شعرشناسی هیئت «علم» می‌خواهد

عقیق: علی علیان از مداحان جوان اهل‌بیت (ع) است که در این سن حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. او دغدغه‌های زیادی دارد و معتقد است برخی مداحان کاری می‌کنند که موجب نگرانی و تذکرات مقام معظم رهبری درباره هیئت‌ها می‌شود. او هیئت و منبر را بهترین مجرا برای تبلیغ و بیان دغدغه‌های فرهنگی رهبر انقلاب توصیف می‌کند.

برای طرح این دغدغه‌ها و شنیدن حرف‌های «علی علیان» گفت‌وگویی با این مداح جوان در  انجام دادیم که مشروح  این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

قبل از اینکه وارد بحث شویم از زمان ورود خودتان به عرصه مداحی بفرمایید، چه شد که وارد این عرصه شدید؟

«السلام علیک یا اهل بیت‌النبوه». اگر بخواهیم برای فضای مدح اهل بیت(ع) یک تعریفی داشته باشیم، من این فضا را به دو بعد تقسیم می‌کنم، یکی فضای زمینی و یکی فضای آسمانی. فضای آسمانی‌‌ همان بحث معنویت کار است و نمی‌شود برایش زمانی تعیین کرد. شما اگر از هر شیعه امیر‌المومنین (ع) بپرسید که کی شیعه شدید جواب متقنی برای آن ندارد بلکه می‌گوید از زمانی که متولد شدم. بنابراین ستایشگری اهل بیت(ع) هم چیزی نیست مگر لطف خود اهل بیت‌(ع). در بعد معنوی نمی‌توانم بگویم از کی روزی من شده و زمانی نمی‌توانم برای آن مشخص کنم. اما در بعد زمینی آن مانند همه بچه شیعه‌های امیرالمومنین(ع) از 13، 14 سالگی عشق آن‌ها در دل ما بود. عین یک کودک دوساله که خودش متوجه می‌شود که می‌تواند کلمات را ادا کند و حرف بزند، از 13، 14 سالگی انسان متوجه درون خودش می‌شود که این عشق وجود دارد، منتهی تبلور آن از 18، 19 سالگی است. به لطف اهل بیت من از سال 69 یا 70 بود که کار را شروع کردم و آموزش دیدم. بعد از چند سال آرام آرام این کار شکل حرفه‌ای به خود گرفت. حرفه‌ای که می‌گوییم منظورم همان بعد زمینی است. در مورد معنویت کار، در بعضی از بزرگوارانی که در این عرصه هستند‌‌ همان ابتدا از درون، ارتباط معنوی پیدا می‌شود و بعضی‌ خیلی سخت و یا دیر‌تر این ارتباط را می‌گیرند ولی عملاً از سال 70 به بعد آرام آرام به لطف اهل بیت (ع) در عرصه ستایشگری حرفه‌ای قدم برداشتم.

 بیشتر با کدامیک از اساتید این حوزه کار کردید و کدامیک از مداحان را الگوی خود قرار دادید؟

لطف امام حسین (ع) شامل من حقیر شد و از همان ابتدا خودم این حس را داشتم، محضر اساتید هم که می‌رسیدم خواه‌ناخواه همین حس را دریافت می‌کردم. شاید خیلی برای استادان این عرصه قابل قبول نباشد که کسی که در عرصه مداحی قدم برمی‌دارد در کلاسی شرکت نکرده باشدو من به جرات می‌توانم بگویم شاید به تعدات انگشتان دست در کلاس‌های مداحی شرکت کرده‌ام؛ آن هم به دلیل این بود که می‌خواستم ببینم این کلاس‌ها چگونه است؟ البته از آن ابتدا به محضر خیلی از بزرگان مثل حاج مرتضی طاهری و خیلی از بزرگان دیگر رسیدم. همیشه مداحان اهل بیت (ع) برای من حکم استادی داشتند اما خود جلسات اهل بیت(ع) را به عنوان یک کلاس می‌دیدم.

همین الان هم در جلساتی که منسوب به بزرگان عرصه ستایشگری است به عنوان یک کارآموز شرکت می‌کنم. در آنجا می‌بینم و می‌شنوم و دقت می‌کنم که چه کسی کارش زیباست و خوبی کار را دریافت می‌کنم. اگر بخواهم اسم ببرم یکی از این بزرگان حاج محسن طاهری است. او در اوایل در حق من خیلی لطف داشت. بعد به مرور زمان، خدمت بزرگانی مثل حاج‌ علی انسانی ‌، حاج محمد نوروزی، حاج حیدر توکلی رسیدم و کسب فیض کردم. هرکدام از این بزرگان در فضای ستایشگری جزو فهول کار هستند. الان حدود 12 یا 13 سال است که خدمت حاج حسن خلج هستم و از او کسب فیض می‌کنم. خدا به همه آنهایی که نام بردم سلامتی عطا کند که همه آنها حق استادی به گردن من دارند. هنوز هم باید از این دریای بزرگ بهره‌ای ببرم. البته بزرگان دیگری هم بودند که به طور غیر مستقیم از محضرشان استفاده کردم مثل حاج منصور ارضی. من به طور مستقیم قبل از اینکه وارد عرصه ستایشگری شوم، نزد عموی حاج منصور ارضی «حاج حسن ارضی» بودم. ما یک حوزه محلی داشتیم و حاج حسن آنجا منبر می‌رفتند. سخنرانی او برای من جذاب بود و از آن استفاده می‌کردم.

 همه اهل بیت(ع) یک نور واحد هستند ولی هر کسی یک دلبستگی خاص به یکی از معصومین (ع) دارد. شما به عنوان یک مداح بیشتر به کدام یک از اهل بیت (ع) دلبستگی خاص دارید و الطاف ایشان را در زندگی دیده‌اید؟
همه مردم و حتی خانواده، من را به عنوان نوکر امام حسین (ع) می‌شناسند. این یک حس ناخودآگاهی است. ما از کوچکی اسم خود را بلد نبودیم ولی اسم امام حسین (ع) را بلد بودیم. شاید به راحتی نمی‌توانستم اسم پسرخاله‌ی خود را ادا کنم ولی با اسم سیدالشهدا(ع) یک انس عجیبی داشتم. این برای همه نوکران امام حسین (ع) وجود دارد. در ذوات مقدسه، گذشته از اینکه جزء افتخارات من نوکری امام حسین (ع) است، شخصا علاقهٔ خاصی به آقا امام رضا (ع) در بین معصومین دارم و از ایشان کرامت‌های بسیار زیادی دیدم. شاید به جرات بتوانم بگویم اینکه ستایشگران می‌گویند که کربلا را امام رضا (ع) می‌دهد، من شاهد زنده‌اش هستم. خیلی جاها نگفتم که اولین سفر کربلایی که مشرف شدم را از امام رضا (ع) گرفتم. اگرچه بعدی‌ها را هم خود امام رضا (ع) لطف کردند اما اولین سفر را خودم فهمیدم، یعنی به من فهماندند که این سفر را امام رضا (ع) به من لطف کرده است. این سفر یک حلاوت و شیرینی خاصی داشت. ما مشرف شدیم حرم امام رضا (ع)، از همان‌جا از آقا خواستم که آقا  قسمت کن برم کربلا؛ عرض کردم آقا من دوست دارم کربلای من را شما بدهید. یک ماه طول نکشید که سفر ما محیا شد و مشرف شدیم. آخرین باری هم که به کربلا مشرف شدیم همین اربعین سال گذشته بود که پای پیاده تا کربلا رفتیم و دو شب هم در خیمه‌گاه سیدالشهدا بودیم که همه عاشقان امام حسین (ع) آنجا جمع می‌شوند.

یکی از مباحث مهمی که همواره از طرف بزرگان دین و علما سفارش می‌شود، مراقبت از آسیب‌هایی است که می‌تواند به مجلس جشن و عزای اهل‌بیت(ع) لطمه بزند.مقام معظم رهبری اخیرا در دیدار با مداحان رهنمودهای بسیار ارزشمند و مهمی مطرح فرمودند و بر پرهیز از حرکت‌های غیر شرعی در هیات‌ها و حفظ شان این مجالس تاکید داشتند. شما به عنوان یک ذاکر اهل بیت (ع) حرکت‌های غیر شرعی را چه تعریف می‌کنید؟ برخی از مراسم‌ها در حال حاضر با عناوین مختلفی در کشور برگزار می‌شود که علاوه بر اینکه به وحدت لطمه می‌زند در شان مجلس امام حسین (ع) هم نیست. شما این مسئله را چگونه تحلیل می‌کنید؟ 
روز ولادت بی‌بی که آقا این مطالب را می‌فرمود من در آنجا حضور داشتم .به نظرم همه ستایشگران که این فرمایشات را دریافت می‌کنند باید بنشینند و این سخنان را برای خودشان تجزیه و تحلیل کنند؛ چون ایشان در وقت فشرده‌ای صحبت می‌کنند و مطالب را به صورت موجز بیان می‌کنند؛ اما هر مداحی باید بیاید در رفتار خودش، زندگی‌اش و حاشیه زندگی‌اش و جلساتی که شرکت می‌کند - چه جلساتی که منصوب به خودش است و چه جلساتی که دعوت می‌شود - تبعات کارهایش را ببیند. مداحان باید از فرمایشات رهبری رهنمود بگیرند و بدانند که چگونه باید مجلس را اداره کنند. واقعا الان ما نمی‌توانیم بگوییم که در دهه شصت هستیم، الان عصر تکنولوژی است و بسیاری از مباحث و شرایط متفاوت شده است. در گذشته یک خبر از این سر دنیا تا آن سر دنیا خیلی مراحل زیادی طی می‌کرد تا به مخاطب برسد. اما امروز در آن طرف دنیا کوچک‌ترین اتفاقی که می‌افتد همه ما در همین کشور خودمان متوجه می‌شویم.

 

بالاخره مملکت ما در کل جهان، مملکتی است که داعیه شیعه دارد. رهبرمان می‌گوید که شیعه هستم و همه داعیه شیعه بودن را دارند. یک مملکت شیعه امیر المومنین (ع) در کل این عالم است و همهٔ عالم به این مملکت نگاه می‌کنند. بنابراین مراسم‌های مذهبی‌ باید خیلی دقیق برگزار شود. گاهی در هیات‌ها برخی کارها و مباحثی مطرح می‌شود که واقعا درد آور است. من خودم به شخصه می‌‌گویم که چرا باید مسائلی اتفاق بیافتد که منجر شود حضرت آقا در فرمایشاتشان این مباحث را مطرح بفرمایند و در این مورد دغدغه و نگرانی داشته باشند. این‌ حرفها نشات گرفته از عملکرد ما در جامعه است؛ متاسفانه بعضی از افراد بی‌بصیرتی دارند.

ما در روایات داریم که اهل بیت (ع) فرمودند: نمی‌خواهیم عین ما شوید؛ ما14 معصوم بودیم که دیگر مثل ما نمی‌آید؛ شما پایتان را جای پای ما بگذارید. متاسفانه برخی از ما پیش دستی می‌کنیم و برخی کارها را انجام می‌دهیم که نه تنها در شان آن بزرگواران نیست بلکه موجب وهن است. من مداح اگر نمی‌توانم پایم را جای پای اهل‌بیت(ع) بگذارم حداقل پایم را جای پای سلمان بگذارم. حداقل نتیجه آن، این است که این مسائل حاشیه‌ای و حرکاتی که درشان مجلس و اهل بیت (ع) نیست، انجام نمی‌شود که بعد هم منجر شود به آن حرف‌هایی که حضرت آقا گفته‌اند. خود ما باید هوشیار باشیم.

همه‌ی ستایشگران قابل احترام هستند و نور چشم. یک زمانی اکثر مداحان امام حسین (ع) و نوکران قدیمی امام حسین (ع) - که خدا رفته‌هایشان را بیامرزد و آنهایی را که هستند، سالم نگه دارد - سطح سواد معمولیشان اگر خیلی بالا بود، نهایتا دیپلم بود، اما الان ما دکتر مداح داریم لذا توقعات نیز از ما به مراتب بیشتر است؛ چرا که فرد تحصیلکرده باید بصیرتش نسبت به حرفه‌ای که انجام می‌دهد و باری که بر دوشش است بیشتر باشد و باید حواس خود را خیلی جمع کند و اصلا به این فضا‌ها کشیده نشود.

همین الان داریم می‌بینیم که برخی با کارهایشان به شیعه ضربه می‌زنند.کافی است حواسمان را جمع نکنیم، متاسفانه اتفاقاتی رقم می‌خورد که سبب می‌شود مقام معظم رهبری چنین تذکرات جدی به مداحان بدهند و مباحث مهمی را مطرح کنند. من علی رغم اینکه فرمایشات ایشان را خیلی کاربردی می‌بینم ولی این طرف هم روی سخنم با یکسری از افرادی است که این چنین قدم‌هایی را برداشته‌اند. حالا ما خوشبینانه نگاه می‌کنیم که ما این قدم‌ها را برنداشته‌ایم و آقا از روی دلسوزی و تذکر این‌ها را می‌گویند؛ اگر این هم درست باشد باز باید آنچه که امام حسین(ع) و معصومین از ما خواسته‌اند را انجام دهیم. آن وقت دیگر از این اتفاقات نمی‌‌افتد. اهل بیت (ع) هم برای روزه گرفتن به ما دستور داده‌اند و هم برای رفتار با خانواده؛ هم برای رفتار با مردم، هم برای رفتار در اجتماع، اقتصاد و فرهنگ. آنها درباره همه چیز به ما رهنمودهایی داده‌اند اما با این همه رهنمود چرا ما نباید از آن استفاده کنیم. ما باید کار را به گونه‌ای پیش ببریم که در عین حالی که حرف خود را به کل عالم می‌رسانیم، هیچ کس نتواند به نفع خودش از حرکات ما سوء استفاده کند.

به نظر شما هیئت از چه جایگاهی برخوردار است که مقام معظم رهبری همواره مباحث مهم فرهنگی که نیازمند پشتوانه مردمی است را در دیدار با این قشر بیان می‌کنند به عنوان مثال ایشان بحث افزایش جمعیت را در جمع مداحان مطرح کنند؟ به نظر شما هیئت چه ویژگی‌هایی دارد که ایشان از منبر به عنوان یک رسانه تاثیرگذار یاد کردند؟

ببنید واقعا این طوری است. چون بحث مجالس اهل بیت (ع) یک مقوله‌ای است که با احساسات مردم سر و کار دارد. شما ببینید اگر در بحث اقتصادی با یک کسی وارد شوید تمام حساب و کتاب‌های شما با آن شخص دو دو تا چهار تای ماشین حساب است و یک تومانی این ور و اون نمی‌شود و هرچیزی سر جای خودش است و در اکثر مراوادات اقتصادی خیلی بحث گذشت از سمت طرفین دیده نمی‌شود اما در مجالس اهل بیت (ع) ما با احساسات مردم سر و کار داریم. احساسات مردم تا حدی می‌رسد که به طور مثال فرد حاضر است فرزندش را تقدیم امام حسین (ع) می‌کند و وقتی می‌بینید دوستش غذا ندارد غذای خودش را به او می‌دهد شاید خیلی هم گرسنه باشد. یعنی همهٔ ابعاد معنوی و والای یک انسان را در مجالس اهل بیت (ع) می‌بینیم.گذشت، فداکاری، دلسوزی را می‌بینیم. ببینید در کنار خیلی از این هیات‌ها صندوق قرض‌الحسنه باز شده و کارهایی از این قبیل انجام می‌شود، لذا این فرمایش آقا به دلیل آن است که بهترین منبع برای القای این حس به مردم و شیعیان امیرالمومنین (ع) همین منابر و هیئت‌ها است. چرا که یک سخنرانی خوب که بالا منبر مردم را به خودش جذب می‌کند و فرمایشات معصوم به جان مردم می‌نشیند و بعد از آن ستایشگر و مداح اهل بیت (ع) می‌آید و شروع به مدح اهل بیت (ع) می‌کند که باز هم برای مدح با قلب مستمع کار دارد و یا مرثیه می‌خواند که باز هم با قلب در ارتباط است. پزشکان هم می‌گویند که رقت قلب باعث جاری شدن اشک می‌شود. بعد از یک جلسه، مستمع می‌نشیند تا با روضه و مداحی تخلیه روحی شود و می‌رود.

وقتی که تریبون امام حسین (ع) در دست من مداح است باید بهترین بهره را ببرم و توکلم به خدا و توسلم به امام حسین (ع) باشد و از اهل بیت (ع) کمک بخواهم و توکل کنم و به مستمع بگویم که ازدیاد نسل یکی از مهمترین وظایف ما است و بهترین مجرا برای بیان این مباحث همین هیئت‌هاست چون با احساسات و روح و عواطف مردم نزدیک‌ترین رابطه را می‌تواند برقرار کند و گرنه در خیلی از سمینار‌ها خیلی از اشخاص متفکر در این باره صحبت می‌کنند اما خروجی آنها به اندازه یک هیئت نیم ساعته نیست. اما یک مداح و واعظ در فضای هیئت این را عنوان می‌کند که به خاطر اینکه در دنیا عاشق امیرالمومنین(ع) را زیاد کنید حواستان به نسلتان باشد که به مرور کم نشود و حواسمان باشد که دشمن ما بر روی این موضوع کار می‌کند. لذا کسی که می‌خواهد آبادی و آبادانی و سر بلندی مارا ببیند حالا هر اسمی که شما می‌خواهید برای آن بگذارید او برای ازدیاد نسلش تلاش می‌کند همانطور که دوست دارد بهترین علم و فناوری را  فراگیرد و برای به دست آوردن آن تلاش می‌کند این هم یکی از‌‌ همان مقوله‌هایی است که با بینش دقیق آقا مطرح شد و باید از مجرای هیئت که نزدیک‌ترین ومهمترین راه است مطرح شود و فرهنگ سازی صورت گیرد به  لحاظ اینکه اکثر قشری که ما با آنها در ارتباط هستیم متدین و جوان هستند و برخی هنوز ازدواج نکرده‌اند.

البته برای جا انداختن این مساله ابتدا باید ایمان‌ها در قلب‌ها زنده باشد تا تمام این‌ها درست شود، ایمان باید به باور برسد زیرا مثلا من نوعی ایمان دارم، نماز می‌خوانم، روزه می‌گیرم، مستحبات را انجام می‌دهم و محرمات را انجام نمی‌دهم اما شاید باور قلبی من کمی ضعیف باشد و به این خاطر می‌گویم اگر من صاحب 5 تا فرزند شوم فردا خرج این‌ها را چه کسی می‌خواهد بدهد. لذا آن باور قلبی باید قوی شود. همانطور که  پدران ما چند فرزند داشتند و معتقد بودند، روزی دهنده کسی دیگر است و اداره کننده زندگی هم خود خدا است. خیلی‌ها 5 الی 6 فرزند داشته‌اند که شهید شده‌اند و یا به شکل دیگری از دنیا رفته‌اند ما باید به آنچه او می‌خواهد به آن راضی باشیم. در موضوع افزایش جمعیت باید زیربنای اعتقادی جامعه قوی شود.

برای تاثیر گذاری یک مداح در میان مستمعین و مخاطبانش یکسری مقدمات نیاز است به نظر شما لازمه این که یک مداح در هیئت موثر باشد و این‌ها را عملی کند چیست؟ بعضی‌ها عنوان می‌کنند مداح باید استاد ببیند، می‌خواهم نظر شما را در این مورد بدانم؟ بعضی‌ها می‌گویند باید مطالعه داشته باشد. شعر ضعیف به هیئت نیاورد و شعر متوسط را برای خودش نگه دارد، مداح باید شعر قوی به هیات بیاورد. وقتی که یک مداح به هیات وارد می‌شود باید چه چیزی داشته باشد تا بتواند در مخاطب اثر گذار باشد؟

اگر از مقوله دنیای اجتماعی و فن مداحی و ستایشگری نگاه کنیم، مداحی واقعا یک کار علمی است. متاسفانه من در بعضی از این نوجوانان می‌بینم که می‌گویند من می‌خواهم مداح بشوم بدون این که از سلاح و ابزار لازم برخوردار باشند. من با زبان خودشان با آن‌ها صحبت می‌کنم و می‌پرسم که چقدر امام حسین (ع) را دوست دارید؟ بروید یک مقدار امام حسین را بشناسید و راجع‌ به ایشان تحقیق کنید و بعد فکر کنید و ببینید به چه نتیجه‌ای می‌رسید. درست است که می‌گوییم مداحی کاری است که با احساسات مردم سرو کار دارد اما خود فن مداحی واقعا یک کارعلمی است و بحث شعر شناسی خودش علم می‌خواهد، مداحی هنری است که همه 7 هنر شامل آن می‌شود یعنی یک مداح باید یک نقاش خوب باشد، یک مداح باید یک ادبیات‌شناس خوب باشد، یک مداح باید کار سینما و تئا‌تر را بلد باشد، یک مداح می‌خواهد روضه امام حسین را در ذهن مستمع تصویر کند پس باید از تئاتر و سینما و سایر هنرها علمی داشته باشد. باید شعری انتخاب کنم که در زمان انتخاب آن بدانم که این شعر را برای پسرم انتخاب می‌کنم یا برای پسر امام حسین (ع) اینها خیلی باهم فرق می‌کند پس هر چه مقام بالا‌تر می‌رود شعر باید قوی‌تر و فاخر‌تر باشد.

ادامه دارد...

211008