نسخه مخصوص امام باقر برای رسیدن به سعادت

عقیق:یکی از مشکلات حاکم بر تمام جوامع امروزی را می‌توان فاصله گرفتن انسان‌ها از فضائل و مباحث اخلاقی در زندگی‌های شخصی و خانوادگی و اجتماعی دانست که نتیجه آن را می‌شود در بروز اختلافات و خیانت‌ها مشاهده کرد. حال آنکه در جای جای متون دینی می‌توان توصیه‌های اخلاقی نابی را بیابیم که گره‌گشایی کاملی می‌توانند از این مشکلات داشته باشند. ولادت امام محمدباقر (ع) بهانه‌ای شد تا به ریشه این مشکلات در ذیل روایات‌های باقر آل محمد (ص) بپردازیم.

شرط‌ رسیدن به اسلام کامل و رضایتمندی خدا

یقیناً یکی از آرزوهای انبیا و اولیا این است که تسلیم محض خداوند متعال در جمیع امور باشند و جز رضایت خداوند را دنبال نکنند و در همین وضعیت خداوند متعال را ملاقات کنند،‌ چنان که حضرت یوسف (ع) چنین از خداوند متعال تقاضا می‌‌کنند: «تَوَفَّنی‏ مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنی‏ بِالصَّالِحینَ» (یوسف/ ۱۰۱)؛ خداوندا در حالى که تسلیم و مسلمان نسبت به فرمان‏‌هاى تو باشم جانم را بگیر و به شایستگان ملحقم کن.

اما چیزی که ضروری محسوب می‌شود، این است که بدانیم به چه طریق می‌توانیم به این مرحله از تسلیم برسیم و در نهایت با همین وضعیت در حالی که پاک شده‌ایم، به دیدار خداوند متعال نائل شویم.

در حدیثی که در کتاب «مستدرک الوسائل» (جلد هشتم، صفحه ۴۶۲) ذکر شده، امام محمد باقر(ع) ۴ خصلت را برای رسیدن به سعادت معرفی می‌فرمایند؛ راهکارهایی که به واسطه آن می‌توان به شرایطی رسید که بنابر فرمایش امام (ع) هر فردی این خصوصیات را در خود به وجود آورد، «اسلامش کامل و گناهانش آمرزیده و هنگام مرگ، خدا از او راضی خواهد بود»!

وفای به هر آنچه خداوند بر انسان لازم کرده است

در این حدیث اولین ویژگی‌ای که برای رسیدن به سعادت مورد نظر، حضرت (ع) معرفی می‌کنند؛ «الْوَفَاءُ بِمَا یَجْعَلُ عَلَى نَفْسِهِ لِلَّهِ» یعنی عمل و وفا به تمام آنچه که بر گردن انسان از تکالیف الهی و یا قراردادهای دنیوی با سایر انسان‌ها به گردنش ثابت و واجب شده که این مفهوم، دایره‌ خیلی گسترده‌ای را دارد و حتی تبعیت از رسولان و حجت‌های الهی را هم شامل می‌شود.

چون اطاعت از آن‌ها یقیناً از تکالیف الهی محسوب می‌شود که خداوند در قرآن به آن دستور فرموده: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»(نساء/۵۹)؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و آنان که بر شما ولایت دارند را!، البته در برخی از روایات مواردی خاص از سایر وظایف و عهدهای الهی نیز مورد اشاره خاص قرار گرفته و به عنوان عهد خدا از آن یاد شده که یکی از آن موارد «قرآن» است.

در روایتی امام صادق (ع) می‌فرماید: «قرآن عهد خداوند و فرمان او است بر خلقش پس سزاوار است براى شخص مسلمان که در این عهد و فرمان خدا نظر افکند و روزى پنجاه آیه از آن بخواند».(کافی، ج‏ ۲، ص ۶۰۹) اما شاید بخش قابل توجه این فراز از روایت مبنی بر وفا به آنچه بر شخص واجب شده است، مربوط شود به آنچه که از عهدها و پیمان‌های دنیوی بین افراد بسته می‌شود و انسان تعهداتی را نسبت به دیگران بر عهده می‌گیرد که از مسئولیت‌های کلان جامعه تا کارهای به ظاهر کوچک خانوادگی و حتی شخصی را می‌تواند در بر بگیرد.

از صداقت در گفتار تا رعایت حیا نسبت به خدا و مردم

اگر انسان نسبت به آنچه بر او وظیفه شده است، کم‌کاری کند، یقیناً در وفای به عهد و وظیفه کم‌کاری کرده است. دومین ویژگی‌ای را که امام محمد باقر (ع) برای رسیدن به سعادت معرفی می‌کنند «صِدْقُ اللِّسَانِ مَعَ النَّاسِ» هست؛ یعنی راستگویی و کلام صحیح داشتن هنگام مواجه شدن با مردم.

متأسفانه یکی از مشکلات عمده‌ برخی از افراد این هست که احساس می‌کنند با دروغ می‌توانند راحتی را برای خودشان خریداری کنند و در رفاه باشند و به جایگاهی برسند و مثلاً در برخی از مسؤولیت‌های کوچک یا بزرگ ریاست داشته باشند؛ غافل از اینکه دیر یا زود ماهیتشان رو شده و هر آنچه به دست آورده باشند را از دست خواهند داد و این مسأله لزوماً به آخرت حواله داده نمی‌شود. بلکه در بسیاری از موارد در همین دنیا نیز می‌توان مصادیق متعددی از شکست خوردن این گونه افراد  یافت.

به هر حال این وعده‌ای مسلم است که برکتی در مسیر دروغ و فریب وجود ندارد، کما اینکه سیدالشهدا (ع) در روایتی می‌فرمایند: «کسى که با نیرنگ و معصیت خدا، در پى به ‏دست آوردن چیزى رود، کمتر به آنچه امید دارد مى‌‏رسد و زودتر به آنچه مى‌‏ترسد، دچار مى‌‏شود».(بحار الأنوار، ج‏۷۵، ص۱۲۰)

مورد سومی که امام باقر (ع) آن را مورد اشاره قرار می‌دهند، مراعات شرم و حیا از هر آنچه نزد خدا و مردم زشت و ناپسند محسوب می‌شود، است. «الْحَیَاءُ مِمَّا یَقْبحُ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ النَّاسِ»؛ یک فرد نمی‌تواند امید به آمرزش داشته باشد و حال آنکه هیچ ابایی نسبت به هنجارشکنی و نشر بی‌حیایی ندارد!

هنجارشکنی‌ای که ممکن است، همچون ویروسی خطرناک به دیگران نیز سرایت کند و در خود فرد مدفون کند که در این صورت به میزان پلیدی عمل یقیناً افزوده خواهد شد. این فرد مصداق این آیه می‌شود: «إِنَّ الَّذِینَ یحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»(نور/۱۹)؛  کسانی که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آنان در دنیا و آخرت است؛ و خداوند می‌داند و شما (از عمق فاجعه‌ آن) بی‌اطلاع هستید!

رعایت اخلاق نسبت به خانواده و جامعه

چهارمین ویژگی که امام محمد باقر(ع) برای رسیدن به سعادتمندی و بخشش الهی معرفی می‌فرمایند: «حُسْنُ الْخُلُقِ مَعَ الْأَهْلِ وَ النَّاس»؛ داشتن اخلاقی نیکو نسبت به خانواده و مردم است. یعنی بی‌تفاوت نبودن نسبت به مشکلات خانواده و جامعه، یعنی دوست داشتن بهترین‌ها در ظاهر و عمل برای هم خانواده و هم مردم!

از نکات قابل توجه این فراز از کلام حضرت (ع)، آمدن خانواده و مردم جامعه در کنار هم است؛ چیزی که متأسفانه از سوی برخی افراد بعضاً ملاحظه نمی‌شود. افرادی که فقط فکر می‌کنند وظیفه‌شان خدمت رسانی تمام وقت به مردم است و خانواده خود را کامل فراموش می‌کنند و اصلاً توجه ندارند.

در این شرایط خانواده حق قابل توجهی نسبت به آن‌ها دارند و یا افرادی که تنها خانواده‌شان را می‌بینند و تمام فکرشان در رفاه نگاه داشتن خود و خانواده‌شان است، حتی اگر این کار باعث تضییع حقوق افراد جامعه و یا کم کاری خود نسبت به وظایف اجتماعی‌شان نسبت به مردم شود، این ۲ گروه از راه سعادت و مسیر صحیح خارج شده‌اند و به بیراهه رفته‌اند.

منبع:فارس