عقیق: مصیبت حضرت سید الشهداء (ع) به قدری عظیم است که قبل از آن که حضرت متولّد شوند، هنگامی که پیامبر اکرم (ص) خبر شهادت امام حسین (ع) را به حضرت فاطمه زهرا (س) می دهند، ایشان بی تاب شده و گریبان خویش پاره می کنند.

جزع در عزای سیدالشهدا(ع)

در روایتی نقل شده که سیدالشهدا(ع)، حضرت زینب(س) و برخی از بانوان حرم را از گریبان چاک زدن، صورت خراشیدن و ... نهی فرموده، در تواریخ و مقاتل آمده است:

و بکی النسوة، و لطمن الخدود، و شققن الجیوب، و جعلت أم کلثوم تنادی: وامحمداه! واعلیاه! وأماه! و أخاه! وا حسیناه! وا ضیعتنا بعدک یا أباعبدالله!

قیل: فعزاها الحسین(ع) و قال لها: یا اُختاه تعزی بعزاء الله؛ فإن سکان السماوات یفنون، و أهل الأرض کلهم یموتون، و جمیع البریة یهلکون.

ثم قال: یا أختاه یا أم کلثوم! و أنت یا زینب! و أنت یا فاطمة! و أنت یا رباب! انظرن إذا أنا قُتلتُ فلا تشققن علیّ جیباً، و لا تخمشن علیّ وجهاً، و لا تقلن هجراً.

پاسخ: از این نهی حرمت استفاده نمی شود.

1_ نهی اعم است از تحریمی و تنزیهی، بلکه کاربرد « لا تفعل» منحصر به داعی نهی نیست، یعنی فقط در مواردی که داعی، طلب ترک چیزی باشد، استعمال نمی شود. پس تصور اینکه نهی همیشه در موارد حرمت استعمال می شود غلط است.

ممکن است نهی در اینجا برای یکی از سه نکته ذیل باشد:

الف) اجتناب از شماتت دشمنان ( که اختصاص به همان زمان خاص داشته)، چنانکه هنگام گریه و شیون و لطمه زدن خواهرش فرمود:مهلا لا تشمتی القوم بنا.

ب) شفقت و دلسوزی بر حضرت زینب(س) و دیگر بانوان.

ج) ترحم بر کودکان و اطفال و رعایت حال آنها.

2_ نهی _ به هر داعی که باشد _ متوجه همان افراد خاص است و شامل دیگران نمی شود.

3_ نهی _ به هر داعی که باشد _ در خصوص آن افراد هم به همان زمان _ یعنی هنگام شهادت سیدالشهدا(ع) _ اختصاص داشته است،به جهت قید: « إذا أنا هلکت أو : إذا أنا قتلت» در روایت گذشته، پس در زمان های دیگر اشکالی ندارد لذا حضرت زینب(س) در مجلس یزید گریبان چاک زد.

4_ نهی _ به هر داعی که باشد _ در خصوص  آن افراد هم شامل بقیه اقسام عزاداری نمی شود، بلکه اختصاص به همان اموری دارد که در روایت ذکر شده مانند: گریبان چاک زدن هنگام شهادت، صورت خراشیدن.

5_ مؤید مطالب گذشته آنکه شیخ طوسی از امام صادق(ع) نقل کرده که حضرت در ضمن روایتی فرمود:

و قد شققن الجیوب، ولطمن الخدود الفاطمیاتعلی الحسین بن علی(ع)، و علی مثله تلطم الخدود و تشق الجیوب.

دختران فاطمه(س) در عزای سیدالشهدا(ع) گریبان چاک زده و لطمه به صورت زدند، در عزای کسی چون او بایستی به صورت ها لطمه زده و گریبان ها چاک شود.

میرزا ابوالفضل طهرانی فرموده: از این حدیث شرف و جلالت خاندان عصمت معلوم می شود که امام(ع) به فعل دختران علی(ع) و فاطمه(س) در روز عاشورا احتجاج می کند تا دلالت کند بر اینکه در آن حال هم کاری که از قانون شرع بیرون باشد نکرده اند، و فعل ایشان دلیل جواز است، چه در منزل وحی تربیت شده و در خانه نبوت نشو و نما کرده اند.

6_ لطمه زدن بانوان خاندان رسالت در زیارت ناحیه مقدسه نیز گذشت که:

برزن من الخدور ... و للخدود لا طمات [علی الخدود لاطمات] ...

7_ هنگامی که دعبل در محضر ثامن الحجج (ع) اشعارش را خواند:

أفاطم لو خلت الحسین مجد                  و قد مات عطشانا بشط فرات

إذا للطمت الخد فاطم عنده                    و أجریت دمع العین فی الوجنات

حضرت نفرمود چرا چنین گفتی؟! حضرت زهرا(س) که لطمه به صورت نمی زند، این کار حرام است. پس تقریر حضرت نیز دلیل جواز است.

8_ در پاسخ سؤال قبل گذشت که جزع برای سیدالشهدا(ع) کراهت ندارد بلکه پاداش الهی بر آن مترتب است، و موارد گذشته از مصادیق جزع است.

از آیت الله تبریزی سؤال شده که: برخی در حال عزاداری صورت خود را خراش انداخته و ... متن کامل پاسخ ایشان چنین است:

عزاداری برای ائمه(ع) و سیدالشهدا(ع) اگر عنوان جزع [ بر آن] صدق کند مستحب است و اگر از عنوان جزع خارج شود استحباب ندارد.

تذکر:

لطمه زنی در عزاداری در روایات صحیح عامه نیز آمده، عایشه گوید:

ثم وضعت رأسه علی و سادة، و قمتُ ألتدمُ مع النساء، و أضرب وجهی

سر حضرت را بر بالش نهاده و بلند شده با زنان با دست به صورت می زدیم.

کدخبرنگار:211001