بررسی مفهوم«فتح»در فرهنگ قرآنی

عقیق: وقتی یک ملتی زمینگیر، زبون و درمانده می‌شود، گویی همه درهای عالم به روی او بسته شده‌است. گشودن این درها و بازکردن قفلهای گران را در زبان عربی «فتح» می‌گویند که در فارسی «پیروزی» ترجمه می‌شود. اما کلمه پیروزی هرگز بیان کننده محتوا و معنای ذاتی کلمه فتح نیست.
کلید را در زبان عربی «مفتاح» می‌نامند که وسیله‌ای برای گشودن قفل درهای بسته است .در قرآن کلمه فتح 10 بار همراه «ابواب» (درها) آمده ‌است که مفهوم گشودن و بازکردن انواع موانع و گره‌های بسته را دارد.(1) خداوند را از آنجا که گره‌گشای گرفتاری‌ها و باز کننده همه درهای بسته به روی نا امیدان است، «فتاح العلیم» (2) می‌نامیم و کلید همه پنهانی‌های جهان را نزد او می‌یابیم (عنده مفاتح الغیب)(3). پس مفهوم «فتح» در فرهنگ قرآنی به مراتب گسترده‌تر از پیروزی محدود در میدان جنگ است و پیروزی چه بسا در خارج از میدان نبرد حاصل گردد.
در قرآن سوره‌ای به نام «فتح» آمده‌است که از فتح بسیار آشکاری (فتح المبین) یاد می‌کند. امّا این فتح بر خلاف انتظار و تصور عمومی، از طریق یک «صلح» که به «صلح حُدیبیه» (4) معروف شده است، حاصل گردید! گرچه این صلح به نظر جمعی از یاران پرجوش و خروش پیامبر (ص)، شکستی خفت ‌بار محسوب می‌گردید، امّا درهای بسته‌ای را به روی مسلمانان گشود (همان معنای فتح) که دو سال بعد موفق شدند بدون جنگ و خونریزی دروازه‌های مکه را روی خود باز کنند و نیرومندترین دشمنان خود را به زانو در آورند.
ماجرا از این قرار است که در سال ششم هجرت در حالی که پیامبر (ص) و مسلمانان رانده شده از مکه در اشتیاق زیارت کعبه بی‌تابی می‌کردند، طرح ابتکاری شگفت‌انگیزی به ذهن رسول خدا (ص) خطور کرد تا با سیاستی مدبرانه بتوانند به مکه یعنی قلب دشمنان خود که اینک در سلطه قریش است، وارد شوند.
ورود به مکه از طریق نظامی برای مسلمانان در آن مقطع زمانی، اگر نه غیرممکن، حداقل همراه با خونریزی بسیار از دو طرف بود و چنین بهایی برای زیارت کعبه معلوم نبود مورد قبول خداوند باشد. اسلحه مورد نظر پیامبر (ص) در این طرح «افکار عمومی!» بود. زیارت مکه یک حق به رسمیت شناخته مسلم نزد اعراب شبه جزیره (از جمله مشرکین که بتهای خود را در کعبه نگهداری می‌کردند) به شمار می‌رفت و او می‌خواست این بار از این اسلحه استفاده کند!
پیامبر (ص) اعلام کرد، امسال قصد زیارت کعبه را دارد و از همه قبایل مسلمان و مشرک دعوت کرد او را در این سفر صلح‌آمیز عبادی که بدون ساز و برگ نظامی و با لباس احرام انجام می‌شد، همراهی کنند. با دعوت از تمامی قبایل عربستان، در روزگاری که از رسانه‌های عمومی خبری نبود و وسیله‌ای برای انتقال اطلاعات وجود نداشت، پیامبر (ص) تصمیم داشت، دشمنان خود را در مکه مغلوب کند!
اگر او و یارانش را به مکه راه می‌دادند، پیروزی مسلمانان به شمار می‌رفت و همه می‌گفتند جمع قلیلی که شبانه از این شهر گریخته‌اند، اینک پس از 6 سال با 10 هزار نفر سرفرازانه وارد شهر می‌شوند! و اگر مانع ورود جمعی زائر غیر مسلح به مکه می‌شدند، افکار عمومی شبه جزیره که اینک نمایندگانش به عنوان خبرنگار حضور دارند، رهبران مکه را که ادعای تولیت کعبه داشتند، محکوم می‌کرد و این حکم از نظر اقتصادی نیز برای کافران تاجرپیشه مکه که نیازمند افکار عمومی بودند، گران تمام می‌شد. سرانجام در مذاکراتی که به وقوع پیوست، مشرکان تن به امضای صلح‌‌نامه‌ای دادند که طی آن مسلمانان به رسمیت شناخته شدند و با رفع تحریم سیاسی، اقتصادی، مذهبی، سایر قبایل که تاکنون به ملاحظه قدرتمندان مکه جرأت نزدیکی با مسلمانان را نداشتند، با آنان پیمان بسته و راه ورود آرمان و اندیشه اسلام را به قلب قبایل خود گشودند.
و چنین شد که پیامبر (ص) با هزینه‌ای اندک، زمان ارزشمندی برای توسعه اسلام خریداری کرد و دو سال بعد با سپاهی عظیم قدرتی را به نمایش گذارد که قریش ترجیح داد تسلیم بدون شرط شود و موانع آزادی اسلام و توحید ابراهیمی را از سر راه بردارد.
صلحی را که دو سال پیش از آن پیامبر (ص) - به رغم بسیاری از مسلمانان افراطی- امضا کرده‌ بود، از آنجا که گشاینده همه گره‌ها گردید، خداوند براستی آن را «فتح المبین» (گشاینده آَشکار) نامید و سوره‌ای را به یادگار و برای عبرت مسلمانان آینده، بخصوص روزگار فعلی ما که این همه با خشونت‌‌ورزی‌های خود به افکار عمومی مردم جهان بی ‌اعتنایی می‌کنند، باقی گذاشته است.

پی‌نوشت ها:

1) سوره‌ها و آیات: انعام 44، اعراف 40، حجر 14، مؤمنون 77، نور 61، زمر 71و73، ص50 و نبأ 19
2) سبا 26
3) انعام 59
4) از آنجا که این صلح‌ نامه در محلی به نام حدیبیه امضا شد به این نام معروف شده‌است.

منبع:قدس

211008