ظهور امام زمان(عج) و مسئله آرمان‌گرایی در تفکر شیعی

عقیق: در برنامه هفته گذشته برنامه سوفیا که ویژه برنامه‌ای به مناسبت نیمه شعبان بود به موضوع «مهدویت و امید» پرداخته شد.

سیدمهدی ساداتی نژاد عضو هئیت علمی دانشگاه تهران در ابتدای برنامه با اشاره به این که خداوند در وجود انسان گرایش و امیالی قرار داده است که بایستی مابه ازایی در بیرون داشته باشد، گفت: اگر انسان احساس تشنگی کند، قطعاً باید آبی وجود داشته باشد تا این میل را جواب گوید. همچنین مسائل و زیبایی‌هایی که در ذات انسان است، قطعاً در بیرون از درونیاتِ انسان وجود دارد والا این امیال به خلاف غرض معنا می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به این که پروردگار عالم حکیم است و نظام هستی را بر اساس یکسری مسائل طراحی کرده است، گفت: یکی از این امیال آرمان خواهی و آرمان گرایی است و لذا انسان وضع موجود خود را ایده آل ندیده و همواره فراتر از وضع موجود درپی یک آرمان است.

ساداتی نژاد تاکید کرد: این آرمان باید نوعی از بلوغ و کمال را همراه خود داشته باشد و این وضعیت در تاریخ زندگی بشر موجب پیشرفت‌هایی بوده است؛ هرچند بشر گاه در این آرمان خواهی دچار اشتباه می‌شود و مسائلی را به عنوان آرمان طلب می‌کند که غلط باشد. به طور کلی نفس آرمان خواهی و آرمان گرایی در همه انسان‌ها و ادیان الهی و غیر الهی وجود دارد و با بررسی آن می‌بینیم پیروانِ آن، به وضعیتی ایده آل و مطلوب امید بسته اند و از این رو آرمان گرایی و آرمان خواهی در اسلام، به نحو کامل ترسیم شده است.

وی با این مقدمه به عصر ظهور و شکل گیری یک مدینه فاضله اشاره کرد و افزود: در عصر اندیشمندان یونان باستان و تفکرات افلاطون، سقراط و ارسطو و نیز فلاسفه دوران جدید یک آرمان شهر را شاهد هستیم که همگی این بزرگان با اسامی مختلف از چنین آرمان شهری سخن به میان آورده اند و لذا برای همه انسان‌ها نوعی امید به آینده وجود دارد و می‌توان گفت بشر به چیزی که دارد راضی نیست.

ساداتی نژاد تاکید کرد: همه انسان‌ها معتقدند باید چیزی بهتر از آینده‌ای که پیش رو دارند را ترسیم نمایند و چنین آرمان گرایی در تفکر اسلامی و اندیشه شیعی، در مسئله ظهور حضرت ولی عصر (عج) تجمیع شده است.

این استاد دانشگاه در مصاحبه با رادیو گفت‌وگو چنین آرمان خواهی را موجب معنادار شدن زندگی و امید به آینده تفسیر کرد و افزود: امروز مسئله معنای زندگی نیز در حوزه فلسفه مطرح است و یکی از مسائلی که به صورت جدی در زندگی امروز بشر وجود دارد، تهی شدن زندگی از معناست. در این راستا اندیشه زندگیِ خالی از معنا مسئله‌ای است که بسیاری فلاسفه بدان پرداخته اند و لذا آرمان شهری و امید به آینده، نوعی تزریق معنا به زندگی خواهد بود.

ساداتی نژاد اضافه کرد: این تفکر، آورده‌ای است که چشم انسان مؤمن و مسلمان را به آینده‌ای درخشان روشن می‌سازد و همه را به یک موقعیت آرمانی بشارت می‌دهد.

در ادامه برنامه فاطمه میررحیمی، پژوهشگر حوزه الهیات با اشاره به تفاوتی که میان امید و آرزو وجود دارد و گاه این دو واژه معنایی نزدیک به هم پیدا می‌کنند، گفت: آرزو آن خواسته‌ای است که ما در آینده بدان نیاز داریم ولی لزوماً احتمال برآورده شدنش وجود ندارد. اما امید یک نیازِ فطری در انسان است که باور به احتمالِ وقوعِ آرزو را همراه خود دارد و از این مسیر وارد ساحتِ شناخت مسئله می‌شویم که در کنار ساحت عواطف و احساسات قرار می‌گیرد.

این پژوهشگر حوزه الهیات افزود: اگر قواعد و شواهد و شرایط را آماده سازیم، امیدی که آرزو می‌کنیم در آینده محقق شود را پیش می‌اندازیم.

میررحیمی همچنین به دو گونه معنا شناسیِ الهیات کلاسیک و جدید اشاره و اضافه کرد: در این دو گونه واژگان را به صورت انفعالی و فعال معنا می‌کنیم؛ در این زمینه شکر انفعالی و گاه فعال معنا می‌شود و مقوله صبر و دعا و امید نیز به همین صورت خواهد بود. در این راستا گاه شکر را به سانِ قلیاناتِ درونی معنا می‌کنیم که همراه با رضایت قلبی است و یا این که استفاده صحیحِ هر چیز در جای خود را به عنوان شکر در نظر می‌گیریم.

این پژوهشگر حوزه الهیات مفهوم صبر را نیز بر اساس انفعالی و شکیبایی تعبیر کرد و گفت: امید نیز همین طور است؛ مثلاً باور به وقوع یک آرزو در آینده نیازمندِ تهیه شرایط و مقدمات است و شواهدی را نیز باید در نظر بگیریم تا بتوانیم وارد عرصه امید شویم.

میررحیمی اضافه کرد: وقتی انسان در ساحت عمل فعال می‌شود، به نوعی در امور و پروژه‌های الهی ورود می‌یابد. خداوند نیز در قرآن همراهی ما را در پروژه‌های کلان در نظر دارد و چنین همراهی را در طول تاریخ زندگی بشریت، از ما خواسته است.

وی این مسئله را با استناد به آیات قرآن به صورتِ کمکِ انسان به خداوند تفسیر کرد و گفت: خداوند پروژه‌ای را تدارک دیده است و انسان در این پروژه با خداوند همراه می‌شود و حضور پیدا می‌کند؛ در ادامه خداوند معیت‌های مختلف را به انسان می‌چشاند.

میررحیمی در مصاحبه با رادیو گفت‌وگو تاکید کرد: انسان در عرصه امید و انتظار باید فعالانه عمل کند تا امید به آرزو تبدیل نشود؛ چنان چه آرزو یک خواست مبهم است ولی امید یک خواست نیک و خیر است که همه افراد تعاریفی برای آن دارند و در همین راستا نیز اقدام کرده و امورات زندگی خود را جلوی می‌برند.از این رو امید بدان معناست که گویی انسان در ریسمانی چنگ بیاندازند و خواسته خود را به حالِ امروز و اکنون نزدیک سازد و در حقیقت مشارکتی فعالانه داشته باشد و انتظار در این راستا بدین معناست که انسان باید بتواند آینده را در حال و اکنون، محقق کند.