اصول تغذیه در ماه رمضان از ديدگاه طب اسلامی‌ ـ‌ـ سنتی

عقیق: رضا ايلخانی، يك دانشجوی دوره تخصص طب اسلامی و سنتی در گفت‌وگویی با اشاره به اينكه خداوند متعال هر سال به مدت يك‌ماه، روزه را بر مومنان واجب و در آن ماه، محدوديت‌هايی از جمله محدوديت خوردن و آشاميدن وضع كرده است، اظهار كرد: بر اساس آيات و روايات، حكمت‌ها و فوايدی بر روزه مترتب است كه از جمله آنها، تقوی، تثبيت اخلاص در مومنين و سلامتی است كه به اين منظور بايد فلسفه حفظ سلامتی روزه مورد توجه قرار ‌گيرد.

وی با اشاره به روايت «صوموا تصحوا: روزه بگيريد تا سلامت باشيد» از پيامبر گرامی اسلام گفت: بر اين اساس روزه يكی از عوامل حفظ سلامتی است و طبق نظر فقهای شيعه اگر روزه برای انسان ضرر داشته باشد نبايد روزه بگيرد و البته اختلال در سلامت جسمی برخی افراد در ماه مبارك رمضان و بد حالی سوال مهمی است كه علم طب بايد پاسخ مستدلی برای آن داشته باشد.

ايلخانی با اشاره به لزوم ايجاد تغييراتی در خوردن و آشاميدن با توجه به محدوديت زمان خوردن و آشاميدن در ماه مبارك رمضان، اظهار كرد: رعايت برخی اصول در اين تغييرات همچون هم زمانی افطار و شام و نوشيدن مايعات در صورت نياز يك يا دو ساعت پس از شام از جمله اين اصول است كه بايد در تغييرات خوردن و آشاميدن در ماه مبارك رمضان مورد توجه قرار گيرد تا از اختلال و بد حالی افراد در صورت روزه‌داری جلوگيری شود.

وی در توضيح اصل همزمانی افطار و شام به تبيين مفهوم و محتوای افطار و شام پرداخت و گفت: منظور از افطار در اينجا مواردی از قبيل يك فنجان آب جوش، آب عسل (يك فنجان آب جوش كه با يك قاشق مربا خوری عسل شيرين شده باشد)، يك فنجان شير، مقدار كمی نمك، يك عدد خرما، يك كاسه كوچك سوپ رقيق و منظور از شام غذاهای متعارف مانند پلو با انواع خورش‌ها است.

ايلخانی ضمن توصيه به تناول هم‌زمان افطار و شام و يا حداكثر با چند دقيقه فاصله، تصريح كرد: در برخی مناطق محتوای افطار، معادل يك وعده كامل غذايی، شامل مقدار قابل توجهی نان با سبزی و پنير، آش، حليم و مانند آن است كه در چنين مواردی نه تنها افطار و شام بايد همزمان ميل شود بلكه لازم است از شام صرفنظر شود و يا حداقل سه ساعت بعد از افطار تناول شود زيرا هم‏زمان خوردن چنين افطار و شامی با اصل پرهيز از تنوع غذايی در افطار و سحر، ناسازگار و لازم است حداقل دو يا سه ساعت بين افطار و شام فاصله باشد.

وی افزود: در فصول گرم سال كه شب‌ها كوتاه است لازمه رعايت اين فاصله آن است كه شام ساعت 12-11 شب ميل شود و اين نيز با اصل نخوابيدن پس از خوردن غذا منافات دارد.

ايلخانی با اشاره به اينكه روزه‌داری به‌ويژه در روزهای گرم سال موجب كم آبی نسبی بدن می‏‌شود، بيان كرد: حتی در فردی كه فعاليت جسمی او در حداقل ممكن است آب بدن از راه‌های مختلف از جمله ادرار، مدفوع، تعريق نامحسوس و تنفس از بدن دفع می شود كه لازم است اين كمبود، در فاصله افطار تا سحر در حد ممكن جبران شود.

وی در بيان چگونه برطرف كردن اين كم آبی گفت: آب مورد نياز بدن صرفا از طريق نوشيدن مايعات تأمين نمی‌شود بلكه می‌توان گفت تقريباً هر آنچه انسان می‌خورد، مقداری آب دارد كه ميزان آن در انواع خوراكی‌ها متفاوت است به عنوان مثال برنج پخته آبكش‌شده بين 68 تا 76 درصد، انواع نان بين 30 تا 40 درصد و انواع ميوه‌ها بين 73 تا 91 درصد آب دارد.

ايلخانی ادامه داد: انواع سيب 84 درصد، انگور84 درصد، موز 74 درصد، انار 82 درصد، خربزه 90 درصد و پرتقال 87 درصد آب دارد.

وی با اشاره به نكات ضروری برای هضم غذا تصريح كرد: غلظت مناسبی از شيره‌های گوارشی و نياز به حرارت مناسب لازمه هضم مناسب غذا هستند به طوری كه اگر حرارت معده با عوامل خارجی مانند نوشيدنی های سرد يا عوامل داخلی مانند خلط بلغم و سودای غير طبيعی كاهش يابد، هضم دچار اختلال می‌شود.

ايلخانی با اشاره به اينكه افزايش حرارت اعضايی مانند قلب، كبد، و ريه نيز باعث ايجاد تشنگی می‌شود، افزود: اين افزايش حرارت می‌تواند از طريق نوشيدن مايعات خنك، خنك كردن موضعی بدن با دوش آب سرد و يا از طريق استنشاق هوای سرد و بدون نياز به نوشيدن آب بر طرف شود.

ايلخانی با اشاره به راه‌های صحيح جبران كم آبی ناشی از روزه‌داری، گفت: بخشی از اين كم‌آبی با خوردن افطار و بخشی از آن نيز با خوردن شام برطرف می‌شود ولی نبايد در حين شام و بلافاصله پس از آن از مايعات خنك استفاده كرد زيرا هم غذای خورده شده و هم معده را سرد می‌كند و از طرفی، باعث رقيق شدن شيره گوارشی نيز می‌شود و لذا از دو جهت باعث اختلال در هضم غذا می‌شود.

وی با اشاره به اينكه بهترين زمان نوشيدن مايعات در صورتی‌كه فرد نياز به نوشيدن داشته باشد پس از گذشت 2-1 ساعت از صرف شام است، بيان كرد: اين محدوده زمانی به اين دليل است كه برخی غذاها زودتر و برخی ديرتر هضم می‌شود و از طرف ديگر مزاج معده‌ها نيز متفاوت است به طوری كه مزاج برخی معده‌ها گرم بوده و غذا را به خوبی و زودتر هضم می‌كند و برخی معده‌ها سرد بوده و غذا در آنها به خوبی هضم نمی‌‏‏شود.

ايلخانی تاكيد كرد: اين زمان در غير از ايام ماه مبارك رمضان، حداقل 2 ساعت است و كاهش اين فاصله زمانی در ماه مبارك رمضان، به دليل كم آبی نسبی ناشی از روزه‌داری و نيز محدود بودن زمان خوردن است.

وی در پاسخ به اينكه چه مايعاتی برای نوشيدن مناسب‌تر هستند، افزود: ارجحيت نوشيدن مايعات خنك مانند انواع شربت‌ها يا آب خنك و يا مايعات گرم مانند آبجوش و يا چای كمرنگ و .. با توجه به افراد مختلف، حكمی متفاوت دارد به طوری كه افراد ميانسال و مسن به دليل سردی نسبی عارض به بدن آنها بهتر است بيشتر از مايعات گرم استفاده كنند و افراد جوان به ويژه افراد با معده و كبد گرمف بهتر است بيشتر از مايعات خنك برای رفع تشنگی و كم‏آبی استفاده نمايند.

ايلخانی درباره نوشيدن مايعات به دو نكته مهم ديگر نيز اشاره كرد و گفت: در صورت استفاده از مايعات خنك بهتر است جرعه جرعه نوشيده شده، و از نوشيدن يك‌باره آن خودداری شود، زيرا يكباره نوشيدن آب می‏تواند سرد شدن مزاج معده، و حتی كبد را موجب شده و باعث اختلال در هضم شود.

وی ادامه داد: مايعات خنك بايد به صورت غير مستقيم خنك شود زيرا اضافه كردن يخ به نوشيدنی برای خنك كردن آن مضر است و باعث ضرر رساندن به سه دستگاه مهم اعصاب، تنفس و گوارش می‏شود.

منبع:ایکنا

211001