خصلتی که دختر شعیب نبی را لایق همسری موسی(ع) کرد

عقیق: یکی از بایدهایی که در سبک زندگی اسلامی به تمامی افراد و خصوصاً به بانوان بسیار سفارش شده، داشتن حیاء است؛ تا آنجا که فرد بی‌حیاء در مضامین دینی، فردی بی‌ایمان معرّفی شده است؛ چنانکه در روایتی حضرت صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیَاءَ لَهُ؛ ایمانی نخواهد بود برای کسی که حیاء ندارد» (الکافی، ج2، ص106) حتی آن حضرت در حدیثی دیگر تفاوت بین انسان و حیوان را در داشتن یا نداشتن حیاء معرفی می‌کنند «اُنْظُرْ یَا مُفَضَّلُ إِلَى مَا خُصَّ بِهِ الْإِنْسَانُ دُونَ جَمِیعِ الْحَیَوَانِ مِنْ هَذَا الْخَلْقِ الْجَلِیلِ قَدْرُهُ الْعَظِیمِ غَنَاؤُهُ أَعْنِی الْحَیَاءَ؛ اى مفضل، در آنچه که خداوند جلیل‌القدر و عظیم‌الغناء در میان‏ آفریدگان تنها انسان را به آن آراست بنگر و آن چیزی نیست مگر حیاء» (بحار الأنوار ج 58، ص 257) پس اهمیت مسئله حیاء در سبک زندگی اسلامی انکار ناشدنی است.

بعد از ذکر موارد فوق، سؤالی که ایجاد می‌شود این است که منظور از این «حیاء» چیست؟ حیاء را در تعریفی جامع می‌توان به معنای شرم داشتن معرّفی کرد؛ لذا شخصی را که از دیگران و یا انجام کاری شرم دارد را با حیاء لقب خواهند داد؛ منتها از این نکته نیز نباید غافل بود که هر حیائی را ما پسندیده نمی‌دانیم، بلکه حیاء را بر اساس حدیث نبوی صلی‌الله‌علیه‌وآله به دو دسته کلّی تقسیم می‌کنیم: «الْحَیَاءُ حَیَاءَانِ حَیَاءُ عَقْلٍ وَ حَیَاءُ حُمْقٍ فَحَیَاءُ الْعَقْلِ الْعِلْمُ وَ حَیَاءُ الْحُمْقِ الْجَهْلُ؛ حیا دو گونه است: حیای عقل و حیای حماقت. حیای عقل، علم است و حیای حماقت نادانی» (تحف‌العقول‏، ص45) که در توضیح این روایت بیان شده: «حیای عقل آن است که انسان از روی عقل، احساس حیاء کند، مثل حیاء در هنگام ارتکاب گناه و یا حیاء در مقابل کسانی که احترام‌شان لازم است و این حیاء، علم است یعنی رفتاری عالمانه است و حیای جهل، آن است که (مثلاً) از پرسیدن و یادگرفتن یا از عبادت‌کردن و امثال آن، حیاء کند؛ مثل کسانی که در بعضی محیط‌ها، از نماز خواندن، خجالت می‌کشند و این حیاء، رفتاری جاهلانه است.» ( شرح حدیث جلسه بیست و دوم/حیاء عقل و حیاء جهل)

 خداوند در قرآن نمونه‌هایی از انسان‌های یا حیاء را معرفی می‌کند تا در پرتو آن تذکری برای انسان‌های مؤمن باشد؛ ماجرا از این قرار است که یکی از دختران شعیب نبی (ع) در برخورد با حضرت موسی (ع) بسیار با حیا برخورد کرد. در ادامه این آیات می‌خوانیم «فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشی‏ عَلَى اسْتِحْیاءٍ قالَتْ إِنَّ أَبی‏ یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ ما سَقَیْتَ لَنا؛ پس یکى از آن دو زن - در حالى که با حیا گام بر مى‌‏داشت - نزد وى (موسی ع) آمد [و] گفت «پدرم تو را مى‌‏طلبد تا تو را به پاداش آب‏ دادن [گوسفندان‏] براى ما، مزد دهد.» در این آیه یکی از ویژگی‌های دختر شعیب نبی (ع)‌ را «تَمْشی‏ عَلَى اسْتِحْیاءٍ» معرفی می‌کند. اینچنین بود که خداوند به دختر شعیب(ع) توفیق همسریِ یکی از 5 پیامبران صاحب عزم را عطا کرد.

پس حیاء مسئله‌ای مهم است که رعایت صحیح و عاقلانه آن، گواه بر ایمان فرد است و عمل به آن، سبب دستیابی به قله‌های انسانیت خواهد شد و از آن سو نیز باید بدانیم بهره‌گیری توأم با افراط یا تفریط از آن در مسائل مختلف، ممکن است اسباب نابودی و جهالت را فراهم کند. بر این اساس، حیای عاقلانه از ضروریات ایمان محسوب می‌شود و شایسته است از خداوند متعال با نهایت تضرّع بخواهیم تا حیائی عالمانه را به ما و تمامی عزیزان‌مان عنایت فرماید.

یادداشت: طاهر قلی‌زاده محمدی،‌ کارشناس امور مذهبی و مشاور خانواده