امام سجاد(ع) لذت دینداری را به مردم چشاند/صحیفه سجادیه؛ نسخه اصیل عرفان

مبارزات امام سجاد(ع) با خلفای جور و زنده نگاه داشتن و ترویج اسلام ناب از چه مسیری انجام شده است؟

برای پاسخ به این سوال باید بدانیم در بحث زندگانی اهل بیت علیهم السلام هر یک از آن حضرات(ع) به روش و سبکی خاص هدف شان را دنبال کرده اند؛ در کل امامت یعنی بعد از رحلت پیامبر(ص) چهار دوره طی شده: دوره نخست ناامیدی از حرکت مسلحانه که در دوران امیرالمومنین(ع) دیده می شد یعنی اینکه اهل بیت(ع) حاکمان جامعه شوند و جامعه از اساس، تربیت دینی بیابد و سبک زندگی اسلامی را پیاده کند و ...، در دوره نخست رخ نداد چراکه ممکن بود اساس اسلام از بین برود لذا حضرت امیر(ع) سکوت کردند.

دوره دوم، «دوره کوشش سازنده به امید ایجاد حکومت اسلامی توسط خاندان رسالت در طولانی مدت» است، این دوره از اواخر خلافت علوی آغاز شد که طی آن امیرالمومنین(ع) کوشیدند حکومت اسلامی را نهادینه کنند که ان شاءالله این حکومت در عصر ظهور شکل واقعی به خود می گیرد، و آرزوی همه انبیاء و اولیاء محقق می شود.

دوره سوم، دوره زمینه سازی برای این هدف از رهگذر کار فرهنگی و تربیت نیروی انسانی است، و نهایتاً دوره چهارم دوره تبیین تفکر اصیل اسلامی و نشان دادن بدعت ها و تحریف ها است.

باید توجه داشت اگرچه دوره اول فقط در زمان خلافت کوتاه حضرت امیر(ع) و حکومت چندماهه امام مجتبی(ع) محقق شد اما سه دوره دیگر در همه دوره اهل بیت(ع) به نوع و شیوه ای پیگیری شده است.

تلاش ها و مبارزات حضرت سجاد(ع) در کدام یک از این مراحل چهارگانه جای می گیرد؟

باید توجه داشت اکثر احکام اسلام اجتماعی است، یعنی این احکام 50 فصل است که بیش از 40 فصل آن اجتماعی است و معدود اند احکام فردی مثل احکام نماز، طهارت و نجاست، روزه و وضو و تیمم و در مقابل اکثر احکام مثل خمس، زکات، جهاد و ... اجتماعی اند لذا اجرای این احکام که در سبک زندگی جریان می یابد، حتما به حکومت نیاز دارد یعنی باید حکومت دینی باشد تا این احکام اجرا شود از این رو، قرآن کریم در آیه 41 سوره مبارکه حج می فرماید: «الَّذينَ إِن مَكَّنّاهُم فِي الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكاةَ وَأَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنكَرِ».

این حکومت علاوه بر تضمین احکام اجتماعی اسلام، احکام فردی را هم به تمامه در جامعه اجرا می کند لذا این بحث قرآن ناظر بر اقامه نماز(در سطح اجتماعی) است نه خواندن فردی آن و این نمی شود مگر توسط حکومت.

اینجا است که می بینیم که همه اهل بیت(ع) همّ و غم شان تشکیل حکومت دینی است که در سایه این همت یا تلاش و قیام کرده اند مثل عاشورای حسینی یا زمینه سازی کرده اند مثل امام سجاد(ع).

زمینه سازی های حضرت سجاد(ع) برای حکومت اسلامی و اجرای احکام اجتماعی اسلامی چه کیفتی دارد؟

امام سجاد(ع) ودر شرایطی به امامت رسیدند که خاندان رسالت در انزوای کامل بودند چنان که در حدیث از امام صادق(ع) است که فرمودند: «مردم پس از شهادت حسین بن علی(ع) همه برگشتند و از اطراف خاندان رسالت پراکنده شدند (مرتد شدند) به جز سه نفر ابوخالد کابلی، یحیی بن ام طویل و جبیربن مطعم».

و نیز از حضرت سجاد(ع) است که فرمودند: «در کل مکه و مدینه 20 نفر محب ما نبودند!»

اوج خفقان بعد از پیامبر(ص) این دوره بوده است خفقانی که یزید امام مسلمین را کشته و کعبه را به آتش کشیده و از دیگر سو به مدینه در واقعه حرّه حمله کرده و مال و جان و ناموس مردم را هدم کرده و در کوچه های مدینه خون جاری می کند!

در چنین شرایطی، امام سجاد(ع) قدرتی برای تشکیل حکومت و تغییر زندگی مردم نداشتند لذا با همان روش فرهنگی بدعت ها را از بین برده و با خریدن و آزاد کردن برده ها، سبک زندگی اسلامی را به آنها اموزش داده و کادرسازی کردند ... حتی در تاریخ است ایشان گاهی با یک نفر چند روز در مسجدالنبی(ص) وعده می کردند تا او را به اسلام و مکتب اهل بیت(ع) جذب کنند.

این یعنی ایشان کار عمیق فرهنگی انجام دادند تا زندگی امت از سبک اموی و مروانی به اسلامی و محمدی باز گردد. سبک زندگی ای که در آن افتخار مردم مدینه آوردن رقاصه و صدور فحشاء و منکر بود اما امام سجاد(ع) با کار فرهنگی چنان کردند که بعد از ایشان از آن سه نفر محب، در دوره باقرین(ع) چهار هزار شاگرد پای درس ائمه(ع) نشستند.

امام سجاد(ع) چگونه دامنه محبان و شاگردان اهل بیت(ع) را اینچنین وسعت دادند؟

استفاده از ظرفیت عظیم دعا از نقاط ممتاز زندگی امام زین العابدین(ع) است، چون در آن دوره خفقان حضرت(ع) نمی توانستند کرسی درس و بحث داشته باشند و حتی امکان معرفی اهل بیت(ع) را نداشتند؛

برای مثال در سایه خلافت کسی مثل عبدالملک مروان که آدمی بشدت خطرناک بود و کارگزارانی مثل حجاج بن یوسف ثقفی داشت، نمی شد آزادانه کار کرد؛ چنان که آمده وقتی وقتی به عبدالملک مروان خبر مرگ پدرش و آغاز خلافتش را دادند، قرآن را کنار نهاد و گفت: ای قرآن اینک بین من و تو جدایی افتاد و دیگر با تو کاری ندارم.

اما ... امام(ع) در آن دوره خفقان که امکان دعوت رسمی نداشتند به دعا اهتمام کردند که اوج آن در صحیفه سجادیه است که در این کتاب شریف به تعبیر مقام معظم رهبری کل معارف اهل بیت(ع) را گنجاندند.

صحیفه سجادیه از چه ظرفیتی برخوردار است و چه آموزه های راهبردی را در خود جای داده است؟

در صحیفه سجادیه در حوزه های مختلف اعم از فردی و اجتماعی، حقوقی، خانوادگی، تربیت فرزند، رفتار با پدر و مادر، امور نظامی، مباحث اعتقادی، مسائل اخلاقی و ... آموزه های عمیق وجود دارد.

به جرئت می توان گفت اگر کسی فقط سراغ صحیفه سجادیه برود می تواند به بهترین سبک زندگی دینی اهل بیتی دست یابد و بهترین  سبک برای زمینه سازی ظهور را در صحیفه سجادیه ببیند (تلاش همه ائمه(ع) زمینه سازی برای حکومت دینی است) چنان که در آیه 55 سوره مبارکه نور می فرماید:

امام سجاد(ع) در این دعاها مکرر صلوات می فرستند و این نشان می دهد خط رهبری جهان اسلام خط پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) است.

امام(ع) در دعا مبارزه ای منفی کرده و حقایق دین را بیان داشتند چون کسی نمی توانست به دعای ایشان به عنوان سخن با خدا، متعرض شود.

صحیفه سجادیه در حوزه عرفان و مقابله با سمپاشی عرفان های کاذب چه ظرفیتی دارد؟

«صحیفه سجادیه» عرفان اصیل اسلامی را مقابل عرفان ها کاذب ارائه می کند، طبیعتاً شیطان در برابر هر اندیشه ناب، نسخه بدلی را عرضه می کند مثلا در مقابل خدا، بت و شرک و در مقابل انبیاء، مدعیان دروغین، در مقابل هنجارها، ناهنجاری ها را، در مقابل کعبه، مراکز فساد و گناه را و ... عرضه می کند.

عرفان دینی یعنی اموری که گرایش مردم را به سوی خدا سوق و به عواطف دینی انسانی اعم از شور و شوق پاسخ می دهد؛ امام سجاد(ع) در این حوزه بسیار کار کرده اند و اگر صحیفه سجادیه و ادعیه امام سجاد(ع) نبود قطعا ما در مباحث دینی بشدت دچار نقص می شدیم.

چه تفاوتی است میان عرفانی که حضرت(ع) عرضه می کنند با عرفان های کاذب و ساخته دست بشر؟

تفاوت عرفان امام(ع) با نسخه های بدلی چه آنچه امویان عرضه می کردند چه آنچه امروز عرضه می شود آن است که حضرت(ع) می فرمایند برای رسیدن به ابتهاج روحی و سکینه قلبی باید پیروی اهل بیت(ع) و مقید به احکام دین باشید وگرنه نمی توانید از ارتباط و مناجات با خدا لذت ببرید بلکه در معنویت کاذب و ساخته شیطان فرو می روید.

باید توجه داشت اساس بحث در عرفان های غربی و نوظهور این است که انسان می تواند به معنویت دست یابد اما بدون استفاده از ظواهر (احکام) دین و بدون اعتقاد به اصول دینی؛ مثل تصوف در حالی که صحیفه سجادیه بسیار با چنین نگاه و باوری مقابله می شود

اگر امام سجاد(ع) صحیفه سجادیه و ادعیه آن را انشاء نکرده بودند جذابیت و کشش نسبت به دین در قلوب مردم از بین می رفت یعنی قبل از آنکه مردم پای درس احکام باقرین(ع) بنشینند باید لذت دینداری و میل قبلی به اسلام را می چشیدند؛ به عبارت دیگر امام سجاد(ع) دل ها را تسخیر و به اسلام جذب کردند تا بعد عقل ها و تفکرات و اندیشه فقهی اسلام را به دست حضرات باقر و صادق علیهماالسلام سپردند.

منبع:شبستان