آب بوده است. ۳. جمعيت قابل توجهي در آنجا بود. ۴. منزلگاه مهمي بود.
رويدادها: ۱. ديدار امام با بشربن غالب اسدي، او نيز از كوفه آمده بود و همان گزارشي را داد كه فرزدق داده بود. ۲. ديدار با ريّاش، ريّاش مي گويد خيمه هاي افراشته ديدم. نزديك شدم صداي قرآن خواندن حسين بن علي را شنيدم. وارد شدم، از امام سبب حركت را پرسيدم، فرمود: بني اميه به قتل تهديدم كردند. اين هم نامه هاي اهل كوفه است. ايشان كشنده ي من خواهند بود اما پس از آن دچار ذلت خواهند شد. ۳. ملاقات با عبدالله بن جعفر و پيوستن دو فرزندش عون و محمد را به اين منزلگاه نيز نسبت داده اند.
منزل هفتم : عيون (فرودگاه زوّار بصره)
وجه تسميه: عيون جمع عين و به معني چشمه هاست. فراواني چشمه و آبگاه در اين ناحيه باعث شده بود كه اين سرزمين را عيون بنامند.
زمان ورود: احتمالاً سه شنبه پانزدهم ذي الحجه معادل ۲۵ شهريور ماه ۵۹ شمسي.
مدت توقف: احتمالاً امام تنها از كنار آن گذشته و درنگ بسيار كوتاهي داشته است.
ويژگي و امكانات: ۱. نسبتاً مسطح بوده است. ۲. حوض ها و گودال هاي آب فراوان داشته است. اين حوض ها از چشمه هاي فراوان سرشار مي شدند. ۳. درختان، به ويژه نخل هاي فراوان داشته است.
رويدادها: ۱.ملاقات امام با عبدالله بن مطيع عدوي را به اين منزل نسبت داده اند. او مشغول حفر چاه بود و از امام خواست كه براي تيمن و تبرك و جوشش آب از چاه كمكش كند و امام با كرامت فراوان باعث جوشش چاه او شد. عبدالله مطيع نگراني خود را از حركت امام و پيمان شكني مردم كوفه بيان داشت. ملاقات با عبدالله مطيع را در منزل حاجز و بستان ابن معمر نيز ذكر كرده اند. ۲. امام با مسافران و رهگذران در اين منزل، سخناني كوتاه داشته است.
منزل هشتم : منزل غَمَره
وجه تسميه: چندين معنا براي غَمَره گفته اند: ۱. انبوه مردم چون كاروان هاي فراواني در اينجا توقف مي كردند. ۲. آب بسيار و گرداب زاست. آب فراوان را غَمَره گويند. ۳. ازدحام و فراواني اشيا و كالاست. ۴. غمره به معني شدت و سختي است. مشكلات راه رسيدن به اين منزل فراوان بوده است.
زمان ورود: سه شنبه پانزدهم ذي الحجه معادل ۲۵ شهريور ماه 59 شمسي.
مدت توقف: درنگ كوتاه و پس از آبگيري از اين منطقه حركت كرده اند.
ويژگي و امكانات: ۱. آب فراوان همراه با گرداب ۲. حوضچه هاي چندگانه ۳. درختان و فراواني نعمت
رويدادها: ۱. امام به روشنگري پرداخت. ۲. همچون منزلگاه هاي ديگر با طرح فرجام راه به نوعي پالايش و آزمون پرداخت تا هراس زدگان و دل باختگان دنيا رها كنند و بروند. ۳. كسب اطلاعات از راه و پرسش از مسافران درباره كوفه.
منزل نهم : رُهَيمه (رحيمه)
وجه تسميه: رهيمه مصفر رهمه به معني باران اندك و نرم و مداوم است.
زمان ورود: احتمالاً حدود پانزدهم ذي الحجه امام و كاروان وي در اين محل بوده اند.
مدت توقف: كوتاه و اندك
ويژگي و امكانات: ۱. منطقه آباد بوده است. ۲. به كوفه نزديك بوده است. ۳. با كوه فاصله اندكي داشته است.
رويدادها: ۱. ديدار با ابوهريره اسدي يا اباهرم. اباهرم علت خروج امام را پرسيد و امام تهديد به قتل بني اميه و دعوت مردم و سر نوشت تنگ بار پيمان شكنان را گوشزد كرد. ۲. امام به هتّاكي و حرمت شكني بني اميه اشاره كرد. ۳. از اين محل آب گيري مجدد شد.
منزل دهم : حاجر (حاجز)
وجه تسميه: حاجر به معناي نگاهدارنده ي آب است و جايي كه آب در آن جمع شود. شبيه دره بوده است.
زمان ورود: ۱۵ ذي الحجه يك هفته پس از حركت از مكه.
مدت توقف: درنگ چند ساعتي
ويژگي و امكانات: ۱. فرودگاه حجاج و جزئي از بطن الرّمه بود. ۲. آب چند مسيل در اين نقطه به هم مي رسيد. ۳. مقداري درخت در منطقه بوده است. ۴. مانند دره بوده است.
رويدادها: ۱. امام، نامه ي مسلم بن عقيل را در اين منطقه دريافت كرد. نامه را قيس بن مسهر صيداوي رسانده بود. مسلم بن عقيل آمادگي و پذيرش مردم كوفه را نوشته بود. امام پاسخ نامه را نوشت و به قيس بن مسهر صيداوي سپرد تا به كوفه برساند. مخاطبان نامه بزرگاني چون سليمان بن صرد، مسيّب بن نجبه، رفاعة بن شدّاد و عبدالله بن وال بودند. ۲. برخي نوشته اند پيك و نامه رسان ابا عبدالله به كوفه عبدالله به كوفه عبدالله بن يقطر بوده است. ۳. برخي دريافت خبر شهادت مسلم و هاني را در اين منزل دانسته اند كه اندكي بعيد به نظر مي رسد. ۴. ديدار دوم عبدالله مطيع با امام نيز به اين منزل نسبت داده شده است.
منزل يازدهم : خُزيميّه (حُزيميّه)
وجه تسميه: تصغير خزيمه منسوب به خزيمه بن حازم.
زمان ورود: ۱۸ ذي الحجه (روز جمعه)
مدت توقف: يك شبانه روز، به دليل فراواني مسافران و مناسب بودن محل.
ويژگي و امكانات: ۱. يكي از منزلگاه هاي حج بوده است. ۲. ميان آن تا ثعلبيه ۳۳ ميل فاصله بوده است. ۳. منطقه نسبتاً سر سبز و خرم و داراي چند خانه و درختان سبز بوده است.
رويدادها: ۱. در اين منزلگاه حضرت زينب (س) زير آسمان پر ستاره قدم زد و صدايي شنيد كه مي خواند:
الا يا عين فاحتفلي يجهد
و مَن يبكي علي الشهداء بعدي
علي قومٍ تسوقهم المنايا
بمقدارٍ الي انجازٍ وعدي
امام هاتف و اين صدا را جنيان معرفي كرد و فرمود: يا اختاهُ كُلَ الّذي قضي الله فَهُوَ كائن. خواهرم آنچه خدا تقدير كرده است گريز ناپذير است.
منزل دوازدهم : شقوق
وجه تسميه: به معني ناحيه هاست. اين منطقه شامل بخش هاي كوچك چندگانه بوده است.
زمان ورود: شنبه نوزدهم ذي الحجه يا يكشنبه بيستم ذي الحجه معادل ۲۹ شهريور
مدت توقف: كوتاه و اندك
ويژگي و امكانات: ۱. قبر عبادي رئيس قبيله بني اسد در اين منطقه بوده است. ۲. بركه ها و چاه هاي متعدد در اين منطقه بوده است. ۳. محل نزول كاروان هاي قبايل بني اسد و بني نهشل بوده است.
رويدادها: ۱. مهم ترين رويداد در اين منزل، دريافت خبر شهادت حضرت مسلم بن عقيل و هاني بن عروه را نوشته اند. امام در سوگ اين دو شهيد اشعاري را زمزمه كرد كه اين اشعار گواه بي اعتباري و غدّاري دنيا و اهل آن است. ۲. برخي ديدار فرزدق با امام را در اين آبگاه نگاشته اند كه بعيد به نظر مي رسد.
منبع:خبرآنلاين
211008
دكتر محمدرضا سنگري، پژوهشگر تاريخ در مطالعات و پژوهش هاي عاشورايي خود با استفاده از بررسي منابع مختلف، نكات و اطلاعاتي را از وضعيت حركت كاروان امام در مسير مكه تا كربلا نوشته است. در آغازين روز محرم سال 1437 هجري قمري، به بررسي اين يادداشت ها درباره 12 منزل حركت كاروان حسيني مي پردازيم.
آنچه در ادامه مي خوانيد گلچين خبرآنلاين از نكات مهم و خواندني مربوط به منزلگاه ها از پژوهش هاي دكتر سنگري است.
گزارشي از وضعيت حركت كاروان از مكه تا كربلا
مقصد: مقصد كاروان كوفه بود و هسته اصلي كاروان كاملا آشنا به اهداف، برنامه ها و انديشه هاي اباعبدالله است. امام تصويري روشن از راه و حتي فرجام آن را بيان كرده بود.
شيوه حركت: سريع و پرشتاب، پرهيز از درگيري، حركت از مسير اصلي، سنجيده و دقيق و با مطالعه مستمر (پرسش از مسافران و بررسي دقيق راه ها و منزلگاه ها).
روش هاي اطلاعاتي امام: آگاهي بخشي به هم سفران در هر منزل، به ويژه در زمان پيوستن همراهان جديد. امام سجاد (ع) مي فرمايد: پدرم در همه منازل با اشاره به ماجراي حضرت يحيي، از شهادت خويش مي گفت. در طول راه از مسافران كوفه و ساكنان منازل اطلاعات لازم را دريافت مي كرد.
وضعيت راه: راه چه از پيش و چه از پس ناامن است. در پشت سر تهديد عمروبن سعيد بن عاص حاكم مكه است و در پيش رو نگهبانان و عناصر اموي. شيخ مفيد مي گويد: «بلافاصله پس از شنيدن خبر حركت امام حسين (ع) از قادسيه تا خفان و ميان قادسيه تا قطقطانه تحت مراقبت شديد حصين بن نمير، سالار نگهبانان كوفه قرار دارد.»
عملكرد دشمن: مراقبت از راه هاي اصلي و فرعي خروجي و ورودي كوفه، محاصره كامل كوفه با حدود چهار هزار نفر براي جلوگيري از ورود كاروان امام، دستگيري و قتل مسافران مشكوك توسط گشتي هاي اطلاعاتي و حفاظتي عبيدالله زياد.
نخستين برخورد نظامي: عمروبن سعيد-حاكم مكه- برادرش يحيي بن سعيد را براي بازگرداندن امام و همراهانش مامور كرد. اين گروه راه را بر امام بستند و گفتند: اي حسين، آيا از خدا پروا نمي كني! از جماعت بيرون مي روي و در امت تفرقه مي افكني؟ امام به راه ادامه داد و درگيري با تازيانه اتفاق افتاد كه ياران يحي، شكست خوردند. امام در پاسخ يحيي كه قيام امام را محكوم كرد اين آيه شريفه را قرائت كرد: عمل من از آن من است و عمل شما از آن شما. شما از عملي كه مي كنم بيزاريد و من از عمل شما.
اقدام يزيد: يزيد به محض اطلاع از حركت امام، به عبيدالله زياد نوشت: شنيده ام از مكه قصد سرزمين تو كرده است.
1.در راه نگهبانان قرار بده.
2.جاسوسان بگمار تا مسائل را اطلاع دهند.
3.همه روزه اخبار را براي من بنويس.
4.هركس با تو جنگ كند با او بجنگ.
بزرگاني كه همراه نشدند: 1.محمد حنيفه برادر اباعبدلله الحسين (ع) كه دليل نپيوستن او را برخي عدم توفيق يا هم افق نبودن با شهداي كربلا دانسته اند نيز نوشته اند هنگام خروج امام بيمار بود و برخي گفته اند انگشتانش بر اثر پيچيدن زره، نقص برداشت و توانايي حمل شمشير نداشت.
2.عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب. وي امام را تاييد كرد. در هنگام حركت اباعبدالله چشمانش دچار كم بيني يا نابينايي شده بود. در هيچ روايتي امام او را دعوت به همراهي نكرد و هيچ معصومي وي را به سب شركت نكردن در كربلا سرزنش نكرده است. قرائن تاريخي نابينا بودن وي و داشتن راهنما در هنگام حركت را تصريح كرده است.
3.عبدالله بن جعفر همسر حضرت زينب (ع). وي نيز همچون محمد حنيفه و ابن عباس، مويد و طرفدار اباعبدالله بود و فرستاد دو فرزندش براي شركت در كربلا گواه اين فهم و معرفت و تاييد است. علت شركت نكردن او را نابينايي يا كم بينايي نوشته اند.
4.فرزدق شاعر. در بستان بني عامر نزديك مكه با امام ملاقت كرد. وي همراه مادرش قصد شركت در مراسم حج داشت. پس از ديدار با امام و توضيح درباره كوفه و بي وفايي مردم و طرح چند پرسش درباره مناسك حج، از امام جدا شد.
5.ابوسعيد خدري. وي يار پيامبر بود و در دوازده غزوه شركت داشت و در سال 64 يا 74 درگذشت شخصيت برجسته وي را همه ستوده اند. او از ولايت امير مومنان دفاع كرد. عدم حضور وي در كربلا به درستي معلوم نيست. ائمه او را تاييد كرده اند و معلوم مي شود عذري مانند پيري و شكستگي، چشم كم سو و ... سبب عدم شركت اوست.
تعداد منازل راه: تعداد منازل راه را از مكه تا كربلا گوناگون نوشته اند. در برخي منازل امام درنگ كوتاهي داشته و در برخي منازل اتراق كرده است. برخي منازل متعلق به يك وادي با هم ذكر شده است. در بسياري از كتب تاريخي، درنگ در برخي از اين منازل گزارش داده شده است. مثلا منازل 6،7،8،9،10،11،12،14،15،27 (ده منزل) گذرگاه و توقفگاه امام نبوده اند. منزلگاه ها، نقطه هاي آباد و آبگاه هاي مناسب در دل بيابان بوده اند.
اطلاعات مربوط به منازل اول تا دوازدهم
نخستين منزل
نام منزل: بستان ابن معمّر (ابن عامر) به بطن نخله نيز مشهور است.
وجه تسميه: اين محل متعلق به عمربن عبدالله بن معمر بوده است.
زمان ورود: هشتم ذي الحجه سال ۶۰ هجري معادل ۱۸ شهريور ماه ۵۹ شمسي.
مدت توقف: امام درنگ كوتاهي در اين محل داشته است.
ويژگي ها و امكانات: اين منطقه ميان دو دره بوده است كه به نخل يمني و نخل شاهي
مشهور بوده اند.
رويدادها: در اين منزل فرزدق شاعر، همراه با مادرش امام را ملاقات كرد. امام و يارانش شمشير و نيزه در دست داشتند. ابا عبدالله از فرزدق پرسيد: پشت سر (كوفه) چه خبر؟
جواب داد: دل ها با توست و شمشير ها با بني اميه و تقدير به دست خداست.
فرزدق پرسش هايي درباره ي مناسك حج از امام پرسيد و پس از دريافت پاسخ با شتاب دور شد تا خود را به حج برساند. (برخي اين ملاقات را در منازل ديگر نوشته اند كه ملاقات در اين منزل دقيق تر است.)
منزل دوم
نام منزل: ابطح
وجه تسميه: به سيلگاه وسيعي كه در آن سنگ ريزه و ريگ است و نيز به دره پهن، مجراي فراخ، هموار و صاف و مسطح مي گويند.
زمان ورود: به نظر مي رسد ورود به اين محل همان روز هشتم ذي الحجه (يوم الترويه) باشد. (۱۸ شهريور ۵۹ شمسي)
مدت توقف: امام به مقدار ساعتي در اين منزل درنگ داشته است.
ويژگي و امكانات: ۱. زمين صاف و هموار كه براي اتراق مناسب بود. ۲. چند درخت و چاه آب در اين منطقه بوده است.
رويدادها: ۱. به امام اطلاع دادند كه يزيدبن ثبيط بصري به ديدنش آمده است امام برخاست تا زودتر به ديدار يزيد و فرزندانش عبدالله و عبيدالله برود، يزيد نيز با اشتياق به ديدار امام رفته بود. وقتي يزيد برگشت، امام را در محل خويش نشسته ديد و گفت: بفضل الله و برحمة فليفرحوا. (يونس، آيه ۵۸) يزيد شادمان شد و با 2 فرزندش هم سفر امام شد. امام در حق او دعا كرد. يزيد ده فرزند داشت كه فقط همين دو فرزند همراه او در كربلا شركت كردند. ۲. پيوستن شخص ديگر را كه همراه يزيدبن ثبيط بوده نيز در اين محل ذكر كرده اند. نام او را عامر گفته اند.
منزل سوم نام منزل: تنعيم
وجه تسميه: اين نام برگرفته از كوهي است به نام «ناعم» كه در سمت چپ اين منطقه است.
زمان ورود: همان روز هشتم ذي الحجه، ۱۸ شهريور ماه، ۵۹ شمسي
مدت توقف: چند ساعت
ويژگي و امكانات: ۱.داشتن درختان و نخل زاران ۲. داشتن آب كافي
رويدادها: ۱. برخورد با كاروان بحيربن ريسان كه كالاهايي را براي تبريك آغاز حكومت يزيد به شام مي فرستاد. امام دستور مصادره ي كالاها را صادر كرد. بار اين شتران زعفران و حلّه و لباس بود. امام به شترداران فرمود هر كس با ما بيايد كرايه و لباس او را مي پردازيم و هر كس بخواهد به يمن بازگردد به اندازه ي مسير طي شده كرايه اش را خواهيم پرداخت. ۲. گفته اند در اين منزل عبدالله بن عمر (فرزند خليفه ي دوم) با امام ملاقات كرد و امام را از رفتن به كوفه بر حذر داشت و به امام گفت: به خدا مي سپارمت، تو در اين راه كشته مي شوي و سه بار ناف امام را بوسيد؛ احتمال است كه ديدار كننده عبدالله مطيع باشد نه عبدالله عمر، در اين ديدار اشاره به طومارها و نامه هاي همراه امام شده است.
منزل چهارم : صفاح
وجه تسميه: به كناره و حاشيه كوه مي گويند. معلوم مي شود اين ناحيه در دامنه كوه است.
زمان ورود: احتمالا روز بعد يعني نهم ذي الحجه امام به اين محل وارد شده اند. (معادل ۱۹ شهريور ماه ۵۹ شمسي)
مدت توقف: توقف امام در اين محل كوتاه بوده است.
ويژگي و امكانات: كنار جاده و مسير اصلي بود. سمت چپ راه كساني كه از مُشاش وارد مكه مي شدند. ويژگي مناطق كوهستاني را داشت.
رويدادها: ۱. امام را در اين منزلگاه با سپر بر دوش ديده بودند و قبايي بر شانه. از زبان فرزدق است كه:
لقيتُ الحسين بارض الصفاح عليه اليلامق و الدّرق
۲. عبدالله بن عمروبن عاص در اين محل سراپرده اي داشت. گويا فرزدق در اين محله با عبدالله ديدار داشته است. ۳. برخي ملاقات فرزدق را با اباعبدالله در اين منطقه دانسته اند كه دقيق به نظر نمي رسد. ۴. امام در سخناني كوتاه تسليم خود را در برابر قضا و اراده ي الهي بيان كرد.
منزل پنجم: وادي عتيق
وجه تسميه: وادي به معني مسيل و سرزمين گود ميان دو كوه يا تپه است و عقيق به مسيل وسيع و گسترده گفته مي شود.
زمان ورود: دهم ذي الحجه، ۲۰ شهريور ماه ۵۹ شمسي
مدت توقف: بسيار كوتاه و گذرا، به همين دليل عمده ي كتب تاريخي از ذكر اين محل به عنوان منزلگاه صرف نظر كرده اند.
ويژگي و امكانات: ۱. چندين چشمه و درخت در اين منطقه بوده است. درختان منطقه عمدتاً نخل بوده اند. ۲. تخته سنگ هاي پراكنده و بزرگ و كوچك در اطراف.
رويدادها: سماوي در ابصارالعين دريافت نامه ي يحيي بن سعيد بن عاص و عبدالله جعفر را به اين منزل نسبت داده است. در اين نامه يحيي خود را مشفق معرفي كرده و از امام خواسته است برگردد. امام فرمود: (در پاسخ عبدالله جعفر و يحيي) من پيامبر را در رويا ديدم كه به من امر كرد اين راه را بروم. وقتي پرسيدند: آن رويا چيست؟ امام فرمود: به كسي نگفته ام و تا به خداي خود ملحق شوم نخواهم گفت. ۲. اگر ملاقات عبدالله جعفر در اين منزل باشد، پيوستن عون و محمد به اباعبدالله نيز بايد در همين منزلگاه باشد.
منزل ششم: ذات عرق
وجه تسميه: عرق نام كوهي است در راه مكه. اهل تسنن ذات عرق را ميقات عراقيان و اهل شرق مي دانند اما شيعيان معتقدند بايد از مسلخ كه از مكه دورتر است محرم شد.
زمان ورود: دوشنبه چهاردهم ذي الحجه يا يكشنبه سيزدهم ذي الحجه معادل ۲۴ شهريور ماه 59 شمسي.
مدت توقف: چون اين منزلگاه مهم و جمعيت فراوان داشت، امام حدود دو روز در آنجا توقف كرده است.
ويژگي و امكانات: ۱. در نزديكي كوه واقع شده بود. ۲. نسبتاً خوش آب و هوا با درختان و چند چاه آب بوده است. ۳. جمعيت قابل توجهي در آنجا بود. ۴. منزلگاه مهمي بود.
رويدادها: ۱. ديدار امام با بشربن غالب اسدي، او نيز از كوفه آمده بود و همان گزارشي را داد كه فرزدق داده بود. ۲. ديدار با ريّاش، ريّاش مي گويد خيمه هاي افراشته ديدم. نزديك شدم صداي قرآن خواندن حسين بن علي را شنيدم. وارد شدم، از امام سبب حركت را پرسيدم، فرمود: بني اميه به قتل تهديدم كردند. اين هم نامه هاي اهل كوفه است. ايشان كشنده ي من خواهند بود اما پس از آن دچار ذلت خواهند شد. ۳. ملاقات با عبدالله بن جعفر و پيوستن دو فرزندش عون و محمد را به اين منزلگاه نيز نسبت داده اند.
منزل هفتم : عيون (فرودگاه زوّار بصره)
وجه تسميه: عيون جمع عين و به معني چشمه هاست. فراواني چشمه و آبگاه در اين ناحيه باعث شده بود كه اين سرزمين را عيون بنامند.
زمان ورود: احتمالاً سه شنبه پانزدهم ذي الحجه معادل ۲۵ شهريور ماه ۵۹ شمسي.
مدت توقف: احتمالاً امام تنها از كنار آن گذشته و درنگ بسيار كوتاهي داشته است.
ويژگي و امكانات: ۱. نسبتاً مسطح بوده است. ۲. حوض ها و گودال هاي آب فراوان داشته است. اين حوض ها از چشمه هاي فراوان سرشار مي شدند. ۳. درختان، به ويژه نخل هاي فراوان داشته است.
رويدادها: ۱.ملاقات امام با عبدالله بن مطيع عدوي را به اين منزل نسبت داده اند. او مشغول حفر چاه بود و از امام خواست كه براي تيمن و تبرك و جوشش آب از چاه كمكش كند و امام با كرامت فراوان باعث جوشش چاه او شد. عبدالله مطيع نگراني خود را از حركت امام و پيمان شكني مردم كوفه بيان داشت. ملاقات با عبدالله مطيع را در منزل حاجز و بستان ابن معمر نيز ذكر كرده اند. ۲. امام با مسافران و رهگذران در اين منزل، سخناني كوتاه داشته است.
منزل هشتم : منزل غَمَره
وجه تسميه: چندين معنا براي غَمَره گفته اند: ۱. انبوه مردم چون كاروان هاي فراواني در اينجا توقف مي كردند. ۲. آب بسيار و گرداب زاست. آب فراوان را غَمَره گويند. ۳. ازدحام و فراواني اشيا و كالاست. ۴. غمره به معني شدت و سختي است. مشكلات راه رسيدن به اين منزل فراوان بوده است.
زمان ورود: سه شنبه پانزدهم ذي الحجه معادل ۲۵ شهريور ماه 59 شمسي.
مدت توقف: درنگ كوتاه و پس از آبگيري از اين منطقه حركت كرده اند.
ويژگي و امكانات: ۱. آب فراوان همراه با گرداب ۲. حوضچه هاي چندگانه ۳. درختان و فراواني نعمت
رويدادها: ۱. امام به روشنگري پرداخت. ۲. همچون منزلگاه هاي ديگر با طرح فرجام راه به نوعي پالايش و آزمون پرداخت تا هراس زدگان و دل باختگان دنيا رها كنند و بروند. ۳. كسب اطلاعات از راه و پرسش از مسافران درباره كوفه.
منزل نهم : رُهَيمه (رحيمه)
وجه تسميه: رهيمه مصفر رهمه به معني باران اندك و نرم و مداوم است.
زمان ورود: احتمالاً حدود پانزدهم ذي الحجه امام و كاروان وي در اين محل بوده اند.
مدت توقف: كوتاه و اندك
ويژگي و امكانات: ۱. منطقه آباد بوده است. ۲. به كوفه نزديك بوده است. ۳. با كوه فاصله اندكي داشته است.
رويدادها: ۱. ديدار با ابوهريره اسدي يا اباهرم. اباهرم علت خروج امام را پرسيد و امام تهديد به قتل بني اميه و دعوت مردم و سر نوشت تنگ بار پيمان شكنان را گوشزد كرد. ۲. امام به هتّاكي و حرمت شكني بني اميه اشاره كرد. ۳. از اين محل آب گيري مجدد شد.
منزل دهم : حاجر (حاجز)
وجه تسميه: حاجر به معناي نگاهدارنده ي آب است و جايي كه آب در آن جمع شود. شبيه دره بوده است.
زمان ورود: ۱۵ ذي الحجه يك هفته پس از حركت از مكه.
مدت توقف: درنگ چند ساعتي
ويژگي و امكانات: ۱. فرودگاه حجاج و جزئي از بطن الرّمه بود. ۲. آب چند مسيل در اين نقطه به هم مي رسيد. ۳. مقداري درخت در منطقه بوده است. ۴. مانند دره بوده است.
رويدادها: ۱. امام، نامه ي مسلم بن عقيل را در اين منطقه دريافت كرد. نامه را قيس بن مسهر صيداوي رسانده بود. مسلم بن عقيل آمادگي و پذيرش مردم كوفه را نوشته بود. امام پاسخ نامه را نوشت و به قيس بن مسهر صيداوي سپرد تا به كوفه برساند. مخاطبان نامه بزرگاني چون سليمان بن صرد، مسيّب بن نجبه، رفاعة بن شدّاد و عبدالله بن وال بودند. ۲. برخي نوشته اند پيك و نامه رسان ابا عبدالله به كوفه عبدالله به كوفه عبدالله بن يقطر بوده است. ۳. برخي دريافت خبر شهادت مسلم و هاني را در اين منزل دانسته اند كه اندكي بعيد به نظر مي رسد. ۴. ديدار دوم عبدالله مطيع با امام نيز به اين منزل نسبت داده شده است.
منزل يازدهم : خُزيميّه (حُزيميّه)
وجه تسميه: تصغير خزيمه منسوب به خزيمه بن حازم.
زمان ورود: ۱۸ ذي الحجه (روز جمعه)
مدت توقف: يك شبانه روز، به دليل فراواني مسافران و مناسب بودن محل.
ويژگي و امكانات: ۱. يكي از منزلگاه هاي حج بوده است. ۲. ميان آن تا ثعلبيه ۳۳ ميل فاصله بوده است. ۳. منطقه نسبتاً سر سبز و خرم و داراي چند خانه و درختان سبز بوده است.
رويدادها: ۱. در اين منزلگاه حضرت زينب (س) زير آسمان پر ستاره قدم زد و صدايي شنيد كه مي خواند:
الا يا عين فاحتفلي يجهد
و مَن يبكي علي الشهداء بعدي
علي قومٍ تسوقهم المنايا
بمقدارٍ الي انجازٍ وعدي
امام هاتف و اين صدا را جنيان معرفي كرد و فرمود: يا اختاهُ كُلَ الّذي قضي الله فَهُوَ كائن. خواهرم آنچه خدا تقدير كرده است گريز ناپذير است.
منزل دوازدهم : شقوق
وجه تسميه: به معني ناحيه هاست. اين منطقه شامل بخش هاي كوچك چندگانه بوده است.
زمان ورود: شنبه نوزدهم ذي الحجه يا يكشنبه بيستم ذي الحجه معادل ۲۹ شهريور
مدت توقف: كوتاه و اندك
ويژگي و امكانات: ۱. قبر عبادي رئيس قبيله بني اسد در اين منطقه بوده است. ۲. بركه ها و چاه هاي متعدد در اين منطقه بوده است. ۳. محل نزول كاروان هاي قبايل بني اسد و بني نهشل بوده است.
رويدادها: ۱. مهم ترين رويداد در اين منزل، دريافت خبر شهادت حضرت مسلم بن عقيل و هاني بن عروه را نوشته اند. امام در سوگ اين دو شهيد اشعاري را زمزمه كرد كه اين اشعار گواه بي اعتباري و غدّاري دنيا و اهل آن است. ۲. برخي ديدار فرزدق با امام را در اين آبگاه نگاشته اند كه بعيد به نظر مي رسد.
منبع:خبرآنلاين
211008
گزارش خطا
