«شیخ‌ حرعاملی»ستاره‌ای برآسمان جبل عامل

شیخ حر هنگامی که چهل سال داشت، در سال 1073.ق برای زیارت عتبات عالیات از جبل عامل به عراق رفت و از آنجا برای زیارت امام رضا(ع) عازم مشهد شد. او چون مشهد را جای مناسبی برای زندگی یافت، در آنجا ماندگار شد. چندى از توقف شیخ حر در مشهد نگذشته بود که نبوغ علمی و تبحّر او در حدیث و فقه موجب شد که خانه او مرجع خاص و عام و محلی برای استفتاء شود تا آنجا که منصب شیخ‌الاسلامى و قاضى‌القضاتی آن ناحیه از طرف پادشاه وقت به او تفویض شد.

شیخ حر عاملی، عالمی اخباری است که معتقد به صحت تمام احادیث کتب اربعه است و برای اثبات این ادعا، در بخش پایانی کتاب وسائل‌الشیعهبیش از بیست دلیل ذکر کرده است و یکی از مهم‌ترین کتبی که بیانگر اعتقاد و آرای شیخ حر است؛ کتاب «فوائدالطوسیه» نام دارد. (وسائل الشیعه، ج20 ص 96 ـ 104)

شیخ در ابتدای کتاب، انگیزه خود از تألیف این کتاب را زدودن ابهام از چهره برخی احادیث، رفع احادیث شبهه‌ناک و نیز برخی مغالطه‌ها وارده ذکر می‌کند؛ وی در این کتاب در دفاع از مسلک اخباری‌گری تلاش می‌کند. (مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، ص 88 و 87)

یکی دیگر از کتب معروف شیخ حر که حتی بسیاری او را به نام این کتاب می‌شناسند، کتاب «وسائل‌الشیعه» است که در بردارندۀ 51 کتاب در ابواب مختلف از طهارت تا دیات بوده و حدود 35 هزار و 868 حدیث را شامل می‌شود. او در مقدمه این کتاب در بیان انگیزه خود از تألیف و تدوین کتاب خود می‌گوید: «کسی که کتب حدیث را مطالعه و احادیث آن را بررسی کند و به سخنان مؤلفان آن بنگرد، گاه احادیث طولانی دارد و گاه برای آنها، تأویلات دور و دراز ارائه می‌کند و دستیابی به مطالب در آن دشوار است و نیز اخبار پراکنده و گوناگون و نظر نویسنده مختلف و تکرار فراوان؛ هر وقت که تصمیم می‌گرفتم این هدف مهم را شروع کنم، مشکلات بزرگ کار و خطر آن در برابر دیدگانم ظاهر می‌شد و به تردید می‌افتادم... تا سرانجام بارها استخاره کردم و فرمان الهی به انجام آن بود...»

از آنجا که مهم‌ترین و متعارف‌ترین کتاب فقهی در آن عصر، کتاب شرایع‌الاسلام محقق حلّی (م 676ق) بوده است، لذا شیخ حر، کتاب وسائل‌الشیعة را بر اساس تبویب و ترتیب این کتاب تدوین کرده و غالباً ابواب با عناوین کتاب شرایع‌الاسلام هماهنگ است. بنابراین وسائل‌الشیعه را می‌توان شرح حدیث کتاب شرایع به شمار آورد.

برجسته‌ترین اساتید شیخ حر عاملی، آیت‌الله مرعشی نجفی، شیخ حسن حر عاملی (پدر بزرگوارش)، شیح محمد حُر (عموی او)، شیخ عبدالسلام (جد مادری)، شیخ علی فرزند محمود مشغری عاملی، شیخ زین‌الدین فرزند محمد بن حسن فرزند شهید ثانی، شیخ حسین فرزند حسن بن ظهیرالدین عاملی ظهیری، سید حسن حسینی عاملی، شیخ عبدالله فوشی حر، علامه مجلسی(ره) که مشهورترین و بزرگ‌ترین استادان شیخ حُر عاملی بوده است، فیض کاشانی(ره)، علامه مولی محمد طاهر فرزند محمد حسن شیرازی نجفی، شیخ علی مؤلف «الدرالمنثور» از نوادگان شهید ثانی، علامه سید علی فرزند علی موسی عاملی و ... هستند.

از مهم‌ترین شاگردان شیخ حر عاملی نیز می‌توان به سیدمحمد بن احمد حسینی گیلانی، مولا حسن بن محمد طاهر قزوینی طالقانی، محدث مولا محمد صالح هروی، محمود میمندی، علامه محمدباقر مجلسی (صاحب بحارالانوار)، شیخ ابوالحسن بن محمد النباطی العاملی، سیدمحمد بن زین العابدین موسوی عاملی اشاره کرد.

برخی از علمای بزرگ دربارۀ شخصیت شیخ حر عاملی صاحب «وسائل‌الشیعه» تعابیری بیان کرداند، از جمله علامه امینی در کتاب «الغدیر» گفته است: «شیخ، مرواریدی بر تاج زمان و نقطه‌ای بر پیشانی فضیلت است. هرگاه در پی شناخت ایشان برآیی، ایشان را آگاه به هر فنی خواهی یافت ...».

همچنین محدث قمی می‌گوید که شیخ از محدثان و با فضیلت‌ترین متبحران، عالم، فقیه، هوشیار، محدث پارسا، ثقه جلیل‌القدر و سرچشمه بزرگواری‌ها و فضیلت‌ها و دارای تألیفات سودمندی است.