چرایی اجابت دعا در مقام حضرت ابراهیم(ع)

حجت الاسلام والمسلمین مصطفی کرمی سخنران و کارشناس امور دینی در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ درخصوص استجابت دعا در مقام حضرت ابراهیم (ع) گفت: شاید این سوالات مطرح باشد که چرا در برخی از اماکن دعا به هدف اجابت نزدیک تر است؟ آیا مکان یا زمان دعا در اجابت تاثیر گذار و متفاوت است؟ در پاسخ باید گفت وقتی به مسائل و منابع مراجعه می کنیم، به ما توصیه شده که در یک مکان مخصوصی مثل مقام حضرت ابراهیم (ع)، مزار سیدالشهدا (ع) و سایر امکان متبرکه دعا کنید. اما این سوال هم مطرح می شود که تاثیر مکان در اجابت دعا چیست؟ این سوال زمانی مثل شبهای قدر، غروب روز جمعه، روز عید غدیر و ... هم مطرح است که در بعضی از ایام به دعا کردن و خواندن نماز های ویژه سفارش شده یا بعضا برای آن روز دعای خاصی وارد شده است.

وی در ادامه بیان کرد: طبق نقل و قول های مختلف بعضی از زمان و مکان ها حادثه های خاصی در آنها رخ داده است که آن اتفاق مبارک بستر و پدیده ویژه ای را ایجاد کرده است. به همین سبب خداوند به لحاظ عنایتی که به آن مکان دارد وقتی درخواستی در آن مکان می شود، پروردگار الهی توجه بیشتری می کند و معنویت آن مکان در دعای ما اثر گذار است و موجب ارتقای سطح روحانی درخواست ما می شود.

حجت الاسلام والمسلمین کرمی با اشاره به جایگاه و مقام حضرت ابراهیم (ع)، افزود: مقام حضرت ابراهیم جایی است که حضرت در آن مکان می ایستادند و در آن زمانی که کعبه را تجدید بنا کردند، خانه خدا از آن مکان بالا  رفته است، به همین اعتبار مقام حضرت ابراهیم (ع) جایگاه ویژه‌ای دارد و خواست خداوند است که در آن مکان نماز خوانده شود. در واقع باید در نظر داشت مناسک حج، بسته کاملی از اتفاقات ویژه نزد خداوند است.

از میان این نشانه‏ هاى روشن، مقام ابراهیم است. مقام به جای دو قدم گفته می‌شود. [1] و به دلیل اینکه حضرت ابراهیم برای بناى کعبه یا به خاطر انجام مراسم حج و دعوت عمومى مردم براى انجام این مراسم بزرگ در این مکان ایستاد، به آن مقام ابراهیم می‌گویند. [2]در مورد تفسیر و معنای «مقام ابراهیم» سخن واحدی وجود ندارد، بلکه سخنان متعدد و متفاوتی پیرامون آن وجود دارد که ما به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

الف. بعضی بر این اعتقادند که تمام «حج» از اول تا آخرش (همه اعمال آن) مقام ابراهیم است.

ب. عده‌ای بر این باورند که مقام ابراهیم همه حج نیست، بلکه بعضی از اعمال آن؛ مانند: «عرفه» و «مشعر الحرام» و «جمرات سه‏ گانه» است.

ج. برخی نیز اعتقاد دارند که «تمام حرم مکه»، مقام ابراهیم محسوب مى‏شود.

د. گرچه هر کدام از این موارد ذکر شده به گونه‌ای یادآور رشادت‌ها و فداکاری‌های حضرت ابراهیم (ع) است، ولى با توجه به ادله‌ای که ارائه می‌نماییم و با در نظر گرفتن ظاهر آیه به نظر می‌رسد که منظور از آن، همان مقام معروف ابراهیم است و آن نقطه‏اى است در نزدیکى خانه کعبه که هم اکنون سنگ مخصوصى که اثر پاى ابراهیم بر آن نمایان است در آن جا است و حجاج بعد از انجام طواف به نزدیک آن مى‏روند و نماز طواف به جا مى‏آورند. [3]روایاتى از ائمه معصومین (ع) در کتاب‌های معتبر نقل شده که اشاره به همین قول اخیر دارد، در این جا بعضی از آن‌ها را بیان می‌نماییم.

در کافى از امام صادق (ع) در تفسیر جمله: فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ" آمده است شخصى از امام صادق (ع) پرسید: این آیات بینات چیست؟ فرمود: «یکى مقام ابراهیم است که ابراهیم بر بالاى آن ایستاد و جاى پایش در سنگ نشست، و دیگر حَجر الاسود، و سوم حِجر اسماعیل است». [4] إبراهیم تیمی‏ می‌گوید: امام صادق (ع) بر من تکیه داد و فرمود: «اى ابراهیم! آیا مى‏خواهى اجر طواف خود را بدانى؟ عرضه داشتم: فدایت شوم بله. فرمود: هر کس با معرفت به خانه خدا بیاید و هفت بار طواف کند و دو رکعت نماز در مقام ابراهیم بگذارد، خداى تعالى ده هزار حسنه به او مى‏دهد و ده هزار درجه بالایش مى ‏برد ...». [5] با دقت در این دو روایت معلوم می‌شود که منظور از «مقام ابراهیم» همین مقام معروف است که حاجی‌ها بعد از طواف پشت سر آن قرار می‌گیرند و دو رکعت نماز طواف به جا می‌آورند.

فخر رازی در استدلال بر این مطلب به ادله‌ای تمسک جسته است که ما به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

اول: روایت شده وقتی که جابر طوافش را تمام کرد به طرف مقام رفت و آیه شریفه «وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى» را تلاوت نمود، این دلالت می‌کند بر این که منظور از مقام ابراهیم همین مکان معروف آن است. [6]دوم: این نام در بین عرف مردم به همین مکان اختصاص دارد و دلیلش این است که اگر کسی از اهل مکه از مقام ابراهیم بپرسد، همین جایگاه را به او معرفی می‌کنند.

سوم: این که پای حضرت ابراهیم روی سنگی فرو برود، این از روشن‌ترین دلیل‌ها بر وحدانیت خدا و معجزه ابراهیم است. براین اساس، اگر این سنگ را به ابراهیم اختصاص بدهیم (مقام ابراهیم بدانیم) بهتر از این است که جایگاهی غیر از این را به ابراهیم اختصاص دهیم.

چهارم: خداوند می‌فرماید: «از مقام ابراهیم، عبادت گاهى براى خود انتخاب کنید»؛ و جایی از حرم (غیر از مکان معروف به مقام) نسبت به عبادت تعلق خاصی ندارد، پس باید همین مکان را به مقام ابراهیم اختصاص بدهیم.

پنجم: مقام ابراهیم جای برخاستن او است و از طریق روایات ثابت شد که آن حضرت (بنابر یک قول) هنگام شستن پایش روی این سنگ ایستاد، اما ایستادنش روی موضعی دیگر ثابت نیست. [7]بنابراین، مقام ابراهیم سنگى است که جاى پاى ابراهیم (ع) در آن نقش بسته است. اخبار بسیار زیادى در دست است که دلالت دارد بر این که سنگ اصلى که ابراهیم بر روى آن مى‏ایستاده تا دیوار کعبه را بالا ببرد در زیر زمین، در همین مکانى که فعلاً مقامش مى‏نامند دفن شده و مقام ابراهیم کنار مطاف، روبروى ضلع ملتزم قرار دارد. [8]

پی نوشت:

[1]ابن منظور، لسان العرب، ج. 12، ص. 498.

[2]مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏3، ص. 15، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 هـ ش، چاپ اول، با اندکی تصرف‏.

[3]رازی، ابو عبد الله فخرالدین محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج‏4، ص. 44، دار احیاء التراث العربى‏، چاپ بیروت، 1420 ق‏، چاپ سوم؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏1، ص. 448، با اضافات و تغییر.

[4]کلینی، کافی، ج. 4، ص. 223، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 هـ ش‏.

[5]حلی، ابن فهد، عدةالداعی، ص. 192، دار الکتاب الإسلامی، 1407 هـ ق.

[6]مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج. 21، 403، مؤسسه الوفاء، بیروت- لبنان، 1404 هـ ق.؛ صحیح مسلم (حج حدیث 147) به نقل از ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج‏1، ص: 293، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون‏، چاپ بیروت‏، 1419 ق‏.

[7]رازی، ابو عبد الله فخرالدین محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج‏4، ص. 44.

[8]طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج‏3، ص. 546، مترجم: موسوى همدانى، سید محمد باقر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1374 هـ ش، چاپ پنجم.

منبع:باشگاه خبرنگاران