عاقبت شبهه افکنی درباره غدیر!

از این رو و به مناسبت فرا رسیدن دهه امامت و ولایت بر آن شدیم تا مفهوم ولایت را از نظر روایی، حدیثی و عقلی در منابع شیعه و اهل سنت بررسی کنیم. در این راستا با حجت الاسلام پوربدخشان، کارشناس کلام و فِرَق به گفت وگو نشسته ایم که حاصل آن را می خوانید:

برای آغاز بحث برای مخاطبان ما در مورد ولایت امیرالمومنین(ع) تا قبل از جریان غدیر بفرمایید و اشارات و سخنانی که مستقیما دال بر ولایت حضرت (ع) دارد را بیان کنید.

در واقعه غدیر حضرت امیر(علیه السلام) از سوی پیامبر(صلی الله علیه و آله) به عنوان ولی و وصی مسلمین معرفی می شوند. نکته ای که در این جریان از اهمیت بسیاری برخوردار است اینکه حضرت ختمی مرتبت(ص) در برهه های مختلفی از دوران رسالت خود اشاره به جانشینی امیرالمومنین(ع) داشتند و در واقع جریان غدیر تاکید و قطعیت بر مساله ای بود که در گذشته در مورد حضرت علی(ع) به کرات از سوی پیامبر(ص) مطرح شده بود.

برای مثال پیامبر(ص) در ابتدای رسالت، خویشاوندان را دعوت به اسلام می کنند و در حدیث یوم الدار به همین موضوع اشاره شده است. وقتی به پیامبر(ص) دستور داده شد که نزدیکان خود را دعوت کند: «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ» که البته جلسه اول بهم خورد اما در جلسه دوم که پیامبر(ص) دوباره همان افراد را دعوت کردند و فرمودند: «ای فرزندان عبدالمطلب من از طرف خدا برای شما منذر هستم و چیزی را آوردم که کسی قبل از من آن را در دنیا و آخرت نیاورده بود. کسی که برادر و یاری ‌رسان من باشد ولی، وصی و جانشین بعد از من  خواهد بود و دَین مرا ادا خواهد کرد.» پس از سخنان پیامبر(ص) تمامی حضار ساکت بودند اما امیرالمومنین(ع) علی(ع) عرض کردند:  «من حاضرم» و پیامبر(ص) سه دفعه این جمله خود را تکرار کردند اما هربار تنها امیرالمومنین(ع) علی(ع) اعلام آمادگی کرد و در این مجلس حضرت رسول(ص) فرمودند: «این برادر، وصی و جانشین من در میان شماست. سخن او را بشنوید و از او اطاعت کنید.»

همچنین در آیه ولایت «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ» نیز مستقیما به امیرالمومنین(ع) علی(ع) اشاره می شود یعنی کسی که در حال رکوع نیز انفاق می کند. نزول این آیه در مورد حضرت امیرالمومنین(ع) است.

از سوی دیگر در آیه تطهیر نیز خداوند می فرماید: «وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا؛ و در خانه ‏هايتان قرار گيريد و مانند روزگار جاهليت قديم زينتهاى خود را آشكار مكنيد و نماز برپا داريد و زكات بدهيد و خدا و فرستاده‏ اش را فرمان بريد خدا فقط مى‏ خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند» یا مورد دیگر حدیث ثقلین که در تمامی این موارد که از احادیث و روایات متواتر به شمار می روند، می توان به مساله ولایت امیرالمومنین(ع) علی پی برد.

مورد دیگری که می توان به آن اشاره داشت حدیث منزلت است که در این حدیث پیامبر(ص) خطاب به حضرت امیرالمومنین(ع) فرمودند: «تو برای من در مقام و منزلت هارون از موسی هستی جز این‌که بعد از من پیغمبری نخواهد بود.»

از سوی دیگر در مورد بحث ازدواج حضرت زهرا(س) هیچ کس جز امیرالمومنین علی(ع) هم کفو حضرت زهرا(س) نبود. ما از تمامی این براهین می توانیم مساله ولایت را بررسی و اثبات کنیم و بسیاری موارد دیگر، در واقع پیامبر(ص) در مناسبت های مختلف از همان روز اول رسالت بحث معرفی را داشته اند اما غدیر، نقطه اوج بوده است. مهمترین اتفاق در مورد جانشینی واقعه غدیر بوده است.منبع:شبستان

با وجود روایات و احادیث متواتر و منابع تاریخی باز هم شبهاتی نسبت به جریان غدیر وارد است از جمله اینکه منظور پیامبر(ص) از معرفی حضرت امیرالمومنین(ع) بحث ولایت ایشان نبوده است، پاسخ  چنین شبهه افکنانی چیست؟

بر واقعه غدیر اجماع وجود دارد. خطبه غدیر خطبه بسیار مفصلی بوده و اوج این خطبه عبارت «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ، فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ» است. وهابی ها نیز روی همین قضیه دست گذاشتند که این «ولی» که پیامبر(ص) فرمودند به معنای سرپرست نیست بلکه به معنای دوست است.

در پاسخ به این شبهه باید گفت: اولا «وهابیت» بر چه اساس می گویید ولی به معنای دوست است، اساسا «ولی» معانی مختلفی دارد و آنها نیز می دانند و در اینجا ولی را به معنای دوست گرفته اند در حالی که اتفاقا در اینجا ولی به معنای ولایت است.

در این بخش از بحث اشاره ای می کنم به کتاب معتبر اهل سنت یعنی صحیح مسلم؛ در این تالیف آمده است زمانی که پیامبر(ص) رحلت کردند ابوبکر گفت: من ولی رسول خدا(ص) هستند. روایات مفصل مشابه نیز آمده است. یا زمانی که ابوبکر داشت از دنیا می رفت گفت: همانا من ولی قرار دارم برای شما عمر را.

بنابراین همین معنا از واژه «ولی» که در این روایات استفاده شده است در جریان غدیر نیز استفاده می شود و «ولی» دقیقا به همان معناست یعنی ولی و سرپرست. حال سوال آن است که چه طور در این موارد «ولی» را به معنای جانشین تلقی می کنید اما در جریان غدیر چنین تلقی ندارید؟!

بعد از جریان غدیر نیز افراد آمدند و به امیرالمومنین علی(ع) تبریک گفتند که یعنی تو مولای ما و هر مسلمانی قرار داده شدی. تک به تک همه با حضرت(ع) بیعت کردند و چادری کشیدند تا زنان نیز در داخل طشتی که حضرت امیر(ع) دست شان را در آن گذاشته بودند، با حضرت(ع) بیعت کنند و به ایشان تهنیت گویند.

بنابراین، از هر جهت که بررسی کنیم جریان غدیر به معنای وصی و ولی بودن امیرالمومنین علی(ع) است. مساله دیگری که می توانیم اینجا در باب معنای واژه ولی بیاوریم و اینکه این کلمه به معنای و لایت بوده است و نه به معنای دوستی، جریان حارث فهری به عنوان اولین مخالف غدیر است.

هنگامی که رسول خدا(ص) امیرالمومنین علی(ع) را در روز غدیر خم به خلافت منصوب کردند و درباره ایشان فرمودند: «هر کس من مولی و ولی او هستم علی مولی و ولی او است»؛ چیزی نگذشت که این مساله در بلاد و شهرها منتشر شد و فردی به نام  «نعمان بن حارث فهری» خدمت پیامبر (ص) آمد و عرض کرد: تو به ما دستور دادی شهادت به یگانگی خدا و اینکه تو فرستاده او هستی دهیم ما هم شهادت دادیم، سپس دستور به جهاد و حج و روزه و نماز و زکات دادی ما همه اینها را نیز پذیرفتیم، اما با اینها راضی نشدی تا اینکه این جوان (اشاره به امیرالمومنین علی(ع) است) را به جانشینی خود منصوب کردی، و گفتی: من کنت مولاه فعلی مولاه، آیا این سخنی است که از ناحیه خودت یا از سوی خدااست؟! پیامبر (ص) فرمودند: «قسم به خدایی که معبودی جز او نیست این از ناحیه خدا است.» نعمان روی بر گرداند در حالی که می‏گفت: اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِکَ فَأَمْطِرْ عَلَیْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ؛ خداوندا! اگر این سخن حق است و از ناحیه تو، سنگی از آسمان بر ما بباران! اینجا بود که سنگی از آسمان بر سرش فرود آمد و او را کشت، همین جا آیه «سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ لِلْکافِرینَ لَیْسَ لَهُ دافِعٌ» نازل گشت.

علاوه بر روایات، بسیاری نیز می گویند که اصلا پیامبری که به رئوف بودن شهرت داشت ممکن نبود که آن جماعت چند هزار نفری را در آن منطقه گرم نگاه دارد مگر آنکه که مساله مهمی بوده باشد که همان مساله ولایت امیرالمومنین علی(ع) بود؟!

بله، پیامبر(ص) می خواستند جریان مهمی را به اطلاع همه برساند واگرنه دستور نمی دانند تا صبر کنند کسانی که به غدیر نرسیده اند برسند و آنان که در حال بازگشت بودند دوباره به منطقه غدیر برگردند. این جریان به اندازه ای اهمیت داشت که در آیه 67 سوره مبارکه مائده به آن اشاره شده است: «يَأَيهَا الرَّسولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْك مِن رَّبِّك وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْت رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُك مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا يهْدِى الْقَوْمَ الْكَفِرِينَ؛ اى پيامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است كاملا (به مردم) برسان و اگر نكنى ، رسالت او را انجام نداده اى و خداوند تو را از (خطرات احتمالى ) مردم نگاه ميدارد، و خداوند جمعيت كافران (لجوج ) را هدايت نميكند»

پیامبری که تا این اندازه رحمت داشت اگر قضیه مهمی نبود امکان نداشت که آن جمعیت را در آن گرمای طاقت فرسا نگاه دارد، اگر جریان مهمی نبود صبر و در جای دیگری بیان می کردند اما در تاریخ بین بیست هزار تا چهل هزار نفر جمعیت برای جریان غدیر ذکر شده است بنابراین به لحاظ روایی و حدیثی و نیز به لحاظ تاریخی به لحاظ عقلی، جریان ولایت و جانشینی امیرالمومنین علی(ع) در غدیر ثابت شده است.