دایره المعارف قرآن اثری تحلیلی و فکورانه است

عقیق: نشست تخصصی نقد و بررسی ترجمه دایره المعارف قرآن با حضور استادان دانشگاه، ویراستاران کتاب و دانشجویان در دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد.

دایره المعارف قرآن به سرویراستاری جین دمن مک اولیف به تازگی جلد نخست آن از سوی گروهی از مترجمان به سرویراستاری حسین خندق آبادی، مسعود صادقی، امیر مازیار و مهرداد عباسی و نظارت محتوایی مجید معارف به فارسی ترجمه شده است.

مجید معارف ناظر محتوایی دایره المعارف قرآن در این نشست با توضیح درباره خاورشناسی در میان غربی ها، گفت: از نظر آشنایی با تفکرات خاورشناسان غربی در نقطه مطلوبی قرار نداریم و ترجمه این دایره المعارف می تواند به عنوان گامی جدی در راه آشنایی ایرانیان با این متفکران محسوب شود.

وی خاطرنشان کرد: تا زمانی که این دایره المعارف را به صورت کامل مطالعه نکرده باشم نمی توانم درباره جایگاه آن صحبت کنم اما با مطالعه جلد نخست این کتاب، آن را اثری علمی یافتم که تا جایی که ممکن است به دور از جانبداری و با مراجعه به منابع اسلامی و غربی نگاشته شده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: در مقایسه با دانشنامه اسلام نوشته اولیور لمن که صرفا جنبه گزارشی دارد، این دایره المعارف یک اثر صد در صد تحلیلی و فکورانه محسوب می شود.

وی اظهار داشت: دایره المعارف قرآن امکان شناخت تطبیقی با کتاب مقدس درباره اشخاص و مفاهیم بنیادین دینی را فراهم می کند و در برخی موارد دیدگاه های شیعه و سنی را هم به صورت تطبیقی ارائه می کند. البته بیان دیدگاه های شیعه رضایت بخش نیست و در شکل ابتدایی قرار دارد.

ناظر محتوایی ترجمه دایره المعارف قرآن گفت: این کتاب خواننده را با فرهنگ مسلمانان نیز آشنا می کند و یک فرهنگ نامه نیز محسوب می شود.

وی تاکید کرد: صد در صد اگر نویسندگان و پژوهشگران مسلمان دایره المعارف قرآن بنویسند با این اثر متفاوت خواهد شد اما نگارش این دایره المعارف را باید مثبت ارزیابی کرد چون هم نشان از تاثیر قرآن در فرهنگ بشری دارد و هم می تواند به رشد، تکمیل و تحلیل مطالعات قرآنی کمک کند. ضمن اینکه می توانیم از این طریق دیدگاه های غیر مسلمانان درباره اسلام را بشناسیم.

حسین خندق آبادی یکی از سر ویراستاران ترجمه دایره المعارف قرآن نیز در این نشست گفت: انگیزه ما از ترجمه این کتاب این بود که این دایره المعارف را که جامع ترین منبع موجود در این زمینه است در اختیار محققان ایرانی قرار دهیم تا بعدها در تالیفات پژوهشگران کشورمان شاهد آثار بهتری باشیم.

وی خاطرنشان کرد: محققان در بررسی مفاهیم دینی که به آن اعتقاد دارند، منابع درون دینی را موثق می دانند اما کسانی که از خارج از دین به بررسی این مفاهیم می پردازند این جایگاه را برای منابع دینی قائل نیستند. این تفاوت یکی از ویژگی های مهم دایره المعارف قرآن محسوب می شود.

مسعود صادقی یکی دیگر از سر ویراستاران این اثر هم اظهار داشت: در نگارش این اثر از شیوه های جدید پژوهشی استفاده شده و فاصله گرفتن از نگاه سنتی در شیوه فهرست نگاری و مدخل نویسی این اثر دیده می شود.

این مترجم خاطرنشان کرد: در این اثر در بررسی اطلاعاتی که در قرآن کریم درباره اشخاص و مکان های تاریخی وجود دارد از علم زبان شناسی و باستان شناسی نیز بهره برده شده است تا میزان همخوانی و تفاوت های اطلاعات موجود در قرآن با این علوم بررسی شود.

وی درباره میزان موثق بودن پژوهش غربی ها در مورد اسلام با توجه به عدم اعتقاد آنها به وحیانی بودن قرآن، گفت: آشنایی ایرانیان با اندیشه های خاورشناسان از ترجمه کتب این پژوهشگران توسط اعراب صورت گرفته و این اندیشه که پژوهش غربی ها قابل اعتماد نیست هم از آن دوران باقی مانده است.

صادقی ادامه داد: این تصور که غربی ها نگاه غرض ورزانه و منفعت طلبانه در پژوهش های خود درباره اسلام دارند به این دلیل است که به روش های نوین و تغییراتی که در محیط های آکادمیک از قرن 19 و 20 به وجود آمده توجه نمی شود.

سر ویراستار ترجمه دایره المعارف قرآن گفت: آنچه این آثار را از جانبداری دور می کند روش های جدید پژوهش و نگاه شکاکانه و همدلانه مدرن غربی است.

وی تاکید کرد: در نگارش این دایره المعارف با استفاده از روش تاریخی انتقادی مدرن، زبان شناسی، باستان شناسی و جامعه شناسی تلاش شده است بی طرفی رعایت شود و در هیچ بخشی از آن وحیانی بودن قرآن نیز انکار نشده است.

دائره المعارف قرآن در پنج جلد از سال 2001 تا 2006 میلادی در انتشارات بریل در لیدن هلند چاپ و منتشر شد.

سر ویراستار این مجموعه جین دمن مک اولیف استاد دانشگاه جرج تاون آمریکا و دیگر ویراستاران اصلی آن کلود ژیلیو استاد دانشگاه اکس آن پروانس فرانسه، ویلیام گراهام استاد دانشگاه هاروارد آمریکا، وداد قاضی استاد دانشگاه شیکاگو آمریکا و اندرو ریپین استاد دانشگاه ویکتوریای کانادا بودند.

جلد اول این اثر که به تازگی توسط انتشارات حکمت منتشر شده شامل حروف الف و ب است و پس از 5 سال تلاش روی این مجموعه به تازگی وارد بازار کتاب شده است.