بهترین عمل برای تحقق آیه "لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّي تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ"

* آيه               

لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّي تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْ‏ءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَليمٌ

* ترجمه                      

هرگز به نیكى دست نمى‏ یابید، مگر آنكه از آنچه دوست دارید، (در راه خدا) انفاق كنید و بدانید هر چه را انفاق كنید، قطعاً خداوند به آن آگاه است.

* نکته ها                     

كلمه‏ ى «بِرّ» به خیر و بركت گسترده، و زمینى كه براى كشت و زراعت و یا سكونت مهیّاست، گفته مى‏ شود. همچنین به گندم كه غذاى عموم انسان‏ ها و انواع حیوانات است، «بُرّ» گفته مى‏ شود.

با توجّه به اشتقاق لغوى «برّ» كه به معناى توسعه در خیر است؛ در قرآن، ایمان و عمل صالح و جهاد و نماز و وفاى به عهد، از نمونه ‏هاى بِرّ معرفى شده‏اند.[1]

همگان توصیه شده‏ اند كه در انجام «برّ» همدیگر را یارى كنند. «تعاونوا على البرّ» و در این [2] آیه نیز مى ‏فرماید كه شما هرگز به این گوهر گرانبها نمى‏ رسید، مگر آنكه از آنچه دلپسند شماست و آن را دوست مى ‏دارید، انفاق كنید.

- نمونه ‏هایى از انفاق مؤمنان

1- ابوطلحه انصارى، بیشترین درختان خرما را در مدینه داشت و باغ او محبوب ‏ترین اموالش بود. این باغ كه روبروى مسجد پیامبر صلى الله علیه وآله واقع شده بود، آب زلالى داشت. رسول‏ خدا صلى الله علیه وآله گاه و بى‏گاه وارد آن باغ مى‏شد و از چشمه‏ى آن مى‏ نوشید.

این باغِ زیبا و عالى، درآمد كلانى داشت كه مردم از آن سخن مى‏ گفتند. وقتى آیه نازل شد كه «لن‏ تنالوا البرّ حتى...» او خدمت پیامبر رسید و عرض كرد: محبوب ‏ترین چیزها نزد من این باغ است، مى‏ خواهم آن را در راه خدا انفاق كنم. پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: تجارت خوبى است، آفرین بر تو، ولى پیشنهاد من آن است كه این باغ را به فقراى فامیل و بستگان خویش دهى. او قبول كرد و باغ را بین آنان تقسیم نمود.

2- مهمانی [3] بر ابوذر وارد شد، ابوذر گفت: چون من گرفتارى دارم، شما خودتان یكى از شتران مرا نحر و غذا تهیه كنید. آنها شتر لاغرى را انتخاب كردند. ابوذر ناراحت شد و پرسید: چرا شتر فربه و چاق را نیاوردید؟ گفتند: آن را براى نیاز آینده تو گذاشتیم. ابوذر فرمود: روز نیاز من روز قبر من است.[4]

3- وقتى فاطمه زهرا علیها السلام را در شب عروسى به خانه شوهر مى ‏بردند، فقیرى از حضرت پیراهن كهنه ‏اى خواست. فاطمه زهرا علیها السلام به یاد این آیه «لن تنالوا البر...» همان پیراهن نوى عروسیش را انفاق كرد.

4- عبداللّه ‏بن جعفر، غلام سیاهى را دید كه در باغى كارگرى مى ‏كند، به وقت غذا سگى وارد باغ شد و در برابر غلام نشست. غلام لقمه‏اى به او داد، باز سگ با نگاه خود تقاضاى غذا كرد، غلام غذاى خود را لقمه لقمه به او داد تا تمام شد. از او پرسید: خودت چه مى ‏خورى؟ گفت: من امروز سهمى ندارم. پرسید: چرا این كار را كردى؟ گفت: این سگ از راه دور آمده و گرسنه بود. عبداللّه از فتوّت این غلام تعجّب كرد. آن باغ و غلام را خرید، غلام را آزاد كرد و باغ را به او بخشید.[5]

در احادیث ذیل این آیه مى ‏خوانیم كه راه رسیدن به برّ، كمك به والدین است قبل از درخواست آنان، گرچه بى ‏نیاز باشند.[6]

امام صادق ‏علیه السلام به مفضل ‏بن عمر فرمود: از پدرم شنیدم كه مى ‏فرمود: كسى كه سال بر او بگذرد و از مال خود، كم یا زیاد به ما نرساند، خداوند روز قیامت به او نظر نمى‏ كند، مگر آنكه او را ببخشد.

اى مفضل! این تكلیفى است كه خداوند آن را بر شیعیان لازم كرده آنگاه كه در كتاب خود مى ‏فرماید: «لن تنالوا البرّ...» پس ما برّ و تقوى و راه هدایت هستیم.[7]

* پيام ها                      

1- یگانه راه رسیدن به مقام نیكوكاران، انفاق خالصانه از امور مورد علاقه است، نه فقط ذكر و دعا. «لن تنالوا البرّ...»

2- در مكتب اسلام، هدف از انفاق تنها فقرزدایى نیست، بلكه رشد انفاق كننده نیز مطرح است. دل كندن از محبوب ‏هاى خیالى و شكوفاشدن روح سخاوت، از مهم ‏ترین آثار انفاق براى انفاق كننده است. «لن تنالوا البرّ»

3- دلبستگى به دنیا سبب محروم شدن از رسیدن به مقام برّ است. «لن تنالوا البرّ»

4- سعادتِ فرد در سایه نگاه اجتماعى و كریمانه اوست. «لن‏‌تنالوا البرّ حتّى ‏تنفقوا»

5 - بهترین چیز دوست داشتنى براى انسان «جان» است. پس شهدا كه جان خود را در راه خدا مى ‏دهند، به بالاترین مقام بِرّ مى‏ رسند. «تنفقوا مما تحبّون»

6- آنچه را كه خود دوست مى‏ دارى انفاق كن، نه آنچه را كه بینوایان دوست مى ‏دارند. زیرا ممكن است فقرا به جهت شدّت فقر، به اشیاى ناچیز نیز راضى باشند. «ممّا تحبّون»، نه «ممّایحبّون»

7- انسانى كه تربیت الهى یافته، اسیر مال و ثروت نیست، بلكه حاكم بر آنهاست. «تنفقوا ممّا تحبّون»

8 - در انفاق، اصل كیفیّت است، نه كمیّت. «ممّاتحبّون»

9- اسلام، مكتب انسان دوستى است نه مال دوستى. «تنفقون مما تحبون»

10- در انفاق نه افراط و نه تفریط، تنها بخشى از آنچه را دوست دارى، انفاق كن. «ممّا تحبّون»

11- محبّت به مال در نهاد هر انسانى هست: «ممّا تحبّون» آنچه خطرناك است، شدّت محبّت است كه مانع انفاق شود. «و انّه لحبّ الخیر لشدید» [عادیات، 8]

12- مهم انفاق است حتّى اگر اندك باشد. «و ما تنفقوا من شى‏ء» آرى یك برگ زرد روى آب، مى ‏تواند كشتى صدها مورچه شود.

13- حال كه خداوند انفاق ما را مى ‏بیند، چرا در كمّ و كیف آن كوتاهى كنیم؟ بیایید بهترین ‏ها را انفاق كنیم. «فان اللّه به علیم»

پی نوشت:

1) لیس البِرّ اَن تولّوا وُجوهكم قِبل المَشرق و المَغرب و لكنّ البِرّ مَن آمَنَ بِاللّه والیَومِ الآخَر و الملائِكة و الكتاب و النَبیّین و آتَى المالَ على‏ حَبّه ذوِى القُربى‏ و الیَتامى‏ و المَساكین و ابن ‏السبیل و السائلین و فِى الرّقاب و اقامَ الصّلوة و آتَى الزّكوة و المُوفون بعَهدِهم اذا عاهَدوا و الصّابِرین فِى البَأساء و الضّرّاء و حینَ البَأس اولئك الّذین صَدَقوا و اولئك هم المتّقون» بقره، 177.

2) مائده، 2

3) تفسیر كبیر و مجمع ‏البیان ؛ صحیح‏ بخارى، ج‏2، ص‏81

4) تفسیر مجمع ‏البیان

5) تفسیر المنار، ج‏3، ص‏376 به نقل از احیاء العلوم

6) كافى، ج‏2، ص 157

7) تفسیر عیّاشى، ج‏1، ص‏182