چرا قبله از «بیت المقدس» به «کعبه» تغییر کرد؟

عقیق:حضرت آیت الله مکارم شیرازی در نوشتاری به چرایی تغییر قبله از «بیت المقدس» به «کعبه» پاسخ داده اند که آن را در ادامه می خوانید:

پاسخ اجمالی:

چند ماه پس از هجرت، یهودیان مسلمانان را به خاطر نماز خواندن به سوی بیت المقدس سرزنش می کردند؛ بعد از مدتی پیامبر(ص) در مسجد بنی سالم مشغول نماز ظهر بود که جبرئیل آمد و بازوی پیامبر(ص) را گرفت و روی او را به سمت کعبه بگرداند و فرمان تغییر قبله صادر شد. یهودیان از این ماجرا ناراحت شدند و باز بهانه جوئی کردند. خداوند پاسخ قاطعی داد که شرق وغرب عالم از آن خداست و هیچ مکانی بدون عنایت او شرافت ذاتی ندارد.

پاسخ تفصیلی:

پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) مدت سیزده سال پس از بعثت، در «مکّه»، و چند ماه بعد از هجرت، در «مدینه» به امر خدا به سوی «بیت المقدس» نماز می خواند، ولی بعد از آن، قبله تغییر یافت و مسلمانان مأمور شدند به سوی «کعبه» نماز بگزارند.

در این که مدت عبادت مسلمانان به سوی بیت المقدس در «مدینه» چند ماه بود، مفسران اختلاف نظر دارند، از هفت ماه تا هفده ماه ذکر کرده اند، ولی هر چه بود در این مدت مورد سرزنش یهود قرار داشتند؛ چرا که «بیت المقدس» در اصل قبله یهود بود، آنها به مسلمانان می گفتند: اینان از خود استقلال ندارند و به سوی قبله ما نماز می خوانند، و این دلیل آن است که ما بر حقیم.

این گفتگوها برای پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) و مسلمانان ناگوار بود، آنها از یکسو مطیع فرمان خدا بودند و از سوی دیگر طعنه های یهود از آنها قطع نمی شد، برای همین جهت پیامبر(صلی الله علیه وآله) شب ها به اطراف آسمان می نگریست، گویا در انتظار وحی الهی بود. مدتی از این انتظار گذشت، تا این که فرمان تغییر قبله صادر شد و در حالی که پیامبر دو رکعت نماز ظهر را در مسجد «بنی سالم» به سوی بیت المقدس خوانده بود «جبرئیل» مأمور شد بازوی پیامبر(صلی الله علیه وآله) را بگیرد و روی او را به سوی کعبه بگرداند(۱).

یهود از این ماجرا سخت ناراحت شدند و طبق شیوه دیرینه خود به بهانه جوئی و ایراد گیری پرداختند. آنها قبلاً می گفتند: ما بهتر از مسلمانان هستیم؛ چرا که آنها از نظر قبله استقلال ندارند و پیرو ما هستند، اما همین که دستور تغییر قبله از ناحیه خدا صادر شد، زبان به اعتراض گشودند چنان که قرآن در آیه ۱۴۲ سوره بقره می گوید: (به زودی بعضی از سبک مغزان مردم می گویند چه چیز آنها (مسلمانان) را از قبله ای که بر آن بودند بر گردانید؟)؛ «سَیَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النّاسِ ما وَلاّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتی کانُوا عَلَیْها».

چرا اینها از قبله پیامبران پیشین، امروز اعراض نمودند؟ اگر قبله اول صحیح بود این تغییر چه معنی دارد؟ و اگر دومی صحیح است چرا سیزده سال و چند ماه به سوی بیت المقدس نماز خواندید؟!

خداوند به پیامبرش دستور می دهد: (به آنها بگو شرق و غرب عالم از آن خداست، هر کس را بخواهد به راه راست هدایت می کند)؛ «قُلْ لِلّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراط مُسْتَقیم». این یک دلیل قاطع و روشن در برابر بهانه جویان بود که بیت المقدس و کعبه و همه جا ملک خدا است، اصلاً خدا خانه و مکانی ندارد، مهم آن است که تسلیم فرمان او باشید، هر جا خدا دستور دهد به آن سو نماز بخوانند، مقدس و محترم است، و هیچ مکانی بدون عنایت او دارای شرافت ذاتی نمی باشد.

تغییر قبله در حقیقت مراحل مختلف آزمایش و تکامل است و هر یک مصداقی است از هدایت الهی، او است که انسان ها را به صراط مستقیم رهنمون می شود(۲).

پی نوشت:
(۱). «مجمع البیان»، جلد اول، صفحه ۲۲۳؛ «مستدرک الوسائل»، جلد ۳، صفحات ۱۷۰ و ۱۷۱، حدیث ۳۲۹۲ (چاپ آل البیت)؛ «بحار الانوار»، جلد ۱۹، صفحه ۱۹۶، و جلد ۸۱، صفحات ۶۱ و ۶۲؛ تفسیر «قمی»، جلد ۱، صفحات ۶۲ و ۶۳ (مؤسسه دار الکتاب).

(۲). گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ پنجاه و پنجم، ج ۱، ص ۵۴۸.

منبع:حوزه