زیارت غدیریه، زیارت برون شیعی است

عقیق: در آستانه عید سعید غدیر خم، سالروز ابلاغ پیام آسمانی امامت و ولایت اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام)، به همت دانشکده مذاهب اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب، بنیاد بین‌المللی امامت و مجمع جهانی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) سلسله نشست‌های علمی «امامت و ولایت اهل‌بیت» از منظر مذاهب اسلامی برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس بنیاد بین‌المللی امامت، در این نشست‌های علمی، ضمن تقدیر از دانشگاه ادیان و مذاهب در میزبانی از ویژه برنامه‌های مطالعات غدیر پژوهی، با بیان اینکه هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب در حوزه غدیر پژوهی فاصله داریم، به تبیین زیارت غدیریه امام هادی علیه السلام پرداخت.

وی به تاریخچه نقل و اسناد زیارت غدیریه امام هادی علیه السلام پرداخت و اظهار داشت: یکی از نکات بسیار مهم در ایام امامت امام هادی علیه السلام که در کنار دوران امام سجاد علیه السلام بزرگترین دوران امامت تلقی می‌شود، این است که متوکل نقطه عطف تاریخی در کل دوران بنی عباس نسبت به اهل بیت است و تا پیش از متوکل نوع مواجهه بنی عباس نسبت به شیعیان با نوعی مسامحه و تساهل و رعایت ظاهر امر همراه بود.

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با بیان اینکه در دوران حیات سیاسی هارون الرشید که همراه با بنیان تشکیلاتی گسترده جامعه شیعی بود نیز شاهد چنین برخوردهایی بودیم، اظهار داشت: یکی از ویژگی‌هایی که در ادبیات و گفتمان‌های علمی این دوره از امامت داریم، تولید آثار بلند به ویژه در قالب زیارت است، زیارت غدیریه، زیارت جامعه، ناحیه مقدسه و … همه از بیانات امام هادی علیه السلام صادر شده است.

وی به ویژگی متون تفصیلی این زیارت نامه‌ها اشاره و با بیان اینکه این زیارت نامه‌ها، ورود در جزئیات مباحثی است که ائمه پیشین به اختصار بدان پرداخته بودند، اظهار داشت: رسالت امام هادی علیه السلام در این دوره انگشت گذاشتن بر مرزهای دقیق فکری و اعتقادی جامعه شیعه است. بعد از امام صادق علیه السلام هیچکدام از ائمه هیچ گزاره جدید معرفتی بر منظومه فکری نیافزودند و به تبیین این منظومه پرداختند. درخشان‌ترین تعابیر در باب تبیین امامت در ادبیات شیعه در کلام امام هادی علیه السلام و در زیارت جامعه و زیارت غدیریه نهفته است.

رئیس انجمن علمی امامت حوزه علمیه به تفاوت‌های زیارت جامعه و زیارت غدیریه اشاره و با بیان اینکه نیاز است تا پایان نامه‌ها و مقالات گسترده ای در این زمینه نگاشته شود، اظهار داشت: هر دو زیارت، که از زیارات مستند و از دیدگاه محدثان امامیه معتبر است، دارای ابعادی است که از منظر ساختار می‌توان گفت پیکره دو زیارت از ساختار و فرایند مشترک برخوردار است.

وی زیارت جامعه کبیره را نظام تعلیم معارف امامت توصیف نمود و با بیان اینکه این زیارت سعی می‌کند جایگاه امام را در وجود تکوینی و تشریحی بیان و صفات مبتنی بر فهم درون شیعی را بیان می‌کند، اظهار داشت: حضرت در این زیارت نامه با استناد به آیات و سنت نبوی، بطن قرآن، سنت نبوی و معارف خاصه را تبیین نموده است.

مدیر مؤسسه معارف اهل بیت علیهم السلام با بیان اینکه زیارت غدیریه، زیارت برون شیعی است و مخاطب آن گویا با کسانی است که با اصل امامت فاصله دارند، و از آن به امامت تطبیقی یاد می‌شود، اظهار داشت: امام هادی علیه السلام در این دوره تاریخی دو ساختار معرفتی را مبتنی بر دو متن زیارتی تولید نموده است.

وی در ادامه به تشریح زیارت غدیریه پرداخت و با بیان اینکه ماجرای غدیر از آغاز تا پایان در مضمون این زیارت تنیده شده است، خاطر نشان کرد: زیارت غدیریه در تنوع و چندگونه‌ای تعابیر و مستندات و مواخذه مختلف می‌توان کم نظیر دانست و گفت: مسئله غدیر به عنوان مضمون اصلی از آغاز تا پایان در بعد تولی و تبری کاملاً در این زیارت تنیده شده است و لوازم این واقعه غدیر با استناد به آیه اکمال به خوبی تبیین و اهمیت جایگاه امامت نشان داده شده است.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با بیان اینکه غدیر در عرصه امامت پژوهی تطبیقی از محوریت اساسی برخوردار است، اظهار داشت: در این زیارت مسئله غدیر همچون نخ تسبیح در درون این زیارت تنیده شده است؛ حجم استنادات قرآنی در زیارت غدیریه بسیار فراوان بوده، هیچ زیارت نامه‌ای در میان زیارت نامه‌های اهل بیت علیهم السلام اینچنین پر استناد به آیات قرآن کریم نیست.

وی تصریح کرد: بیش از ۵۰۰ آیه از قرآن کریم در زیارت نامه غدیریه یا عیناً و یا با اشاره صریح تبیین شده است؛ در هیچ متن معرفتی دیگری همچون زیارت نامه غدیریه از آیات برای اثبات امیرالمومنین استفاده نشده؛ لذا این زیارت نامه را می‌توان خزانه مهم و منبع اساسی برای امامت پژوهان دانست.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه مسئله بعد قرآنی زیارت غدیریه کاملاً مبتنی بر ابعاد جدیدی است که معمولاً در امامت تطبیقی بدان توجه نمی‌شود، اظهار داشت: زیارت غدیریه می‌تواند زوایا و لایه‌ها و ابعادی از حوزه مطالعات قرآنی را در امامت برون شیعی بگشاید و باب‌هایی را باز کند تا بر اساس آن بتوانیم گفتگوهای جدیدی را در باب امامت در مواجهه با سایر مذاهب باز کنیم.

وی با بیان اینکه زیارت غدیریه علی رغم تفاوت مضمونی در معرفی اهل بیت علیهم السلام ساختار مشترکی با زیارت جامعه دارد، یادآور شد: تک تک فرازها و عناوین زیارت غدیریه اشاره به یکی از وجوه شخصیتی اهل بیت علیهم السلام در مراتب عالیه است.

حجت الاسلام و المسلمین سبحانی ضمن تشریح ریشه‌های قرآنی و تبیین چارچوب‌های معرفت الامام، به بخشی از تعابیر مطلع زیارت غدیریه اشاره نمود و اذعان داشت: اگر امامت را مبتنی بر تعابیر عالی زیارت غدیریه تعریف نمائیم، امامت پژوهی را دچار تحول اساسی می‌سازد. اگر زیارت غدیریه را مبنای مطالعات تطبیقی قرار دهیم، حدود ۳۰ عنوان در آغاز زیارت آمده که هر کدام مستقلاً یا در کنار سایر عناوین می‌تواند تعریف امامت را تبیین کند.

رئیس پژوهشکده کلام پژوهشگاه قرآن و حدیث به ظرفیت زیارت غدیریه در معرفی و تبیین امامت و جایگاه امامت در منظومه امامت شناسی تطبیقی اشاره نمود و یادآور شد: زیارت غدیریه آکنده از عناوین و مفاهیمی است که می‌تواند امامت تطبیقی را غنی و ما را از کف مفاهیم امامت پژوهی خارج سازد. این زیارت امام را وارث رسالت، صاحب دین، صراط مستقیم و… می نامد. تمام مذاهب اهل سنت علیهم السلام محبان اهل بیت علیهم السلام بوده و محبت چهارده معصوم علیهم السلام در پیشانی اندیشه اهل سنت باطن گرا موج می‌زند، در جهان اسلام با علمایی از اهل سنت مواجهیم که مسئله آنها ریاست عامه _که در تعریف معتزله و به تبع و در جبهه گیری با ایشان در کلام متکلمین شیعه آمده_ نیست و مسئله امامت را در معنایی که ما بزرگ می‌داریم می‌پذیرد و بر جایگاه امامت دینی ایشان تصریح می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه زیارت غدیریه می‌تواند کمک کار تولید یک ادبیات جدید در باب امامت تطبیقی باشد، خاطرنشان کرد: زیارت غدیریه با همه بلندایش، فرازهای مختلفی دارد و شاهد مجموعه عناوینی در این زیارت هستیم که به عنوان اوصاف امام از آن یاد می‌شود؛ از یک سو عناوینی است که می‌تواند حد وسط استدلال ما تفسیر شود، ولی در آغاز زیارت مجموعه‌ای تعابیر آمده که ظاهر آن این است که در این ساختار با عنایت و به صورت خلاصه در طلیعه بحث بعد از معرفی آمده است.

این استاد حوزه کلام و امامت به عناوین سبقت در ایمان، سبقت در مجاهدت، بندگی خالصانه و اخوت به عنوان فرازهای آغازین این زیارت نامه اشاره نمود و اذعان داشت: برخی از این عناوین موضوع رساله‌های حوزوی است که برخی از مجموعه‌های حوزوی از جمله پژوهشگران مرکز امامت بدان توجه نموده‌اند. اهمیت اخذ عناوین و القاب خاصی از زیارت غدیریه که گویای جایگاه و مقام امیرالمومنین علی علیه السلام است، بعضی از ادله زیارت غدیریه مرتبط با شأن نزول آیات در حق امیرالمومنین و دسته‌ای عناوینی است که در قرآن کریم آمده و مصداق اعظم و اتم آنها در حیات امیرالمومنین علی علیه السلام ظهور پیدا کرده است.

حجت الاسلام محمدتقی سبحانی با بیان اینکه امام هادی علیه السلام در یکی فرازهای زیارت نامه غدیریه، ۸ آیه از آیات مرتبط با مسئله مقایسه انسان‌ها را به تفصیل بیان نموده است، یادآور شد: زیارت غدیریه مملو از آیاتی است که تفاوت و تفاضل را ذکر و مصداق آنها را امیرالمومنین بیان می‌کند.

وی در بخش پایانی سخنان خود با بیان اینکه زیارت غدیریه مستند به آیات قرآن، امیرالمومنین علیه السلام را به علم تنزیل و حکم تأویل مخصوص می‌سازد و نشان می‌دهد که محور مرکزی این آیات مولی‌الموحدین علی علیه السلام است، اظهار داشت: حضرت با اشاره به آیات قرآن مباحثی را مطرح می‌سازد که امروز از آن به امامت تاریخی یاد می‌شود؛ حضرت در فراز پایانی زیارت به تطبیقات مقام تنزیل در عینیت بیرونی توجه نموده و تاویل‌هایی که در زندگی امیرالمومنین بعد از پیامبر اتفاق افتاده و در مرحله عینیت تحقق بخشیدند را مطرح می‌سازند.

منبع:مهر