لذت ها و رنج های برزخی

گروه های برزخی:

 گروه اول كافران و ستم‏كاران هستند كه در دنيا به خدا وپيامبر و معاد ايمان نداشته‏اند، خود را آزاد مى‏پنداشته و طبق دل‏خواهشان عمل كرده‏اند و از ارتكاب هيچ عمل زشتى روگردان نبوده‏اند. اينان در برزخ زندگى بسيار سختى خواهند داشت و به انواع عذاب‏ها معذب خواهند شد. ولى همه اين عذاب‏ها در برابر عذاب‏هاى دوزخى ناچيز است.

گروه دوم كسانى هستند كه به خدا و پيامبر و معاد ايمان داشته‏اند و طبق وظايف دينى خود عمل كرده‏اند واجبات را انجام داده و از محرمات اجتناب كرده‏اند. اينان در برزخ زندگى خوش و زيبايى دارند و از نمونه‏هايى از نعمت‏هاى بهشتى برخوردار مى‏گردند.

گروه سوم كسانى كه به خدا و پيامبر و معاد ايمان دارند و به وظايف دينى خود عمل كرده‏اند ولى گاهى از روى غفلت واجبى را ترك يا حرامى را مرتكب شده‏اند، اما قبل از مرگ واقعاً توبه كرده و گناهان خود را جبران نموده‏اند. اينان نيز دربرزخ عذابى ندارند.

گروه چهارم كسانى كه ايمان دارند و به انجام وظايف دينى مقيد بوده ولى گه گاه از روى غفلت واجبى را ترك و حرامى را مرتكب شده‏اند، اما بدون توبه و جبران مافات از دنيا رفته‏اند. اينان در برزخ به مقدار گناهانشان كيفر مى‏بينند. و بدين وسيله پاك مى‏شوند. و در قيامت مشمول شفاعت پيامبراكرم و اولياى معصومين (علیهم السلام) مى‏گردند و پس از محاسبه اعمال به بهشت مى‏روند.

عمربن يزيد مى‏گويد: «به امام صادق عليه‏السلام عرض كردم! شنيده‏ام كه شما فرموده‏ايد: همه شيعيان و پيروان ما هر چه باشند داخل بهشت خواهند شد؟ فرمود: آرى همين‏گونه است. به خدا سوگند همه داخل بهشت خواهند شد.

راوى عرض كرد! فدايت شوم بسيارى از گناهان كبيره هستند؟! فرمود: اما در قيامت همه شما به وسيله شفاعت پيامبر يا وصىِّ او داخل بهشت مى‏شويد، ولى ترس من از برزخ شماست. راوى عرض كرد! برزخ چيست؟ فرمود: از هنگام مرگ و دخول در قبر تا قيامت.» (1)

عذاب‏هاى برزخى

وجود انواع عذاب‏هاى برزخى مسلم و قطعى است، ليكن چگونگى آنها براى ما به درستى روشن نيست. چون ما با عذاب‏ها و لذت‏هاى دنيوى آشنا هستيم و نمى‏توانيم امور برزخى و اخروى را همان‏گونه كه هستند درك كنيم.

در بعضى احاديث عالم برزخ و لذت‏ها و رنج‏هاى آن به خواب و انواع خواب‏هاى خوش يا هولناك تشبيه شده است.

گاهى انسان در حال خواب انواع حيوانات درنده و گزنده را مشاهده مى‏كند كه به او حمله مى‏كنند از گزند آنها رنج مى‏برد، فرياد مى‏زند، ناله مى‏كند و از شدت ناراحتى عرق مى‏ريزد، در صورتى كه بدن او در بسترآرميده آسيبى نديده است. گاهى هم خواب‏هاى شيرين و لذت‏بخش مى‏بيند از مشاهداتش لذت مى‏برد در صورتى كه تن او از اين لذت‏ها بهره‏اى ندارد. برزخ و لذت‏هاى انسان در جهان برزخ مى‏تواند همين‏گونه باشد.

به محمد بن على عليه‏السلام گفته شد: مرگ چيست؟ فرمود: «مرگ همان خوابى است كه هر شب به سراغ شما مى‏آيد با اين تفاوت كه مدت مرگ طولانى‏تر است و تا قيامت بيدار نمى‏شود. بعضى انسان‏ها درحال خواب انواع خواب‏هاى شيرين و فرح‏انگيز مى‏بينند كه مقدار لذت‏هاى آنها قابل توصيف نيست. بعضى ديگر امور وحشتناكى را مشاهده مى‏كنند كه درد و رنج آنها قابل اندازه نيست. پس حال لذت در خواب و ترس در آن چگونه است؟ مرگ نيز همين گونه است خود را براى آن آماده سازيد.» (2)

برزخ نسبت به دنيا بيدارى و هوشيارى است

در اين حديث، برزخ به خواب تشبيه شده است. البته با اين تفاوت بسيار مهم كه برزخ خواب نيست بلكه نسبت به دنيا بيدارى و هوشيارى است. مشاهدات در عالم برزخ امور واقعى هستند و به همين جهت احساس لذت و رنج‏هاى آنها نيز بسيار عميق‏تر و روشن‏تر خواهد بود. چون در عالم برزخ ارتباط روح با بدن مادى خود قطع شده قوه ذاكره و خيال او قوى‏تر مى‏شود. توجه او به درون نفس افزايش مى‏يابد صفات خوب و بد، كردار نيك و زشت خود را در باطن ذات بالعيان مشاهده مى‏كند.

نعمت‏ها و عذاب‏هاى برزخى

مولى محسن فيض كاشانى از بعضى علما نقل كرده است: هر كس در دنيا به باطن ذات خود توجه كند آن را پر از انواع اشياء آزار دهنده و درنده خواهد ديد ازقبيل شهوت، غضب، مكر، حسد، كينه، تكبر، و عجب (خودبينى)  

همين صفات پيوسته او را مى‏درند و نيش مى‏زنند. جز اين كه اكثر مردم از مشاهده باطن ذات محروم مى‏باشند، چون به امور دنيوى و آن‏چه از راه حواس بر آنها وارد مى‏شود اشتغال دارند. ولى هنگامى كه پرده غفلت از چشم باطن انسان برداشته و در قبر نهاده شد همه آنها را با لعيان مشاهده خواهد كرد. در حالى كه به صورت‏ها و اشكال مناسب خود تجسم يافته‏اند. در چنين حالى مشاهده مى‏كند كه عقرب‏ها و مارها اطرافش را احاطه كرده‏اند و به او نيش مى‏زنند. در صورتى كه اينها همان ملكات و صفات زشتى هستند كه در دنيا در باطن ذاتش بودند و در برزخ به صورت‏هاى اصلى خود آشكار گشته‏اند، زيرا امر باطنى صورتى مناسب خود دارد. و همين است عذاب قبرانسان شقى و گنه كار. براى يك انسان با ايمان و سعادت‏مند خلاف آن به وجود خواهد آمد. (3)

فيض كاشانى در جاى ديگر نوشته است: لذت‏ها و عذاب‏هايى كه به قبر نسبت داده شده امور موهومى كه وجود خارجى ندارند نيستند هر كس چنين عقيده‏اى داشته باشد گمراه است، بلكه امور قبرى از جهت وجود، قوى‏تر از امور محسوس دنيوى هستند، زيرا صورت‏هاى دنيوى در مواد جسمانى وجود دارند كه پست‏ترين موضوعات است برخلاف صورت موجودات قبرى كه به نفس انسان قيام دارند، و بين اين دو موضوع از جهت شرافت و پستى نسبتى وجود ندارد و قابل مقايسه نيستند پس بين دو صورت نيز از جهت قوت وضعف نسبتى وجود ندارد. علاوه بر اين كه هر دو از مدركات نفس هستند يكى از آنها به وسيله آلات و قواى بدنى درك مى‏شود و ديگرى به وسيله خود نفس و به همين جهت مى‏توان گفت: دنيا و آخرت دو حال از احوال نفس مى‏باشند و اين كه نشأه آخرت عبارت است از خروج نفس از كدورت‏ها و غبارهاى هيئت بدنى. (4)

 مار وعقرب هایی  که با خود می بریم

علامه طباطبائى مى‏فرمود: شيخ عارفى به نام «شيخ عبود» در يكى از حجره‏هاى صحن مطهر اميرالمؤمنين عليه‏السلام در گوشه‏اى زندگى مى‏كرد و به حال خود مشغول بود. كمتر معاشرت داشت و همواره در حال عبادت و تفكر بود. گاهى به قبرستان وادى السلام مى‏رفت و ساعت‏ها در آن‏جا به تفكر مى‏پرداخت هرگاه جنازه‏اى را براى دفن مى‏آوردند نزد قبر حضور مى‏يافت و در آن خيره مى‏شد. يك روز كه از قبرستان بر مى‏گشت يك نفر به او گفت: شيخ عبود در وادى‏السلام چه خبر؟ جواب داد: هر چه در قبرها كنج‏كاوى كردم مار و عقربى نديدم از يكى از قبرها پرسيدم: مى‏گويند شما مار و عقرب و حيوانات موذى داريد ولى من چيزى نديدم؟ قبر به من جواب داد: مار و عقرب نداريم بلكه انسان‏ها هستند كه از دنيا به همراه خود مار و عقرب مى‏آورند.

 امام مى‏نويسد: انسان در عوالم ديگر از عذاب و عقاب، جز آن‏چه خود در اين عالم تهيه كرده نخواهد ديد، و هر چه در اين عالم از اعمال صالحه و اخلاق حسنه و عقايد صحيحه داشته، در آن عالم صورت آن را بالعيان ببيند، با كرامت‏هاى ديگرى كه حق به تفضل خويش به او عنايت فرمايد.

از براى هر يك از اعمال چه اعمال خيريه و چه اعمال شريه فاسده در نشأه ملكوت و عالم غيب يك صورت ملكوتيه غيبيه است. (5)

پی نوشت:

(1) -   بحارالأنوار، ج6 ، ص267: عمرو بن يزيد قال: قلت لأبي عبداللّه عليه‏السلام : إني سمعتُك و أنت تقول: «كلُّ شيعتنا في الجنّة على ما كان فيهم»، قال: «صدقتك، كلّهم واللّه! في الجنّة»، قال قلت: ـ جعلت فداك ـ إنّ الذنوب كثيرةً كبائرُ؟ فقال: «أمّا في القيامة فكلّكم في الجنّة بشفاعة النبيّ المطاع، أو وصيّ النبيّ. و لكنَّي و اللهِ! أتخوّفُ عليكم في البرزخ». قلت: و ما البرزخ؟ قال: «القبر منذحين موتِه إلى يوم القيامة».

(2) - همان، ص155: قيل امام جواد(ع) : ما الموت؟ قال: «هو النوم الذي يأتيكم كلَّ ليلةٍ، إلاّ انّه طويل مدّتُه، لا يُنتبَهُ منه إلاّ يومَ القيامةِ، فمن رأى في نومه من أصنافِ الفَرَحِ ما لايقادر قدرَه، و من أصناف الأهوال ما لا يقادِرُ قدرَه فكيف حال فَرَحٍ في النوم و وَجَلٍ فيه، هذا هو الموت فاستَعِدّوا له».

(3) - فيض كاشانى، علم اليقين، ج2، ص883 .

(4) - همان، ص889 .

(5) - معاد از ديدگاه امام خمينى، ص333.

معاد در قرآن :آیت الله ابراهیم امینی