چرا رباخواران فقیر می شوند؟

* ربا خواری موجب «خلود» در جهنم

خداوند در آیه 275 سوره بقره «الَّذينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى‏ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ»؛ (کسانی که ربا می خورند برنمی خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماسّ شیطان، دیوانه شده [و نمی تواند تعادل خود را حفظ کند گاهی زمین می خورد، گاهی بپا می خیزد]. این به خاطر آن است که گفتند: داد و ستد هم مانند ربا است در حالی که خدا بیع را حلال کرده و ربا را حرام! و اگر کسی اندرز الهی به او رسد و [از رباخواری] خودداری کند سودهایی که در سابق [قبل از نزول حکم تحریم] به دست آورده مال اوست و کار او به خدا واگذار می شود [و گذشته او را خواهد بخشید] امّا کسانی که بازگردند [و بار دیگر مرتکب این گناه شوند] اهل آتشند و همیشه در آن می مانند)؛

خداوند جزای رباخواران را خلود در جهنم بیان می کند؛ لکن در اینجا سؤالى مطرح است و آن این که: خلود ـ یعنى جاودانگى در دوزخ ـ ویژه کسانى است که بى ایمان از دنیا بروند، ولى آنها که با ایمانند و مرتکب گناهانى شده اند هرگز خلود در دوزخ ندارند، هنگامى که کیفر گناهان خود را دیدند و ناخالصى هاى آنها برطرف شد و شایسته بهشت شدند رهایى مى یابند و مشمول عفو الهى مى شوند؛ پس چرا در این آیه براى ربا خواران خلود و جاودانگى در دوزخ ذکر شده است؟

در پاسخ این سؤال دو راه حل وجود دارد:

* نخست اینکه گناه رباخوارى آن چنان عظیم است که رباخواران دنیاپرست و از خدا بى خبر، سرانجام بى ایمان از دنیا مى روند، همان گونه که درباره ریختن خون بى گناهان در قرآن مجید آمده که آنها نیز گرفتار خلود و جاودانگى در دوزخ مى شوند: «وَ مَنْ یَقتُلْ مُومِناً مُتَعَمِّدًا فَجَزاوُهُ جَهَنَّمَ خالِدًا فِیهَا».(1)

* دیگر اینکه خلود همیشه به معناى «جاودانگى» نیست بلکه گاه به معناى زمان بسیار طولانى مى آید که ممکن است معناى دوم مجازى باشد که با قرینه آمده، یا یکى از معانى حقیقى این واژه باشد. در این صورت نشان مى دهد که مجازات و کیفر رباخواران اگر با ایمان از دنیا بروند بسیار طولانى است.

* بی برکتی درآمد حاصل از ربا

آیت الله العظمی مکارم در پاسخ به این پرسش که: چرا درآمد حاصل از ربا برکت ندارد و برای هیچ رباخواری آرامش و آسایش به ارمغان نیاورده است؟ اظهار می دارند:

در آیه 276 سوره بقره مى خوانیم: «یَمحَقُ اللّهُ الرِّبوا و یُربِى الصَّدَقاتِ و اللّهُ لایُحِبُّ کُلَّ کَفّارٍ اَثیم». این آیه نخست مى گوید: (خداوند ربا را نابود مى کند و کمک به نیازمندان و انفاق در راه خدا را افزایش مى دهد)؛ «یَمْحَقُ اللهُ الرِّبوا وَ یُرْبِى الصَّدَقات».

«یَمْحَقُ» از ریشه «مَحَقَ» به معناى «نقصان» یا «هلاکت» است و آخرِ ماه را از این جهت محاق مى گویند که هلالِ ماه به قدرى کوچک مى شود که ناپدید مى گردد.

در میان بزرگان اهل تفسیر گفتگوست که آیا آیۀ فوق اشاره به نابودى درآمدهاى حاصله از ربا در این دنیاست، یا اشاره به بى ثمر بودن آنها در آخرت است هر چند در راه خدا انفاق شود و به وسیله آن، کارهاى به ظاهر خیر انجام گردد؟.

در پاسخ باید گفت هر دو معنا مى تواند صحیح باشد، زیرا تجربه نشان داده که اموال حاصل از ربا دوام و بقا و برکتى ندارد و رباخواران گرفتار سرنوشت هاى شومى مى شوند و با وضع بدى از دنیا مى روند.

در آخرت نیز روشن است، به فرض که آن اموال را در راه خدا انفاق کرده باشند باز چیزى عایدشان نمى شود، چرا که خداوند جز اموال پاک و حلال را نمى پذیرد و اصل قرآنى: «اِنَّما یَتَقَبَّلُ اللهُ مِنَ الْمُتَّقینَ» (2) در همه جا حاکم است.

آری رباخوارى فقر و بدبختى مى آفریند و جامعه را به تباهى مى کشد، تباهى جامعه مایۀ درد و رنج همه است، رباخواران نیز در آتش فقرى که براى جامعه فراهم کرده اند، مى سوزند؛ در یک جامعه بدبخت کسى نمى تواند خوشبخت زندگى کند. (3)

پی نوشت:

(1). سوره نساء، آيه 93.

(2). سوره مائده، آيه 27.

(3). گردآوری ازکتاب: ربا و بانكدارى اسلامى‏، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: عليان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1380 شمسی، چاپ اول‏، ص 11.