آیاچوپانی پیامبر(ص)جزومشاغل خفت‌آوربود؟

عقیق: روایاتی وجود دارد که پیامبر اکرم(ص) در جوانی مدتی به شغل شبانی پرداخته است، برخی با تمسک به این‌گونه روایات به تخریب چهره پیامبر در دوران جوانی می‌پردازند و به این منظور چنین گفتند:

ابوطالب عموی پیامبر، ایشان را در سنین ده تا چهارده سالگی به شغل شتربانی کاروان‌هایی گماشت که بین مکه و سوریه رفت و آمد می‌کردند، آن‌ها مدعی شدند که پیامبر در سن 25 سالگی برای اینکه هیچ منبع درآمدی نداشت، به منظور تأمین معاش روزانه خود به شغل چوپانی که از پست‌ترین مشاغل بود، اشتغال ورزید و پس از مدتی از اینکه این شغل خفت‌آور بود، تصمیم گرفت، آن را ترک کند و به تجارت بپردازد.

صحت و سقم این ادعا را در تألیفات محمدحسن قدردان قراملکی بررسی کردیم:

در تحلیل شبهه فوق، نکته‌های زیر قابل تأمل است:

1- شبانی و دامداری از شغل‌های مرسوم و عادی مردم مکه

شبانی و دامداری همواره از جمله اشتغالات و حرفه‌های مرسوم بوده و هست. در روزگار گذشته، دامداری یکی از دو شغل روستانشینان و حتی شهر نشینان بوده است و برای گذران زندگی و معیشت، بسیاری از مردمان به پرورش دام می‌پرداختند و حتی انسان‌های با شخصیت و بزرگی در تاریخ بودند که به این کار اشتغال داشتند؛ لذا در مورد شغل چوپان نمی‌توان واژه پست را به طور مطلق به کار برد.

هر خانواده به طور طبیعی، بسته به توان و ظرفیت خود، تعدادی دام نگه می‌داشت و معمولاً نوجوانان و جوانان خانواده آن‌ها را برای چرا می‌بردند؛ اما ممکن بود گاهی افراد بزرگ هم این کار را انجام دهند.

زمان‌های گذشته دو شغل دامداری و کشاورزی برای گذران زندگی مورد توجه بوده است. در مکه با توجه به موقعیت‌ جغرافیای، اشتغال به کشاورزی یا نبود و یا بسیار محدود بود؛ پس به جای آن مردم مکه به تجارت می پرداختند و دو شغل دامداری (اعم از پرورش شتر، گوسفند و اسب) و تجارت، پیشه مردم مکه بود. رسول خدا(ص) نیز به هر دو کار پرداخته است.

2-اعتراف طراح شبهه به اشتغال انبیاء به دامداری

البته خود همین نویسنده که این شبهه را مطرح کرده است،در کتاب دیگرش با اعتراف به اینکه این شغل در آن زمان پست نبوده و بسیاری از جوانان به این کار می‌پرداختند، می‌نویسد:

زمانی محمد(ص) مانند سایر جوان‌های مکه به شغل چوپانی در اطراف مکه می‌پرداخت و بعدها که به پیامبری رسید با اشاره به این روزهای چوپانی آن را از نشانه‌های رسالت برشمرده که همه پیامبران به آن پرداختند.

3- انکار اجیر بودن پیامبر در امر دامداری

البته این سخن برخی مورخان که پیامبر(ص) اجیر اهل مکه شده بود و برای آن‌ها شبانی می‌کرده است، صحیح به نظر نمی‌رسد؛ زیرا یعقوبی مورخ، به صراحت می‌گوید پیامبر قطعاً اجیر کسی نشده بود: «لا کان اجیرا لاحد قط».

همچنین برخی علما ضمن رد سخن بخاری آن را نپذیرفته، مورد اعتنا قرار ندادند و این سخت را پذیرفتند که ایشان فرموده «لاهلی»: برای خانواده خودم شبانی کردم.

استاد جعفر مرتضی در این باره می‌نویسد: مورخان گفتند پیامبر در بنی سعد، شبانی کرده است و برای خانواده اهل خود هم شبانی کرده است و نوشته‌اند برای اهل مکه هم شبانی کرده و سختی از بخاری را آورده‌اند که ما در صحت آن شک داریم که برای غیر اهل خود شبانی کرده باشد؛ آن هم به مزد بسیار ناچیز. (قراریط به پول کم معنی شده است) و بعد دلایلی ذکر می‌کند؛ اولاً، نص صریح یعقوبی که پیامبر هیچ‌ گاه اجیر نشدند؛ ثانیاً، در روایت ذکر شده بخاری، تناقض دیده می‌شود، در پایان می‌نویسد به این روایت نمی‌شود اعتماد کرد.

پیش از این با توجه به حدیث رسول خدا(ص) گفتیم که همه انبیا به شبانی پرداختند؛ حتی اجیر شدن موسی کلیم‌الله هم بیان شده است و گفته شده ایشان برای ازدواج با دختر شعیب مدتی اجیر او در شبانی گوسفندان بود.

در نتیجه باید گفت که شبانی رسول خدا(ص) و دیگر پیامبران با توجه به شرایط زمانی آن‌ها، امری معمولی و پذیرفتنی است؛ اما با توجه به شواهد گفته شده، پیامبر اکرم(ص) اجیر کسی برای شبانی نشده است؛ اگر چه ممکن است ایشان در خانواده خود و برای مادر رضاعی و یا جد و عمویش شبانی کرده باشد، لیکن برای احدی به عنوان اجیر و مزدور، شبانی و چوپانی نکرده است.

4- ارتباط و تناسب شغل دامداری با نبوت

در روایات وارد شده است که اکثر پیامبر یا همه آنان در برهه‌ای از زمان به شغل شبانی اشتغال داشتند. ممکن است که اینجا از رابطه این شغل با مقام نبوت، خصوصاً نبوت پیامبر اسلام(ص) پرسش شود.

-تجربه صبر و شکیبایی

شغل چوپانی و شبانی آن هم در سرزمین گرم و کویری شهر مکه، امری سخت و طاقت‌فرسا است که انجام آن در توان همه افراد نیست. اشتغال حضرت به این شغل زمینه صبر و شکیبایی ایشان در برابر امواج مشکلات و سختی‌های بنیان‌کن مخالفان نبوت را پایه‌ریزی و تقویت کرد و به تعبیری مبادرت حضرت به این شغل نوعی تمرین و تجربه سختی‌های نبوت بود.

-دوری از فضای آلوده فرهنگی و عقیدتی مردمان مکه

فرهنگ و عقاید مردم مکه، جاهلی و بسیار پایین بود. آنان بت‌های تراشیده شده از سنگ را می‌پرستیدند و به اوهام و خرافات عقیده داشتند. شغل شبانی موجب می‌شد آن حضرت از صاحبان چنین فرهنگ و عقایدی دور باشد.

-شبانی، فرصت مطالعاتی در آیینه نظام تکوین و آفاق

با دور شدن از فرهنگ شرک آلود مردم مکه، آن حضرت در دل کویر و آسمان پر ستاره آن بهتر می‌توانست در آثار حکمت و رازآلود آن تأمل بیشتری کند و به نوعی دل خود را با آفریدگار این نظام پیوند دهد تا بستر نزول وحی آسمان در وی ایجاد شود.