پیوندی که زائر اربعین با سیدالشهداء می بندد

اربعین، تجدید میثاق پیروان اختران فروزانی است که دنیا را با انوار تابناک خویش درخشان نموده، با خون مطهر خود پیرایه ‌های ضلالت، تبهکاری، انحراف و بدعت را در سیمای بشریت زدوده ‌‏اند.

اربعین، رویداد سترگ درس ‌آموز و فرایندی فراتر از آیین بزرگداشت یاد و خاطره شهیدان نینواست.

این روز تجلّی ماندگار پیام عاشوراییان و بیانگر پایداری، ایثار و فداکاری و حماسه ‌آفرینی در رکاب رهبری والا و با عظمت است که در فضایی آکنده از فتنه و آلوده به آشوب و تباهی جفاگستران هر عصر و دوره ‌ای باقی مانده و هرگز از ذهن ‌ها محو نمی ‌شود.

اربعین، زلال جوشش کوثر کربلاست و اینک، حکمت عاشورا در آن روز، تجلّی می ‌یابد تا انوار حسینی، جهان را روشنایی بخشد.

اربعین به ما این واقعیت را آموزش می‌ دهد که حتی در آشفته ‌ترین شرایط، حق‌ جویی، عدالت خواهی و ندای حُرّیت خاموش نخواهد شد و پیام عاشواییان، نه تنها پایدار مانده، بلکه خود میزان مطمئنی برای بازماندگان خواهد بود. باید دید کدام یک تمامی هستی خود را برای پاسداری از معارف حسینی در کف اخلاص نهادند و چه کسانی به دنبال مطامع شخصی و ارضای هواهای نفسانی، پیام برآمده از حلقوم شکافته سبط نبیّ‏ اکرم(صلی الله علیه و آله) را به بوته فراموشی سپرده ‌‏اند؟.

* سرچشمه‌ های سوگواری اربعین

از قرائن و شواهدی که باعث گردیده تا شیعیان در تحلیل اربعین حسینی اهتمام ورزند، این است که بعد از فاجعه کربلا آسمان و زمین و اهل آن تا چهل روز گریستند و این نکته از مضمون روایتی مستفاد می‌ گردد که «زرارة بن اعین» از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده که فرمود: «يَا زُرَارَةُ إِنَّ السَّمَاءَ بَكَتْ عَلَى الْحُسَيْنِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِالدَّمِ»؛[1] ای زراره! آسمان، چهل روز بر [عزای] حسین(علیه السلام) خون گریه کرد.

علاوه بر این، امام حسن عسکری(علیه السلام) در اهمیّت زیارت اربعین فرمود: «عَلَامَاتُ‏ الْمُؤْمِنِ‏ خَمْسٌ؛ صَلَاةُ الْخَمْسِينَ وَ زِيَارَةُ الْأَرْبَعِينَ وَ التَّخَتُّمُ فِي الْيَمِينِ وَ تَعْفِيرُ الْجَبِينِ وَ الْجَهْرُ بِبِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»؛[2] نشانه ‏‌های مؤمن (شیعه) پنج چیز است: نماز پنجاه رکعت (در شبانه روز)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست نمودن، سجده بر خاک کردن و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم (در نمازها).

برای امام حسین(علیه السلام) زیارت مخصوص مأثوری در روز اربعین وارد شده که شیخ طوسی(ره) آن را با سندی معتبر از «صفوان بن مهران» روایت کرده است؛[3] امام صادق(علیه السلام)در این زیارت، به حکمت شهادت جدّش و محصول ایثار آن حضرت اشاره فرموده و افزوده است: این فداکاری، مردم را از جهالتی که بر اثر تبلیغات سوء امویان به وجود آمده و آنان را از موازین قرآنی و سنّت محمّدی(صلی الله علیه و آله) دور کرده بود، رهایی داد و اساس حرکات تبلیغی بنی امیّه را - که به دروغ خود را وارثان پیامبر(صلی الله علیه و آله) معرفی نموده، ولی جامعه را در ضلالت و بدعت قرار داده بودند - افشا کرد و تعلیمات مذموم یزیدیان را رو به زوال برد تا اسلام راستین را احیا، پابرجا و استوار سازد.[4]

در فرازی از این زیارت می‏خوانیم: «وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ‏ مِنْ‏ دَعَائِمِ‏ الدِّينِ‏ وَ أَرْكَانِ الْمُسْلِمِينَ وَ مَعْقِلِ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ الْإِمَامُ الْبَرُّ التَّقِيُّ الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ الْهَادِي الْمَهْدِيُّ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِكَ كَلِمَةُ التَّقْوَى وَ أَعْلَامُ الْهُدَى وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى وَ الْحُجَّةُ عَلَى أَهْلِ الدُّنْيَا»؛[5] گواهى مى ‏دهم كه تو از ستون ‌هاى دين و پايه ‏‌هاى مسلمانان و پناهگاه مردم مؤمن هستی. و گواهى مى ‏‌دهم كه پيشواى نيكوكار، با تقوا، راضى به مقدرات حق، پاكيزه، هدايت كننده، و هدايت شده ‌‏اى. و گواهى مى‌‏ دهم كه امامان‏ از فرزندانت، اصل تقوا و نشانه‏‌ هاى هدايت و دستگيره محكم و حجّت بر اهل دنيا هستند.

* مراد از اربعین

مراد از زیارت اربعین، زیارت در روز بیستم صفرالمظفر است که آثار اُخروی و برکات دنیوی بسیاری به همراه دارد و اصولاً شیعیان مؤمن و خالص به برگزاری این مراسم با شکوه اهتمام دارند و بر استمرار چنین سنّتی اصرار می‌‏ ورزند.

«ابوریحان بیرونی» نوشته است: بدان سبب این زیارت را اربعین نامیده ‌‏اند که گویند چهل نفر از اهل ‌‏بیت امام حسین(علیه السلام) بعد از مراجعت از شام، قبر آن حضرت را زیارت کرده ‌‏اند.[6]

جابر بن عبدالله انصاری، به حسب نقل اکثر مقاتل، اولین کسی بود که در اولین اربعین، یعنی در بیستم صفر سال 61 ق مرقد امام حسین(علیه السلام) را زیارت کرد.[7]

«سید بن طاووس» و «ابن نما حلّی» گزارش نموده ‏‌اند که چون اهل‌‏ بیت امام حسین(علیه السلام) از شام بازگشتند و به سرزمین طفّ رسیدند، به راهنمای کاروان فرمودند: ما را از راه کربلا عبور ده! پس آنان مسیر را ادامه دادند تا به نینوا رسیدند که دیدند جابر و جمعی دیگر بر گرد مرقد امام(علیه السلام) اجتماع کرده ‌‏اند، پس آنان با یکدیگر ملاقات کردند و به سوگواری پرداختند و مراسمی جانسوز برپا کردند.[8]

پی نوشت:

[1]. کامل الزیارات، ابن قولویه، مطبعة المرتضویة، نجف اشرف، 1386ق، ص‏81؛ مستدرک الوسایل، میرزا حسین نوری، نشر آل البیت، قم، 1407ق، ج2، ص279.

[2]. تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1354ش، ج 6، ص‏52؛ وسائل الشیعه، شیخ حُرّ عاملی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ چهارم، 1391ق، ج 3، ص‏42.

[3]. ر.ک: مصباح المتهجد، شیخ طوسی، مؤسسة شیعه، بیروت، چاپ اول، 1411ق، ص‏788.

[4]. برگرفته از زیارت اربعین، موسوعة زیارات المعصومین، مؤسسة الامام الهادی، پیام امام هادی(علیه السلام)، بیروت، چاپ سوم، 1426ق، ج 3، ص‏429.

[5]. مصباح الزائر، سید بن طاووس، مؤسسه آل ‏البیت، قم، 1417ق، ص‏439.

[6].آثار الباقیه، ابوریحان بیرونی، امیر کبیر، تهران، 1363ش، ص‏528.

[7]. مستدرک الوسائل، ج 3، ص‏580؛ سفینة البحار، شیخ عباس محدث قمی، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، 1418ق، ج 1، ص‏141.

[8]. اللهوف علی قتلی الطفوف، سید بن طاووس، نشر جهان، تهران، بی‌‏تا، ص‏196؛ مشیر الاحزان، ابن نما حلّی، مدرسه امام مهدی(علیه السلام)، چاپ اول، 1406ق، ص‏107.

معاونت تبلیغ، ذی طوی، غلامرضا گلی زواره.