۰۶ آذر ۱۴۰۳ ۲۵ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۵۳ : ۱۶
تنهاکسانیکه خداوندبدگویی ازآنها رامجاز میداند
اگرچه خدای متعال انسان ها را از بدگویی حتی درباره مشرکان نهی می کند اما مقابل ستمگران بدگویی را مجاز می داند و دستور می دهد ستم ستمگران را برملا کنید و ظلمی را که بر شما روا داشته شده فاش سازید.
عقیق:بی
تردید مسئله ظلم ستیزی و مقابله با آن یکی از موضوعات کلیدی در فرهنگ و ادبیات
قرآن است؛ به گونه ای که در آیات متعدد به آن تصریح و تاکید شده است. فرا رسیدن
دهه فجر انقلاب اسلامی که نهضتی مردمی دینی در برابر ظلم بود، بهترین فرصت برای
بررسی نگاه مصحف شریف به موضوع ظلم و ظلم ستیزی است. از این رو در گفتگویی با حجت الاسلام
والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم رییس مرکز فرهنگ و معارف قرآن در این باره به گفتگو
پرداخته ایم که از نظرتان می گذرد:
از
منظر قرآن ظلم به چه معنا است و چه انواعی را شامل می شود؟
از منظر معارف قرآنی، ظلم به معنای قرار دادن
چیزی در غیر جای اختصاصی و مناسب آن است حال به کم کردن باشد یا افزودن. ظلم به
معنای تجاوز از حقی است که برای فردی در زمان و مکان خاص مشخص شده است و بنابر
معارف قرآن می توان سه نوع ظلم را تصور کرد؛ نخست ظلمی که انسان به خداوند می کند
یعنی گاه انسان با همه فقر و زبونی خود به خدای بزرگ ظلم می کند، دوم ظلمی که انسان
به انسان های دیگر، مردم و جامعه می کند و ظلم سوم آن است که انسان به خود می کند.
بنابراین این سه نوع ظلم از نظر قرآن قابلیت بررسی دارد.
قرآن
چه برخوردی را در مواجهه با ظلم و ظالمان توصیه می کند؟
باید توجه داشت هیچ مکتب فکری و انسانی و حتی
مکاتب الهی به اندازه ای که قرآن مجید مقابله با ظلم را سفارش کرده است، متوجه این
مساله نیستند، آن اندازه ای که قرآن به ایستادگی برابر ظالمان سفارش کرده و پیروان
خود را به مقاومت دعوت می کند، هیچ مکتبی اینگونه عمل نکرده و چنین تشویقی را برای
ایستادگی برابر ظلم و ستمکار بکار نبسته است.
از یک سو قرآن به طور روشن و آشکار به انسان ها اعلام می
کند که به هیچ یک از ستمگران نباید اعتماد کنید و نتیجه اعتماد کردن و تکیه کردن
به ستمگران را آتش جهنم معرفی می کند و انسان را از آنها برحذر می دارد و می
فرماید: ستمگران هیچگاه شما را نصرت و یاری نمی کنند، آیه 113 سوره مبارکه هود،
این نکته را به خوبی ترسیم می کند:
وَلاَ تَرْکَنُواْ إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ
فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِیَاء ثُمَّ لاَ تُنصَرُونَ؛
و به کسانى که ستم کردهاند متمایل مشوید که آتش [دوزخ] به شما مىرسد و در برابر
خدا براى شما دوستانى نخواهد بود و سرانجام یارى نخواهید شد.
در اینجا که به گرفتاری انسان ها در آتش اشاره می شود،
شاید منظور فقط عذاب الهی نباشد به عبارت دیگر اعتماد به ظالمان نه تنها عذاب الهی
را در قیامت در پی دارد، بلکه در همین دنیا نیز انسان را به عذاب مبتلا می کند،
یعنی از یک سو انسان نصرت و یاری خدا را از خود دریغ می کند و از طرفی به دلیل
اعتماد به ظالمان از نصرت ظالمان نیز محروم می ماند، به عبارت بهتر انسان نه تنها
"خسر الدنیا و آلاخره" می شود بلکه عذاب دنیا و آخرت را نیز برای خود می
خرد.
نکته دیگر روش الهی و خدایی است که به مظلومان اجازه می
دهد از ظالمان انتقام بگیرند که قرآن صریحا در این زمینه آیاتی را بیان فرموده
است. آنچنان که در سوره بقره آیه 194 می فرماید: الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ
الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُواْ
عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ
اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ؛ این ماه حرام در برابر آن ماه حرام است و [هتک] حرمتها
قصاص دارد پس هر کس بر شما تعدى کرد همان گونه که بر شما تعدى کرده بر او تعدى کنید
و از خدا پروا بدارید و بدانید که خدا با تقواپیشگان است.
این ایستادگی یک دستورالعمل است و اگرچه انسان می تواند
از ستمگر در صورت پشیمانی او بگذرد، اما این دستور دینی است که نباید برابر ظلم و
تجاوز آرام گرفت.
باید توجه داشت اگرچه خداوند حتی در مقام گفتگو و صحبت،
بدگویی از انسان ها حتی انسان های مشرک و حتی بت ها را مذموم می دارد و تاکید می کند
که زبانتان حتی برابر مشرکان و حتی برای بت ها آلوده به کلام بد نشود! اما خدای متعال
برابر ستمگران بدگویی را مجاز می داند بدین معنا که دستور می دهد ستم ستمگران را
برملا کنید و هیچگاه ظلمی را که بر شما روا داشته شده پنهان ندارید و آن را فاش
سازید.
آنچنان که در سوره مبارکه نساء آیه 148 می فرماید:
لاَّ یُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ
وَکَانَ اللّهُ سَمِیعًا عَلِیمًا؛ خداوند بانگ برداشتن به بدزبانى را دوست ندارد
مگر [از] کسى که بر او ستم رفته باشد و خدا شنواى داناست.
علاوه بر این در یک سلسله آیات قرآن کریم اجازه قتال برابر
ظالمان نیز صادر شده است، آنچنان که در آیه 39 سوره حج می فرماید: أُذِنَ
لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ
لَقَدِیرٌ؛ به کسانى که جنگ بر آنان تحمیل شده رخصت [جهاد] داده شده است چرا که مورد ظلم
قرار گرفتهاند و البته خدا بر پیروزى آنان سخت تواناست.
این یک بیانیه ای است از جانب خدا که باید برابر ظالمان
مقابله کرد و با آنها به جنگ برخاست، مظلومان می توانند برابر ظلم برخیزند. همچنین
در آیه 75 سوره مبارکه نساء به مسلمین هشدار می دهد که چرا شما برای خدا و نجات
مستضعفان قیام نمی کنید.
وَمَا لَکُمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ
وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ
یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا
وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ نَصِیرًا؛ و
چرا شما در راه خدا [و در راه نجات] مردان و زنان و کودکان مستضعف نمىجنگید،
همانان که مىگویند پروردگارا ما را از این شهرى که مردمش ستمپیشهاند بیرون ببر
و از جانب خود براى ما سرپرستى قرار ده و از نزد خویش یاورى براى ما تعیین فرما!
بنابراین، موضوع ظلم از نگاه قرآن موضوعی زشت و پدیده ای
غیرانسانی تلقی شده و مسلمین در ابعاد مختلف موظف به مقابله با آن هستند یعنی در
مقام گفتار و رفتار و حتی دفاع و جنگ وظیفه دارند با ظلم مقابله کنند و در هیچ
شرایطی نباید با ظالمان سازش کنند.
این
تاکید قرآن به ظلم ستیزی و مقابله با ظالمان چه تاثیری بر سبک زندگی ما دارد؟
کسی که قرآنی تربیت شود یقینا نه خود به سوی
ظلم حرکت کند و نه از کسانی خواهد بود که ظلم را تحمل کند، از این رو، همیشه آماده
دفاع از حق و مقابله با ستم و ظلم است.
یقینا روحیه ظلم ستیزی نقش بسیاری موثری در برقراری عدالت
اجتماعی دارد و سعی می کند عدالت را در جامعه ایجاد کند که از آثار مثبت ظلم ستیزی
جریان عدالت است؛ اگر جامعه به ظالمان اعتماد کند نه تنها سود نمی برد بلکه جریان
عدالت اجتماعی نیز از مسیر اثرگذار خود خارج شده و تاثیرات سوء بر سبک زندگی بر
جای می گذارد.
منبع:قدس
211008
گزارش خطا
