دلیل وجود قصاص در اسلام چیست؟

* آيه               

وَلَكُمْ فِى الْقِصَاصِ حَيَوةٌ يَأُوْلِى الْأَلْبَبِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ‏

* ترجمه                      

اى صاحبان خرد! براى شما در قصاص، حیات (و زندگى نهفته) است. باشد كه شما تقوى پیشه كنید.

* نکته ها                     

گویا آیه در مقام پاسخ به یك سرى ایرادهایى است كه به حكم قصاص، به خصوص از سوى روشنفكر نمایان مطرح مى‏شود.

قرآن مى‏ فرماید: حكم قصاص براى جامعه انسانى تأمین كننده‏ ى حیات و زندگى است. قصاص یك برخورد و انتقام شخصى نیست، بلكه تأمین كننده امنیّت اجتماعى است.

در جامعه‏ اى كه متجاوز قصاص نشود، عدالت و امنیّت از بین مى‏رود و آن جامعه گویا حیاتى ندارد و مرده است. چنانكه در پزشكى و كشاورزى و دامدارى، لازمه حیات و سلامت انسان، گیاه و حیوان، از بین بردن میكروب‏ها و آفات است.

اگر به بهانه اینكه قاتل هیجان روانى پیدا كرده، بگوییم او رها شود، هیچ ضمانتى نیست كه در دیگر جنایت‏ها این بهانه مطرح نشود، چون تمام جنایتكاران در حال سلامت و آرامش روحى و فكرى دست به جنایت نمى‏زنند. با این حساب تمام خلافكاران باید آزاد باشند و جامعه سالم نیز تبدیل به جنگل شود كه هركس بر اثر هیجان و دگرگونى‏هاى روحى و روانى، هركارى را بتواند انجام دهد.

گمان نشود كه دنیاى امروز، دنیاى عاطفه و نوع دوستى است و قانون قصاص، قانونى خشن و ناسازگار با فرهنگ حقوق بشر دنیاست. اسلام در كنار حكم قصاص، اجازه عفو و اخذ خون‏بها داده تا به مصلحت اقدام شود.

توجیهاتى از قبیل اینكه از مجرمان و قاتلان در زندان با كار اجبارى به نفع پیشرفت اقتصادى بهره‏گیرى مى‏كنیم، قابل قبول نیست؛ چون این برنامه‏ها، تضمین كننده امنیّت عمومى نیستند. اصل، مقام انسانیّت و جامعه عدالت پرور است، نه دنیاى پرخطر همراه با تولید بیشتر، آن هم به دست جنایتكاران و قاتلان!

از آنجا كه قانون قصاص، ضامن عدالت و امنیّت و رمز حیات جامعه است، در پایان آیه مى‏فرماید: «لعلّكم تتقون» یعنى اجراى این قانون، موجب خوددارى از بروز قتل‏هاى دیگر است.

حیات، داراى انواعى است:

1- حیات طبیعى. مثل زنده شدن زمین در بهار و بعد از باران. «یحیى الارض» [روم، 50]

2- حیات معنوى. مثل دعوت پیامبر كه عامل زنده شدن مردم است. «دعاكم لما یحییكم» [انفال، 24]

3- حیات برزخى كه شهدا دارند. «لا تقولوا لمن یقتل فى سبیل اللّه اموات بل احیاء» [بقره، 154]

4- حیات اخروى كه براى همه است. «یمیتكم ثم یحییكم» [بقره، 28]

5 - حیات اجتماعى در سایه امنیّت و عدالت. نظیر همین آیه «لكم فى القصاص حیاة»

* پيام ها                      

1- اجراى عدالت، تضمین كننده حیات جامعه است. «لكم فى القصاص حیاة»

2- تعادل میان رأفت و خشونت، لازم است. خدایى كه رحمن و رحیم است، قصاص را رمز حیات مى‏داند. «لكم فى القصاص حیاة»

3- حذف عنصر خطرناك، یك اصل عقلانى است. «یا اولى الالباب»

4- زود قضاوت نكنید. ممكن است در برخورد سطحى، قصاص را خوب ندانید ولى با خرد و اندیشه درمى‏یابید كه قصاص رمز حیات است. «یا اولى‏ الالباب»

5 - تقوا و دورى از گناه، فلسفه احكام دین است. چه احكام عبادى و چه قضایى. «الف»

6- قصاص، سبب بازدارى مردم از تكرار قتل است. «لعلكم تتقون»

الف) در بیان فلسفه روزه نیز مى‏ فرماید: «لعلكم تتّقون» بقره، 183