روایت مردم عراق از شهادت حاج قاسم/ چرایی تکرار چندباره یک شبهه دهه شصتی

عقیق:در ادامه گفت‌وگوهای اینستاگرامی انتشارات راه‌یار، نوزدهمین گفت‌وگوی مجازی این ناشر با موضوع کتاب‌های این ناشر درباره خاطرات مردمی درباره شهادت و تشییع شهید سپهبد قاسم سلیمانی با حضور علیرضا اشرفی‌نسب، نویسنده و از محققان این کتاب‌ها و میثم رشیدی مهرآبادی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی برگزار شد.

در ابتدای این گفت‌وگوی مجازی، علیرضا اشرفی‌نسب در معرفی این چهار کتاب گفت: «یزله بر دجله» درباره واکنش‌های مردم عراق در ماجرای شهادت و تشییع حاج قاسم و ابومهدی المهندس در این کشور، «بر شانه‌های کارون»، خاطرات و واکنش‌های مردم اهواز، «حافظ دل‌ها» خاطرات مردم شیراز و «سردار سربدارها» راوی خاطرات مردم سبزوار از ایام شهادت و تشییع حاج قاسم هستند. کتاب «یک بغض و هزاران مشت» هم در دست انتشار است که محدود به شهر خاصی نیست.

جای خالی کنش‌های اجتماعی در کتاب‌های مربوط به شهادت حاج‌ قاسم

این پژوهشگر تاریخ شفاهی با اشاره به اینکه در یک سال اخیر، کتاب‌های مختلفی درباره شهید سلیمانی منتشر شده، گفت: فارغ از اینکه این کتاب‌ها چقدر توانسته‌اند معرّف شخصیت سردار شهید ما باشند، ارزشمندند و جای تقدیر و تشکر دارند، اما نوع کاری که دوستان در قسمت تاریخ شفاهی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انجام داده‌اند، متفاوت است. این کتاب‌‌ها با محوریت زندگی‌نامه و شخصیت حاج‌قاسم نوشته نشده و به کنش‌های فرهنگی اجتماعی و اتفاقات پیرامون شهادت سردار در شهرهای مختلف می‌پردازد که به نظرم جای این نگاه در سوژه‌های تاریخ شفاهی ما کمی خالی است.

وی افزود: با وجود تألیف بیش از 100 عنوان کتاب با محوریت زندگی شهید سلیمانی در همین یک سال، آثاری با موضوع بازتاب شهادت ایشان در زندگی مردم، به جز کتاب­‌هایی که نام برده شد، شاید دو اثر مکتوب در این زمینه باشد. این خلأ، ریشه تاریخی دارد و درباره حوادث مختلفی مانند انقلاب و دفاع مقدس هم به همین شکل است. برای مثال درباره زندگی حضرت امام(ره) آثار زیادی تألیف شده اما درباره تشییع میلیونی ایشان و کنش­‌های فرهنگی اجتماعی بعد از فوت امام(ره) و بازتاب آن در زندگی مردم مانند تغییر نام‌­ها، ابراز اردات‌­ها به ایشان در داخل و خارج کشور و اسامی «روح‌الله» که در آن سال‌­ها به یاد امام(ره) گذاشته می‌­شود و... اثر مکتوب مستقلی وجود ندارد.

وی در ادامه با اشاره به شهادت شهید احمدی­ روشن و دیگر شهدای هسته‌ای یادآور شد: شهادت ایشان هم تأثیراتی در جامعه داشت و شاید نقطه اوج آن درخواست 300نفر از دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف برای تغییر رشته به رشته‌­های هسته‌­ای برای ادامه راه این شهید بود اما ما محصولی مکتوب درباره این کنش‌های اجتماعی و فرهنگی نمی‌بینیم.

این پژوهشگر و نویسنده با بیان اینکه در تاریخ شفاهی معاصر و انقلاب اسلامی نمونه­های مشابه زیادی در این‌­باره وجود داشته و باز هم خواهد بود، اضافه کرد: من تلاش دوستان در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب به عنوان یک رسانه برای ثبت کنش­‌های فرهنگی اجتماعی و بازخوردهای شهادت حاج قاسم در فضای عمومی را به فال نیک می‌­گیرم و امیدوارم این مسیر، هم  ادامه پیدا کند و هم یک تلنگر و یادآوری باشد برای افراد حقیقی و حقوقی که در این عرصه، دغدغه دارند تا بدانند نیازمند تولید محصولاتی با این نوع نگاه هستیم.

اشرفی‌نسب افزود: در واقع کسانی که با وجود امکانات بیشتر در این زمینه کاری انجام نداده‌­اند، باید پاسخ­گو باشند و شاید رسانه ملی در اولویت پاسخ به این سؤال باشد که چقدر توانسته شهید سلیمانی را به نحو شایسته معرفی کند و ابعاد مختلف شخصیت شهید را در مستندها، فیلم‌­ها و گزارش­‌های خود منعکس کند.

این پژوهشگر با اشاره به وجوه مختلف فعالیت و شخصیت شهید سلیمانی مانند مردمی بودن، عدالت‌­خواهی، ارتباط با جریان‌­های مقاومت و ایجاد وفاق بین گروه­‌های مختلف مقاومت، تصریح کرد: صداوسیما این ابعاد مختلف را به خوبی منعکس نکرده است، اگر چنین ظرفیتی در اختیار کشورهای غربی باشد، از همه فضای رسانه‌­ای خود برای معرفی چنین شخصیتی استفاده می‌­کنند.

حمله به عین‌الاسد باید کتاب شود

در ادامه این گفت‌وگوی مجازی، اشرفی ­نسب با تکیه بر محورهای مشترک کتاب‌های «‌یزله بر دجله»، «بر شانه­‌های کارون»، «سردار سربدارها» و «حافظ دل­‌ها» بیان کرد: در این کتاب‌­ها پرونده‌­هایی باز شده که می­‌توانند ادامه­ داشته باشند و هر یک تبدیل به یک سرفصل و کتاب مستقل شوند. برای مثال با محوریت مراسم تشییع کرمان خاطراتی داریم که می‌­توانند به طور مستقل یک کتاب باشند و یا موضوع ضربه سنگین سپاه به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد. این سوژه به اندازه‌­ای استراتژیک هست که بتواند به تنهایی یک کتاب را به خود اختصاص دهد، زیرا ایران اولین کشوری است که بعد از جنگ جهانی دوم، مستقیماً پنجه در پنجه رأس نظام سلطه، آمریکا می‌شود و به یکی از مراکز نظامی مهم آمریکا حمله می­‌کند و آنها هم نمی‌­توانند در مقابل واکنشی نشان دهند.

این محقق یادآور شد: از جمله خاطرات دیگری که می­‌توانند موضوع یک کتاب مستقل باشند، واقعه سیل خوزستان و حضور چند روزه سردار در این منطقه و واکنش‌­های بین‌المللی به شهادت شهید سلیمانی است. هرچند کتاب «یزله بر دجله» درباره تشییع سردار سلیمان و ابومهدی المهندس و تأثیرات شهادت این عزیزان بر جامعه و زندگی مردم عراق است، اما با محور قرار دادن کشورهایی مانند افغانستان، لبنان، سوریه و آذربایجان هم می‌توان چنین کتاب‌­هایی را به صورت مستقل تدوین کرد.

وی اضافه کرد: همچنین تأثیرات تربیتی شهادت سردار سلیمانی که در این چهار کتاب آمده، می‌­تواند مبنای یک کتاب مستقل باشد، مانند آنچه پیرامون نوع نگاه کودکان به این حادثه و اثرات تربیتی آن آمده و یا خانواده­‌هایی که بعد از شهادت سردار سعی می‌­کنند نام، یاد، راه و مرام سردار سلیمانی را در زندگی فرزندان خود ماندگار کنند، اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم در مسائل تربیتی، مباحث نظری بسیاری تولید شده اما نمونه‌­های عینی تربیتی با رویکردی که قابلیت الگو داشته باشند، کمتر داریم. تاریخ شفاهی می­‌تواند در این زمینه به روانشناسان و مربیان تربیتی کشور کمک کند و نمونه‌­های عینی را به مباحث نظری تربیتی ضمیمه کند و تحولی در نظام تربیتی کشور به وجود آورد.

این نویسنده افزود: از روستاها هم خاطراتی در این کتاب­‌ها آمده است و روستاها و حادثه شهادت سردار سلیمانی هم می­‌توانند موضوع کتاب دیگری قرار بگیرند.

در باب چرایی تکرار چندباره یک شبهه دهه شصتی

اشرفی­ نسب در ادامه با اشاره به اینکه نکات گفته شده درباره متن این کتاب‌ها بود و بهتر است نکاتی هم ناظر به فرامتن این کتاب‌ها بیان شود، گفت: یکی از این نکات، این است که گاهی یک گزاره­ باطل در فضای رسانه‌­ای مطرح می‌­شود و جواب‌­هایی هم داده می‌­شود اما در یک اتفاق و حادثه دیگر، دوباره همان شبهه مطرح می‌­شود. یکی از این گزاره­‌های باطل این است که فضای دهه 60 کاملاً متفاوت با سایر دهه­‌ها است و جوانان و وحدت و انسجام و پشتوانه مردمی و سایر ویژگی‌­های آن دهه دیگر تکرار نمی‌­شوند.

وی درباره چرایی تکرار چندباره این مسلئه توضیح داد: نمونه‌های نقض این موضوع که بسیار هم هستند، درست، رسانه‌ای نشده است. هزاران هزار اردوی جهادی که هر ساله در نقاط مختلف کشور اتفاق می‌افتد. صندوق‌های قرض‌الحسنه مردمی که با سرمایه‌های اندک، گره از کار افراد زیادی باز کرده‌اند. گروه‌های مردمی که بدون سر و صدا در حال تهیه جهزیه هستند. حضور داوطلبانه و جهادی جوانان در مشکلات طبیعی مثل سیل، زلزله و هزاران هزار سوژه دیگر. اما اینکه چرا هرازگاهی این گزاره باطل «تکرار نشدن دهه 60» مجال بروز پیدا می‌کند؟ یک طرف ماجرا به کم­کاری در حوزه تاریخ شفاهی، بیان و رسانه‌ای کردن این تجربه‌­های فرهنگی و اجتماعی مربوط است.

این نویسنده در ادامه یادآور شد: اگر همانند کاری که دوستان در مجموعه تاریخ شفاهی جبهه فرهنگی انقلاب برای جمع­‌آوری و ثبت خاطرات تشییع و بازتاب شهادت شهید سلیمانی در زندگی مردم انجام دادند، در مواردی مانند کمک‌­رسانی در زلزله کرمانشاه، سیل آق‌قلا و اردوهای جهادی و سوژه‌های مشابه هم دغدغه وجود داشت و محصولات رسانه‌­ای به اندازه کافی تولید و این تجربه‌­ها را ماندگار می‌کردند، اصلاً گزاره‌­هایی مانند آنچه درباره مقایسه دهه 60 و سایر دهه‌­ها عرض کردم، مجال طرح پیدا نمی‌­کردند. خداوند هم در قرآن کریم می‌فرماید «كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً» با ظهور حق، باطل همانند کف روی آب از بین می‌رود. وقتی این تولیدات وجود ندارد یا خیلی اندک است، این باورهای اشتباه تولید و تکرار می‌­شوند.

اشرفی ­نسب در ادامه همین موضوع اظهار داشت: از نظر عده­‌ای، بعد از 40 سال ایستادگی انقلاب اسلامی در مقابل مستکبرین، اکنون زمان مذاکره است و باید با جریان­‌های مخالف انقلاب اسلامی راه سازش را در پیش بگیریم. فارغ از بحث سیاسی، اگر از نظر فرهنگی به این موضوع نگاه کنیم، شهید سلیمانی برای همه کسانی که با باورها و گرایشات مختلف در تشییع ایشان شرکت کردند، شخصیت بزرگی است که ایستادگی در مقابل جریان استکبار و زورگویان عالم، یاری رساندن و ایجاد هماهنگی بین جبهه مقاومت در کشورهای مختلف و تقویت موج استکبارستیزی و مقابله با استکبار در آنها، از ویژگی‌­های بارز ایشان بود. مکان مبارزه شهید سلیمانی با جریان استکبار، مرز نمی‌شناخت و در نهایت هم خارج از ایران به شهادت رسید.

وی تصریح کرد: علاقه مردم به شخصیتی با این ویژگی­‌ها نشان می‌­دهد این باور که مردم از ایستادگی و جنگ و مقابله با استکبار خسته شده­‌اند، باور اشتباهی است و مطرح شدن چنین مطلبی، باز هم به کم­‌کاری رسانه‌­ای ما در حوادث شبیه به شهادت سردار سلیمانی در سال‌­های گذشته برمی‌گردد؛ چون آنها را منسجم و مکتوب و به نسل­های بعد منتقل نکرده‌­ایم.

«یزله بر دجله» شروعی برای توجه به مسئله مغفول‌مانده

اشرفی نسب در ادامه سخنانش گفت: توجه به شهرستان‌­ها و هویت بومی آنها از نکات مطلوب این کتاب‌­هاست و تدوین چند کتاب از بازتاب شهادت سردار سلیمانی در زندگی مردم شهرهای مختلف را باید به فال نیک گرفت؛ زیرا این کار به شهرها و مردم آن بوم و جغرافیا هویت می­‌دهد و می­‌تواند تبدیل به یک جریان و الگو برای تدوین چنین کتاب‌­هایی باشد.

وی اظهار داشت: چنین محصولاتی در حفظ هویت بومی مؤثر است. اینها دارایی‌­های فرهنگی هر بوم هستند و در کنار شخصیت­‌های برجسته هر منطقه، مانند شاعران و نویسندگان و شهدا و شخصیت‌­های جهادی، پازل هویت بومی آن مناطق را تکمیل می‌­کنند.

اشرفی­ نسب تصریح کرد: کتاب «یزله بر دجله» که بازتابی از شهادت شهید سلیمانی در عراق است، ویژگی مهمی دارد و آن تأکید و توجه به سرمایه‌های فرهنگی بین‌­المللی ماست. ماجرای تشییع شهید سلیمانی و همراهان ایشان در ایران و عراق، یک نقطه اشتراک ما با کشور عراق است و با کمی تحقیق می‌توان مصادیق مشترک زیادی را بین دو کشور پیدا کرد. نمونه دم‌دستی این اشتراک، پیاده‌­روی اربعین است که زمینه‌ساز تبادلات فرهنگی بین دو کشور هم شد. توجه به این جنبه‌های اشتراک، صحبت کردن، محصول تولید کردن، بزرگ کردن و جلوی چشم قرار دادن می‌تواند حتی در درازمدت مانع دسیسه‌های تفرقه‌انگیز دشمنان شود. وقتی دو ملت، انبوهی از اشتراکات فرهنگی و اجتماعی خود را ملاحظه کنند و هر روز و هفته و ماه با نمونه جدیدی آشنا شوند، احساس دوگانگی و دوری نمی‌کنند. با این توضیح می‌توان گفت تکیه بر تولید محصولات مختلف و متنوع بین‌المللی مسیر گفت‌وگو و تعاملات سیاسی ما با این کشورها را حتی هموار می‌کند.  

اشرفی­ نسب بیان کرد: موضوعاتی که ما را در فضای بین‌­المللی و از لحاظ فرهنگی به نقاط اشتراک می­‌رساند، باید جدی بگیریم و از این نظر کتاب «یزله بر دجله» بسیار ارزشمند است و می‌­تواند شروعی باشد برای توجه دادن جریان فرهنگی ما به این موضوع مغفول.

وی با تأکید بر اینکه تولید محصولات فرهنگی بین‌­المللی برای جهانی شدن انقلاب اسلامی لازم است، گفت: از این نظر کتاب «یزله بر دجله» در کنار مزیت‌­های مشترک با چهار کتاب دیگر، یک مزیت مضاعف دارد که باید به آن توجه کرد.

این نویسنده در پایان به ترویج کارهای علمی با تکیه بر تاریخ شفاهی اشاره و بیان کرد: در همین مجموعه دفتر مطالعات جبهه فرهنگی کتابی به نام «در مکتب مصطفی» منتشر شده که با رویکرد علمی پژوهشی به سیره شهید مصطفی صدرزاده می­‌پردازد و از این لحاظ، در این زمینه پیش­گام و تلنگری به جریان علمی کشور است که محصولات پژوهشی رشته­‌های مختلف چقدر با مسائل اصلی و روزانه مردم مرتبط است. این کتاب نشان می‌دهد که می‌­توان از منظر علمی هم به زندگی شهدا پرداخت و در تاریخ شفاهی هم ظرفیت پرداختن به موضوعات علمی وجود دارد.

وی یادآور شد: خاطراتی که در این چند کتاب آورده شده، قابلیت این را دارند که از دید علمی هم به آنها پرداخته شود. برای مثال خاطراتی که ناظر به فضای تربیتی و در ارتباط با کودکان مطرح شده می‌­توانند تحلیل شوند و از درون آنها، نظریه­‌های علمی مبتنی بر تربیت دینی انقلابی استخراج شود و مانند کتاب «در مکتب مصطفی» در مکتب قاسم‌­ها هم با محوریت این کتاب‌ها داشته باشیم.

علاقه‌مندان برای تهیه کتاب «سلیمانی‌ها»، علاوه بر کتابفروشی‌ها، می‌توانند از طریق صفحات مجازی ناشر @raheyarpub و سایت vaketab.ir نسبت به سفارش کتاب اقدام کنند. همچنین در صورت نیاز می‎‌توانند با شماره 02142795454 تماس بگیرند.

منبع:تسنیم