۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۴۵ : ۱۶
شرح دعای روز دهم؛
معنای توکل بر خدا
خداوندا مرا در این روز از آنان که در تمام امور بر تو توکل کنند و نزد تو فوز وسعادت یابند واز مقربان درگاه تو باشند قرار ده ، به حق احسانت ای منتهای آرزوی طالبان.
عقیق:شرح دعای روز دهم ماه مبارک رمضان به قلم حسین محمدی فام نویسنده کتاب «تاآسمان» را در ادامه می خوانید؛
اَللّهُمَّ اجْعَلنی فیهِ مِنَ المُتَوَکِّلینَ عَلَیْکَ وَاجْعَلنی فیهِ مِنَ الْفائِزینَ لَدَیْکَ وَاجْعَلنی فیه مِنَ المُقَرَّبینَ اِلیْکَ بِاِحْسانِکَ یا غایَةَ الطّالِبینَ.
خداوندا مرا در این روز از آنان که در تمام امور بر تو توکل کنند و نزد تو فوز وسعادت یابند واز مقربان درگاه تو باشند قرار ده ، به حق احسانت ای منتهای آرزوی طالبان .
یکی از آموزش‌های قرآن به بندگان مؤمن توکل است. قرآن کریم می‌فرماید: مؤمنین باید در امور گوناگون به خدا توکل کنند.
در سوره مبارکه آل عمران چنین می‌خوانیم: وَ عَلَی اللهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمؤمِنونَ[۱]؛ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.
قرآن کریم در آیه ای دیگر، ثمره این توکل را بدین صورت بیان می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُه[۲] ؛ هرکس بر خدا توکل و اعتماد کند، او برای وی بس است.
در معنای توکل، مرحوم علامه طباطبایی(ره) چنین گفته است: معنای توکل این است که تأثیر امور را به خدای تعالی ارجاع دهی و تنها او را مؤثر بدانی. [۳]
وی در جای دیگری می‌نویسد: توکل آن است که بنده خدا، پروردگار خود را وکیل خود می‌گیرد تا هر تصرفی را خواست در امور او بکند.[۴]
علامه در معنای توکل همچنین می‌گوید: توکل بر خدا به معنای اعتماد بر او و اطمینان به او در امری از امور است.[۵]
انسان با ایمان باید در امور گوناگون به خداوند توکل و اعتماد کند و در حقیقت خدا را وکیل خود قرار دهد و معتقد باشد که خداوند خیر او را می‌خواهد .
و همین اعتقاد موجب می شود که بگوید من کار را به خدا واگذار می‌کنم که وکیل من است تا هرطور خودش صلاح می‌داند، عمل کند و من به هر چه او تدبیر کند، راضی و خرسندم.
اما نکته مهمی که در اینجا مطرح است و نباید از آن غافل شد اینکه نباید توکل هنگامی معنا پیدا می‌کند که ما وظیفه و عمل صحیح خویش را انجام داده باشیم و پس از آن توکل کنیم؛ نه اینکه مانند آن مردی باشیم که در زمان رسول خدا (ص) می‌خواست با توکل به خدا شترش را عقال نکند (به جایی نبندد) اما پیامبر اکرم (ص) به او فرمود: ابتدا شترت را ببند و سپس توکل کن.[۶]
پیامبر(ص) با این فرمایش خود به مسلمانان آموختند که کارهایشان را طبق قواعد علمی و عادی به طور درست انجام دهند و در کنار آن نیز به خدا توکل کنند، نه اینکه بنشینند و توکل نمایند.
در فراز دیگر دعای روز دهم ماه مبارک رمضان، رستگاری مسألت می شود.
فوز را به نجات، رستگاری، و رسیدن به خیر با سلامت معنا کرده‌اند.[۷] پس فائز که در متن دعا آمده است به انسانِ نجات یافته یا رستگار گفته می‌شود.
در قرآن راه رسیدن به فوز و رستگاری به ما نشان داده شده است: وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزَاً عَظیِماً[۸] ؛ هرکس خدا و پیامبرش را فرمان بَرَد، قطعا به رستگاری بزرگی نایل آمده است.
پس راه رسیدن به رستگاری، اطاعت از دستورات خداوند و رسول گرامی اسلام (ص) است که البته اطاعت از ائمه هدی (ع) نیز همین حکم را دارد؛ همانطور که در زیارت جامعه کبیره می‌گوییم: مَنْ اَطاعَکُمْ فَقَدْ اَطاعَ اللهَ[۹] ؛ هرکه از شما اطاعت کند، همانا از خدا اطاعت کرده است.
بی تردید در مکتب اسلام هیچ کس چون امیرالمؤمنین علی (ع) نتوانسته دستورات خدا و رسول او را فرمان بَرَد و اطاعت کند؛ لذا هیچ کس به مانند ایشان به فوز و نجات نرسیده است؛ برای همین، هنگامی که در سحر نوزدهم ماه مبارک رمضان شمشیر أشقی الأشقیاء بر فرق مبارکش اصابت می کند، فریاد می‌زند: فُزْتُ وَ رَبِّ الکعبه[۱۰] ؛ قسم به خدای کعبه رستگار شدم.
در روایات نقل شده از امامان شیعه (ع) نیز راه‌های رسیدن به فوز و رستگاری و نجات بیان شده است:
امام علی (ع) در این باره می‌فرماید: از علم فرمان بر و جهل را نافرمانی کن؛ تا رستگار شوی.[۱۱]
آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: هرکه امروزش را درست کرد و کوتاهی‌های دیروزش را جبران نمود، رستگار است.[۱۲]
امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: به خدا سوگند که نیکان رستگارانند. آیا می‌دانید آنها چه کسانی هستند؟ کسانی که آزارشان به مورچه‌ای هم نمی‌رسد.[۱۳]
در ادامه دعای این روز، از خدا می خواهیم تا ما را جزو مقربان درگاهش قرار دهد.
مقام قرب از مقامات متعالی عرفانی است که هرکس را توان رسیدن به آن نیست؛ در دعای کمیل می‌خوانیم: خدایا! من به وسیله ذکر تو به تو نزدیکی می‌جویم.[۱۴]
و یا در دعایی از امیرالمؤمنین علی (ع) وارد است که: پروردگارا! من به جود و کرم تو به تو نزدیکی می‌جویم.[۱۵]
در زیارتنامه برخی از ائمه (ع) هم می‌گوییم: من به واسطه ولایت شما به خداوند تقرب می‌جویم.[۱۶]
علمای فقه معتقدند: باید هر عمل عبادی را به نیت تقرب یا قُرْبَةً الی الله به‌جای آورد تا مورد قبول حضرت حق واقع شود. در واقع این مقام قرب همان است که ما اعمالمان را برای رسیدن به آن انجام می‌دهیم و در دعاهایمان از خداوند می‌خواهیم که ما را به این جایگاه برساند.
در روایاتی که به دست ما رسیده، وسائل تقرب به خدا بیان شده است. خداوند متعال فرموده است: هیچ بنده‌ای با چیزی محبوب‌تر از واجبات به من نزدیک نشده است.[۱۷]
امام علی (ع) در این باره می‌فرماید: بهترین وسیله‌ای که متوسلان با آن به خدا تقرب می‌جویند، حج و عمره خانه خداست.[۱۸]
و در جای دیگری فرموده است: نزدیکی بنده به خداوند با خالص کردن نیتش حاصل می‌شود.[۱۹]
امام باقر(ع) نیز در این رابطه فرموده است: از نجواهای خداوند متعال با موسی (ع) در کوه طور این بود که ای موسی! به قوم خود برسان که تقرب‌جویان به من با چیزی همانند گریستن از ترس من، به من نزدیک نشده‌اند.[۲۰]
اَللّهُمَّ اجْعَلنی فیهِ مِنَ المُتَوَکِّلینَ عَلَیْکَ وَاجْعَلنی فیهِ مِنَ الْفائِزینَ لَدَیْکَ وَاجْعَلنی فیه مِنَ المُقَرَّبینَ اِلیْکَ بِاِحْسانِکَ یا غایَةَ الطّالِبینَ.
خداوندا مرا در این روز از آنان که در تمام امور بر تو توکل کنند و نزد تو فوز وسعادت یابند واز مقربان درگاه تو باشند قرار ده ، به حق احسانت ای منتهای آرزوی طالبان .
یکی از آموزش‌های قرآن به بندگان مؤمن توکل است. قرآن کریم می‌فرماید: مؤمنین باید در امور گوناگون به خدا توکل کنند.
در سوره مبارکه آل عمران چنین می‌خوانیم: وَ عَلَی اللهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمؤمِنونَ[۱]؛ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند.
قرآن کریم در آیه ای دیگر، ثمره این توکل را بدین صورت بیان می‌فرماید: وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللهِ فَهُوَ حَسْبُه[۲] ؛ هرکس بر خدا توکل و اعتماد کند، او برای وی بس است.
در معنای توکل، مرحوم علامه طباطبایی(ره) چنین گفته است: معنای توکل این است که تأثیر امور را به خدای تعالی ارجاع دهی و تنها او را مؤثر بدانی. [۳]
وی در جای دیگری می‌نویسد: توکل آن است که بنده خدا، پروردگار خود را وکیل خود می‌گیرد تا هر تصرفی را خواست در امور او بکند.[۴]
علامه در معنای توکل همچنین می‌گوید: توکل بر خدا به معنای اعتماد بر او و اطمینان به او در امری از امور است.[۵]
انسان با ایمان باید در امور گوناگون به خداوند توکل و اعتماد کند و در حقیقت خدا را وکیل خود قرار دهد و معتقد باشد که خداوند خیر او را می‌خواهد .
و همین اعتقاد موجب می شود که بگوید من کار را به خدا واگذار می‌کنم که وکیل من است تا هرطور خودش صلاح می‌داند، عمل کند و من به هر چه او تدبیر کند، راضی و خرسندم.
اما نکته مهمی که در اینجا مطرح است و نباید از آن غافل شد اینکه نباید توکل هنگامی معنا پیدا می‌کند که ما وظیفه و عمل صحیح خویش را انجام داده باشیم و پس از آن توکل کنیم؛ نه اینکه مانند آن مردی باشیم که در زمان رسول خدا (ص) می‌خواست با توکل به خدا شترش را عقال نکند (به جایی نبندد) اما پیامبر اکرم (ص) به او فرمود: ابتدا شترت را ببند و سپس توکل کن.[۶]
پیامبر(ص) با این فرمایش خود به مسلمانان آموختند که کارهایشان را طبق قواعد علمی و عادی به طور درست انجام دهند و در کنار آن نیز به خدا توکل کنند، نه اینکه بنشینند و توکل نمایند.
در فراز دیگر دعای روز دهم ماه مبارک رمضان، رستگاری مسألت می شود.
فوز را به نجات، رستگاری، و رسیدن به خیر با سلامت معنا کرده‌اند.[۷] پس فائز که در متن دعا آمده است به انسانِ نجات یافته یا رستگار گفته می‌شود.
در قرآن راه رسیدن به فوز و رستگاری به ما نشان داده شده است: وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزَاً عَظیِماً[۸] ؛ هرکس خدا و پیامبرش را فرمان بَرَد، قطعا به رستگاری بزرگی نایل آمده است.
پس راه رسیدن به رستگاری، اطاعت از دستورات خداوند و رسول گرامی اسلام (ص) است که البته اطاعت از ائمه هدی (ع) نیز همین حکم را دارد؛ همانطور که در زیارت جامعه کبیره می‌گوییم: مَنْ اَطاعَکُمْ فَقَدْ اَطاعَ اللهَ[۹] ؛ هرکه از شما اطاعت کند، همانا از خدا اطاعت کرده است.
بی تردید در مکتب اسلام هیچ کس چون امیرالمؤمنین علی (ع) نتوانسته دستورات خدا و رسول او را فرمان بَرَد و اطاعت کند؛ لذا هیچ کس به مانند ایشان به فوز و نجات نرسیده است؛ برای همین، هنگامی که در سحر نوزدهم ماه مبارک رمضان شمشیر أشقی الأشقیاء بر فرق مبارکش اصابت می کند، فریاد می‌زند: فُزْتُ وَ رَبِّ الکعبه[۱۰] ؛ قسم به خدای کعبه رستگار شدم.
در روایات نقل شده از امامان شیعه (ع) نیز راه‌های رسیدن به فوز و رستگاری و نجات بیان شده است:
امام علی (ع) در این باره می‌فرماید: از علم فرمان بر و جهل را نافرمانی کن؛ تا رستگار شوی.[۱۱]
آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: هرکه امروزش را درست کرد و کوتاهی‌های دیروزش را جبران نمود، رستگار است.[۱۲]
امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: به خدا سوگند که نیکان رستگارانند. آیا می‌دانید آنها چه کسانی هستند؟ کسانی که آزارشان به مورچه‌ای هم نمی‌رسد.[۱۳]
در ادامه دعای این روز، از خدا می خواهیم تا ما را جزو مقربان درگاهش قرار دهد.
مقام قرب از مقامات متعالی عرفانی است که هرکس را توان رسیدن به آن نیست؛ در دعای کمیل می‌خوانیم: خدایا! من به وسیله ذکر تو به تو نزدیکی می‌جویم.[۱۴]
و یا در دعایی از امیرالمؤمنین علی (ع) وارد است که: پروردگارا! من به جود و کرم تو به تو نزدیکی می‌جویم.[۱۵]
در زیارتنامه برخی از ائمه (ع) هم می‌گوییم: من به واسطه ولایت شما به خداوند تقرب می‌جویم.[۱۶]
علمای فقه معتقدند: باید هر عمل عبادی را به نیت تقرب یا قُرْبَةً الی الله به‌جای آورد تا مورد قبول حضرت حق واقع شود. در واقع این مقام قرب همان است که ما اعمالمان را برای رسیدن به آن انجام می‌دهیم و در دعاهایمان از خداوند می‌خواهیم که ما را به این جایگاه برساند.
در روایاتی که به دست ما رسیده، وسائل تقرب به خدا بیان شده است. خداوند متعال فرموده است: هیچ بنده‌ای با چیزی محبوب‌تر از واجبات به من نزدیک نشده است.[۱۷]
امام علی (ع) در این باره می‌فرماید: بهترین وسیله‌ای که متوسلان با آن به خدا تقرب می‌جویند، حج و عمره خانه خداست.[۱۸]
و در جای دیگری فرموده است: نزدیکی بنده به خداوند با خالص کردن نیتش حاصل می‌شود.[۱۹]
امام باقر(ع) نیز در این رابطه فرموده است: از نجواهای خداوند متعال با موسی (ع) در کوه طور این بود که ای موسی! به قوم خود برسان که تقرب‌جویان به من با چیزی همانند گریستن از ترس من، به من نزدیک نشده‌اند.[۲۰]
پی نوشت:
[۱] سوره مبارکه آل عمران، آیه۱۲۲
[۲] سوره مبارکه طلاق، آیه ۳
[۳] تفسیر المیزان، ج ۱۹، ص ۱۲۸
[4] همان، ج ۱۷، ص۵۰۷
[۵] همان، ج۱۱، ص۲۹۶
[۶] شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج ۱۱، ص ۲۰۱
[۷] قاموس قرآن، ج ۵، ص ۲۱۱
[۸] سوره مبارکه احزاب، آیه ۷۱
[۹] مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره
[۱۰] میزان الحکمه، ج ۶، ص ۶۳
[۱۱] غررالحکم، ح ۲۳۰۹
[۱۲] همان، ح ۶۵۴۰
[۱۳] میزان الحکمه، ج ۱، ص ۱۲۴
[۱۴] مفاتیح‌الجنان، دعای کمیل
[۱۵] الکافی، ج ۲، ص ۵۴۵
[۱۶] المقنعه، ص ۴۷۷
[۱۷] المحاسن، ج ۱، ص ۴۵۴
[۱۸] میزان الحکمه، ح ۶۹۰۳
[۱۹] میزان الحکمه، ح ۱۶۸۰۵
[۲۰] ثواب الاعمال، ص ۲۰۵
منبع:مهر
[۲] سوره مبارکه طلاق، آیه ۳
[۳] تفسیر المیزان، ج ۱۹، ص ۱۲۸
[4] همان، ج ۱۷، ص۵۰۷
[۵] همان، ج۱۱، ص۲۹۶
[۶] شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج ۱۱، ص ۲۰۱
[۷] قاموس قرآن، ج ۵، ص ۲۱۱
[۸] سوره مبارکه احزاب، آیه ۷۱
[۹] مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره
[۱۰] میزان الحکمه، ج ۶، ص ۶۳
[۱۱] غررالحکم، ح ۲۳۰۹
[۱۲] همان، ح ۶۵۴۰
[۱۳] میزان الحکمه، ج ۱، ص ۱۲۴
[۱۴] مفاتیح‌الجنان، دعای کمیل
[۱۵] الکافی، ج ۲، ص ۵۴۵
[۱۶] المقنعه، ص ۴۷۷
[۱۷] المحاسن، ج ۱، ص ۴۵۴
[۱۸] میزان الحکمه، ح ۶۹۰۳
[۱۹] میزان الحکمه، ح ۱۶۸۰۵
[۲۰] ثواب الاعمال، ص ۲۰۵
منبع:مهر
گزارش خطا
