۰۳ آذر ۱۴۰۳ ۲۲ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۱۵ : ۰۵
راهکارهای قرآن برای کسانی که به قسم خوردن عادت کرده‌اند
طبق آموزه‌های قرآن وقتی کسی به یکی از اسم‌های خداوند قسم یاد می‌کند، بنا بر احتیاط واجب باید به آن قسم عمل کند و اگر قسمش دروغ است، باید کفاره پرداخت کند.
عقیق: روایت‌های اسلامی و آموزه‌های قرآن بسیاری وجود دارد که در آن‌ها تأکید شده است که قسم را خوار و بی‌ارزش نکنید ولو برای اثبات حرف راست و حقیقت. وقتی کسی خودش طوری رفتار کند که دیگران تا اندازه‌ای به او اعتماد داشته باشند که وقتی حرفی می‌زند تا اندازه‌ای به او اطمینان داشته باشند که حرفش را باور کنند، دیگر نیازی به قسم خوردن وجود ندارد. چنین آدمی دیگر نیازی به قسم خوردن ندارد و در هر صورت دیگران حرف‌هایش را باور می‌کنند. اما کسی که دیگران به حرف‌هایش اعتماد نمی‌کنند مجبور می‌شود که قسم بخورد، گاهی به این کار عادت می‌کند و برای هر حرفی خدا و پیغمبر صلی‌الله علیه و آله را شاهد می‌گیرد.
در خصوص قسم دروغ و آثار و عواقب آن گفتگویی با حجت‌الاسلام مهدی نیلی، کارشناس دینی، انجام داده است. این کارشناس دینی در این باره تأکید کرده است که: وقتی کسی به یکی از اسم‌های خداوند متعال قسم یاد می‌کند، چه اسمی باشد که به غیر ذات مقدس او اطلاق نمی‌شود مثل «خدا» و «الله» و چه اسمی که به غیر او هم گفته می‌شود ولی از قرائن معلوم است که منظور خداست، بنا بر احتیاط واجب باید به آن قسم عمل کند و اگر قسمش دروغ است باید کفاره آن را پرداخت کند. این تصور غلطی است که کسی تصور کند می‌تواند در موقعیتی علیه مسلمانی از نظر مالی یا غیرمالی قسم دروغ بخورد و بعد از آن توبه کند. درواقع چنین توبه‌ای قبول نمی‌شود، چون در این شرایط حق‌الناسی پایمال شده که تا وقتی که صاحب حق نبخشد و حلال کند، توبه او قبول نمی‌شود. بر همین اساس است که یکی از انواع قسم دروغ، نوعی است که نتیجه آن بدون تخفیف، ورود به آتش جهنم است. یعنی اینکه کسی بر علیه فرد مسلمانی از نظر مالی یا غیرمالی قسم بخورد، چنین قسم دروغی در عالم آخرت تبدیل به آتشی در جهنم می‌شود و البته در این دنیا هیچ کفاره‌ای هم ندارد تا کسی که قسم دروغ یاد کرده، بتواند با پرداخت کفاره خودش را از آتش جهنم نجات بدهد.
قسم خوردن به اسم جلاله الله
بعضی از مردم عادت کرده‌اند که به اسم جلاله الله قسم بخورند. تصور عده‌ای هم این است که چون حین صحبت‌ها قسمی را تکرار می‌کنند، اشکالی ندارد و گناهی مرتکب نمی‌شوند. نظر اسلام در این باره چیست؟
متأسفانه بعضی افراد عادت کرده‌اند که برای هر کاری به اسم‌های خدا قسم بخورند. قسم خوردن به اسم‌های جلاله «والله» و «بالله» و «تالله» هم عادت بدی است که همان طور که در سؤال اشاره کردید، بعضی افراد به آن خو گرفته‌اند. شاید بعضی‌ها تصور کنند که وقتی چنین نام‌های جلاله ای ورد زبان شود، دیگر عادی است و حکم قسم را ندارد.
اما باید بدانیم که شاید اصطلاحاتی مثل «به جان خودم قسم» یا «به جان تو» وقتی ورد زبان فر باشد و مدام در حرف‌های عادی او تکرار شود حکم قسم را ندارد، اما قسم خوردن به اسم‌های جلاله چیزی نیست که به سادگی بشود از کنار آن گذشت.
احکام قسم دروغ
با این توضیح، کسی که قسم جلاله را عنوان می‌کند حتی اگر نیت قسم هم نداشته باشد، حکم شرعی را متوجه خود کرده است؟
بله. افرادی که به قسم دروغ به اسم‌های جلاله عادت کرده‌اند باید تلاش کنند که این عادت بد خود را ترک کنند، چون در غیر این صورت مرتکب گناهی می‌شوند که اصلاح کردن آن نه‌تنها ساده نیست بلکه گاهی غیر قابل جبران می‌شود.
در هر صورت، وقتی کسی به یکی از اسم‌های خداوند متعال قسم یاد می‌کند، چه اسمی باشد که به غیر ذات مقدس او اطلاق نمی‌شود مثل «خدا» و «الله» و چه اسمی که به غیر او هم گفته می‌شود ولی از قرائن معلوم است که منظور خداست، بنا بر احتیاط واجب باید به آن قسم عمل کند و اگر قسمش دروغ است باید کفاره آن را پرداخت کند.
حتی اگر کسی به اسم‌هایی قسم یاد کند که بدون قرینه خدا به نظر نمی‌آید اما منظور او اشاره به ذات خداوند متعال است، باز هم باید به قسمش عمل کند.
جنگ با خداوند
به هر حال عده‌ای در طی کسب و کار روزانه، قسم را به عنوان بخشی از تکه کلام خود می‌دانند. حکم این کار در منظر اسلام چیست و چطور باید آن را حل کرد؟
یکی از راه روش‌های خوب برای جلوگیری از قسم دروغ این است که فرد بداند این کارش به منزله جنگ با خدا محسوب می‌شود. به این دلیل که در روایت‌های زیادی تأکید شده است کسی که می‌خواهد برای ادعای دروغ خودش قسم یاد کند، درواقع در مقابل امر خدا قد علم کرده و به میدانی وارد شده که طرف جنگ او خدای متعال است.
یعنی قسم دروغ و لفظی حکم جنگ با خدا را دارد؟ نتیجه وارد شدن به چنین جنگی چیست؟
چنین کسی باید بداند که به طور قطعی در این میدان جنگ شکست خواهد خورد و این شکست چیزی نیست که با یکی دو روز تحمل و صبر قابل جبران باشد. به این دلیل که محاربه با خدا در اثر قسم دروغ، هم زندگی دنیایی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و هم زندگی آخرتی او را تغییر می‌دهد.
بر همین اساس است که امام صادق علیه‌السلام فرموده است: «مَنْ حَلَفَ عَلَى یَمِینٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ کَاذِبٌ فَقَدْ بَارَزَ اللَّهَ؛ هر کس سوگند یاد کند در حالی که می‌داند دروغ است با خدا مبارزه کرده است.»
این مبارزه با خدا تا اندازه‌ای مهم است که در کتاب کافی نوشته شده که اثر قسم دروغ تا چهل شب گریبان فرد را می‌گیرد. این نکته را هم امام صادق علیه‌السلام تأکید فرموده که: «کسى که قسم دروغ می‌خورد تا چهل شب نتیجه شر آن را خواهد دید.»
قسم خوردن در حین معامله
یکی از احکام کسب و کار هم پرهیز از قسم خوردن و به خصوص قسم دروغ در مقابل خریدار است. چرا این امر در کسب و کار تا این اندازه مورد توجه قرار گرفته است؟
درست است. پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله هم یکی از آثار قسم دروغ را در حدیثی بیان فرموده که شرح آن در جلد نهم کتاب وسائل الشیعه نوشته شده است: «سه گروه هستند که خداوند با ایشان سخن نمی‌گوید: کسى که منت گذارنده است و چیزى را نمی‌دهد مگر با منت، و کسى که لباس خود را در زمین می‌کشد و تکبر می‌کند و کسى که کالای خود را با سوگند دروغ می‌دهد.»
بنابراین فروشندگانی که کالا یا ملکی را به دروغ خوب و مرغوب‌تر از چیزی که هست جلوه می‌دهند و برای این کار خود قسم دروغ می‌خورند، نباید انتظار داشته باشند که خداوند متعال به دعاهایش توجه داشته باشد.
به همین دلیل است که راهکار درمانی برای جلوگیری از قسم دروغ این است که فرد با خودش فکر کند که قسم دروغ او نه تنها گره‌ای از مشکلاتش باز نمی‌کند، بلکه مانند خوره به جان خودش و زندگی‌اش می‌افتد و آسایش را حداقل تا چهل شب از او سلب می‌کند، و بدتر از همه اینکه مطرود درگاه خدا می‌شود و چنین کسی دیگر دعاهایش به استجابت نمی‌رسد.
عواقب قسم خوردن در زندگی دنیایی
بعضی افراد تصور می‌کنند که وقتی برای اثبات حرف خودشان به دروغ قسم می‌خورند، خودشان را از بلاها و سختی‌ها نجات می‌دهند. چنین تصوری درست است؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم آثار و عواقب قسم دروغ تنها متوجه آخرت ما می‌شود و یا در زندگی دنیایی‌مان هم عواقبی دارد؟
کسانی که به دروغ قسم می‌خورند تا کار خودشان را انجام بدهند و به هدف موردنظرشان برسند، غافل هستند از این که همین قسم دروغ آتشی می‌شود به جان زندگی خودشان و خیلی از تلاش‌هایشان را بی‌ثمر می‌کند.
مگر قسم دروغ چه عواقبی در زندگی ما دارد؟
یکی از اثرهای قسم دروغ بر زندگی، فقر و تنگدستی است. درواقع آدمی که برای هر حرفی به دروغ قسم یاد می‌کند و خدا و پیغمبر صلی‌الله علیه و آله را شاهد ادعای دروغش قرار می‌دهد، هر قدر هم که برای فراهم کردن زندگی سعادتمند و پر رونق تلاش کند، باز هم می‌بیند که تلاشش به جایی نمی‌رسد و فقیر و نیازمند باقی می‌ماند.
همین نکته را امام محمدباقر علیه‌السلام به طرز شیوایی بیان فرموده‌اند که شرح آن در جلد بیست و سوم کتاب وسائل الشیعه هم نوشته شده است. آن حضرت فرموده‌اند: «إِنَّ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه‌السلام أَنَّ الْیَمِینَ الْکَاذِبَةَ وَ قَطِیعَةَ الرَّحِمِ تَذَرَانِ الدِّیَارَ بَلَاقِعَ مِنْ أَهْلِهَا وَ تُثْقِلُ الرَّحِمَ یَعْنِی انْقِطَاعَ النَّسْلِ؛ در کتاب علی علیه‌السلام آمده است: قسم دروغ و قطع رحم موجب می‌شود که خانه‌ها از اهلش خالی شوند (کنایه از ویرانی خانه‌ها یا فقر و تنگدستی صاحبان آن‌ها است؛ یعنی خانه‌ها خالی از رزق و برکت می‌شوند) و موجب سنگینی رحم می‌شود، یعنی انقطاع نسل.»
امام صادق علیه‌السلام هم در این باره تأکید فرموده است که: «سوگند دروغ براى بازماندگان فقر به بار می‌آورد.»
امام محمدباقر علیه‌السلام در روایت دیگری فرموده است: «در کتاب امام علی علیه‌السلام آمده است: سه خصلت است که صاحبان آن‌ها نمی‌میرند مگر اینکه وبال خود را بیند: ستمکارى و از خویشان بریدن و قسم دروغ که نبرد با خداست.»
آیا امکان توبه وجود دارد؟
این تصور هم برای عده‌ای وجود دارد که با خود می‌گویند «برای رسیدن به هدف قسم دروغ می‌خورم و بعد توبه می‌کنم.»
این تصور غلطی است که کسی تصور کند می‌تواند در موقعیتی بر علیه مسلمانی از نظر مالی یا غیرمالی قسم دروغ بخورد و بعد از آن توبه کند. درواقع چنین توبه‌ای قبول نمی‌شود، چون در این شرایط حق‌الناسی پایمال شده که تا وقتی که صاحب حق نبخشد و حلال کند، توبه او قبول نمی‌شود.
بر همین اساس است که یکی از انواع قسم دروغ، نوعی است که نتیجه آن بدون تخفیف، ورود به آتش جهنم است. یعنی این که کسی بر علیه فرد مسلمانی از نظر مالی یا غیرمالی قسم بخورد، چنین قسم دروغی در عالم آخرت تبدیل به آتشی در جهنم می‌شود و البته در این دنیا هیچ کفاره‌ای هم ندارد تا کسی که قسم دروغ یاد کرده، بتواند با پرداخت کفاره خودش را از آتش جهنم نجات بدهد.
برای درمان قسم مداوم، روزه بگیرید
راهکار درمان قسم خوردن مداوم برای کسانی که به این کار عادت کرده‌اند، چیست؟
بعضی از افراد عادت کرده‌اند که برای هر حرف ساده‌ای مدام قسم بخورند. گاهی افراد به اسم‌های جلاله «والله» و «بالله» و «تالله» قسم می‌خورند و برای این کار هم عادت کرده‌اند. یکی از راه‌های درمانی برای چنین افرادی این است که روزه بگیرند. موقع نیت برای روزه گرفتن هم به ترک چنین عادتی توجه داشته باشند.
چون کسی که روزه است نباید مرتکب گناهی شود که روزه‌اش را بشکند، مشخص است که قسم خوردن دروغ به اسم‌های جلاله روزه را باطل می‌کند. به همین دلیل است که گفته شده روزه گرفتن راهی برای ترک گناهانی مانند قسم دروغ است. چنین فردی بعد از مدتی زبانش را از هر قسم دروغی نگه می‌دارد و بیشتر از قبل متوجه زشتی گناه خود می‌شود، به این صورت است که توبه او حقیقی خواهد شد.
تکلیف حق‌الناس
در این شرایط، تکلیف حق‌الناس چه می‌شود؟
مسلم است که باید حق‌الناس را جبران کرد. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در حدیثی در این باره فرموده است: «کسی که به واسطه سوگند دروغ مال برادرش ر ا قطع کند، خداوند را ملاقات می‌کند در حالی که غضبناک است مگر اینکه توبه کند و برگردد.» یعنی توبه‌ای که نه تنها موجب ترک عادت بد قسم خوردن می‌شود، بلکه باعث می‌شود فرد رفتار زشت قبلی خود را جبران و اصلاح کند و تلاش کند که حق پایمال شده برادرش را به او برگرداند.
وقتی قسم خوردن، واجب می‌شود
در احکام دینی موردی وجود دارد که مجوز قسم داده شده باشد؟
قسم خوردن فقط و فقط در یک مورد مجاز است: نجات جان مسلمان. به همین دلیل است که در جلد دوم کتاب توضیح المسائل مراجع نوشته شده است که اگر کسی برای اثبات کردن یا رد چیزی قسم بخورد، اگر حرف او راست و عین حقیقت باشد قسم خوردنش مکروه است اما اگر حرفش دروغ و خلاف واقعیت باشد حرام و گناه کبیره است، اما کفاره قسم را ندارد.
ولی استثنای این حکم آن است که کسی برای نجات دادن خودش یا مسلمان دیگری از شر ظالم قسم دروغ بخورد که چنین قسمی اشکال ندارد، حتی گاهی واجب می‌شود. البته اگر بتواند به شیوه‌ای نیت کند و قسم بخورد که دروغ نباشد، باید این کار را انجام بدهد. به عنوان مثال اگر فرد ستمکاری بخواهد کسى را اذیت کند و از انسان بپرسد که آیا او را ندیده‌ای؟ و فرد یک ساعت قبل او را دیده باشد، می‌تواند بگوید او را ندیده‌ام و این قصد را داشته باشد که از پنج دقیقه پیش ندیده‌ام.
منبع:تسنیم
گزارش خطا
