۰۶ آذر ۱۴۰۳ ۲۵ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۵۱ : ۰۵
یک اربعین صبر و عزا
اربعين، بيعتی دوباره با عاشورا و يادمان روزهايي است که خورشيد را بر فراز نيزه هاي جهل کردندتا شیعیان تا زمانی که دنیا برپاست بر مظلومیت سید الشهدا(ع) بگریند.
عقیق: واژه اربعین از اصطلاحاتی است که در متون دینی، حدیثی و تاریخی کاربرد زیادی دارد و بسیاری از امور، با این عدد و واژه، تعریف شده اند اما اربعین امام حسین(ع) فرصت دیگری برای تامل و تدبر در واقعۀ کربلاست.
از حضرت امام حسن عسکری(ع) روایت شده است که علامت‌های مؤمن پنج چیز است، پنجاه و یک رکعت نماز فریضه و نافله در شبانه‌روز، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن در سجده و بسم‌الله نماز را بلند گفتن، ایشان همچنین یکی از وظایف شیعیان را اهتمام به زیارت اربعین بر شمرده‌اند.
علاوه براین، روایت شده امام صادق(ع) زیارت اربعین را به صفوان بن مهران جمّال تعلیم داد و به بزرگداشت اربعین تاکید فرمودند.اما درباره منشأ اهمیت اربعین در منابع کهن شیعه، باید گفت که به این روز از دو جهت توجه شده است. یکی از جهت بازگشت اسرا از شام به مدینه و دیگری به سبب زیارت قبر سیدالشهدا(ع) توسط جابر بن عبدالله انصاری، از اصحاب برجسته رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع).شیخ مفید، شیخ طوسی و علامة حلّی(قدس سره) در این باره نوشته:«روز بیستم صفر روزی است که حرم امام حسین(ع) از شام به سوی مدینه بازگشتند. هم چنین در این روز، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا(ص) برای زیارت امام حسین(ع) از مدینه به کربلا آمد و او نخستین کسی بود که قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد.»
در میان شیعه، مشهور است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ رسول خدا (ص) روز اربعین به زیارت قبر امام حسین(ع) نائل شد و در همان جا بود که اهل بیت(ع) هنگام بازگشت از شام نیز به زیارت مزار امام(ع) آمده و جابر را ملاقات کردند؛ هم چنین نقل شده در این روز سر امام حسین(ع) به بدن ملحق و دفن شد، اما در مقابل این نقل قول، برخی اندیشمندان متقدم و معاصر شیعه، ورود اهل بیت (ع) در روز اربعین سال 61 قمری را رد کردند.
در خصوص جایگاه «اربعین» در متون دینی باید به این نکته اشاره کرد که مثلاً کمال عقل در چهل سالگی، آثار چهل روز اخلاص، آثار حفظ چهل حدیث، دعای چهل نفر، دعای برای چهل مؤمن، قرائت دعا عهد در چهل صبح، عدم پذیرش نماز شراب خوار تا چهل روز، گریه چهل روز زمین و آسمان و فرشتگان بر امام حسین(ع)، استحباب زیارت اربعین و ... از جمله مواردی است که جایگاه و ارزش والای این واژه و عدد را در معارف اسلامی بیان می کند.
با این همه، در احادیث، تنها استحباب زیارت اربعین درباره امام حسین(ع) وارد شده است و چنین سفارشی درباره هیچ یک از معصومان(ع) پیش و پس از سیدالشهدا(ع)وجود ندارد.
بنابراین از نظر تاریخی و حدیثی، هیچ پیشینه ای را نمی توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصور کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها از آنِ امام حسین(ع)است.
اعتبار اربعين امام حسين (ع) از قديم الايام ميان شيعيان و در تقويم تاريخي وفاداران به امام حسين (ع) شناخته شده بوده است.
كتاب مصباح المتهجد شيخ طوسي كه حاصل گزينش دقيق و انتخاب معقول شيخ طوسي از روايات فراوان درباره تقويم مورد نظر شيعه درباره ايام سوگ و شادي و دعا و روزه و عبادت است ، ذيل ماه «صفر» مي‌نويسد: نخستين روز اين ماه (از سال 121)، روز كشته شدن زيد بن علي بن الحسين است.روز سوم اين ماه از سال 64 روزي است كه مسلم بن عقبه پرده كعبه را آتش زد و به ديوارهاي آن سنگ پرتاب نمود در حالي كه به نمايندگي از يزيد با عبدالله بن زبير در نبرد بود.روز 20 صفر ـ يعني اربعين ـ زماني است كه حرم امام حسين (ع) يعني كاروان اسرا ، از شام به مدينه مراجعت كردند. و روزي است كه جابر بن عبدالله بن حرام انصاري ، صحابي رسول خدا (ص) ، از مدينه به كربلا رسيد تا به زيارت قبر امام حسين (ع) بشتابد و او نخستين كسي است از مردمان كه قبر آن حضرت را زيارت كرد.در اينجا و در ارتباط با اربعين چند نكته را بايد توضيح داد.
نخستين مسأله‌اي كه در ارتباط با « اربعين» جلب توجه مي‌كند، تعبير اربعين در متون ديني است.
ابتدا بايد نكته‌اي را به عنوان مقدمه يادآور شد اینکه اصولا بايد توجه داشت كه در نگرش صحيح ديني، اعداد نقش خاصي به لحاظ عدد بودن، در القاي معنا و منظوري خاص ندارند؛ به اين صورت كه كسي نمي تواند به صرف اين كه در فلان مورد يا موارد، عدد هفت يا دوازده يا چهل يا هفتاد به كار رفته ، استنباط و استنتاج خاصي داشته باشد.
اين يادآوري ، از آن جهت است كه برخي از فرقه‌هاي مذهبي، بويژه آنها كه تمايلات باطني‌گري داشته يا دارند و گاه و بيگاه خود را به شيعه نيز منسوب مي كرده‌اند ، و نيز برخي از شبه فيلسوفان متأثر از انديشه‌هاي انحرافي و باطني و اسماعيلي ، مروج چنين انديشه‌اي درباره اعداد يا نوع حروف بوده و هستند.
در واقع، بسياري از اعدادي كه در نقلهاي ديني آمده ، مي تواند بر اساس يك محاسبه الهي باشد، اما اين كه اين عدد در موارد ديگري هم كاربرد دارد و بدون يك مستند ديني مي‌توان از آن در ساير موارد استفاده كرد، قابل قبول نيست.
به‌عنوان نمونه ، در دهها مورد در كتابهاي دعا ، عدد صد بكار رفته كه فلان ذكر را صد مرتبه بگوييد ، اما اين دليل بر تقدس عدد صد به عنوان صد نمي‌شود. همينطور ساير عددها. البته ناخواسته براي مردم عادي، برخي از اين اعداد طي روزگاران ، صورت تقدس به خود گرفته و گاه سوء استفاده‌هايي هم از آنها مي‌شود.تنها چيزي كه درباره برخي از اين اعداد مي‌شود گفت آن است كه آن اعداد معین نشانه كثرت است. به عنوان مثال، درباره هفت چنين اظهار نظري شده است.
بيش از اين هر چه گفته شود، نمي توان به عنوان يك استدلال به آن نظر كرد.مرحوم اربلي، از علماي بزرگ اماميه ، در كتاب كشف الغمه في معرفة الائمة در برابر كساني كه به تقدس عدد دوازده و بروج دوازده گانه براي اثبات امامت ائمه اطهار(علیه السلام) استناد كرده‌اند ، اظهار مي‌دارد ،
اين مسأله نمي‌تواند چيزي را ثابت كند؛ چرا كه اگر چنين باشد ، اسماعيليان يا هفت امامي‌ها، مي‌توانند دهها شاهد ـ مثل هفت آسمان ـ ارائه دهند كه عدد هفت مقدس است ، كما اين كه اين كار را كرده‌اند.
چنان كه در آغاز گذشت، مهمترين نكته درباره اربعين، روايت امام عسكري (ع) است. حضرت در روايتي كه در منابع مختلف از ايشان نقل شده فرموده‌اند: نشانه‌هاي مؤمن پنج چيز است: 1 ـ خواندن پنجاه و يك ركعت نماز (17 ركعت نماز واجب + 11 نماز شب + 23نوافل) 2 ـ زيارت اربعين 3 ـ انگشتري در دست راست 4 ـ وجود آثار سجده بر پيشاني 5 ـ بلند خواندن بسم الله در نماز.
اين حديث تنها مدرك معتبري است كه جداي از خود زيارت اربعين كه درمنابع دعايي آمده، به اربعين امام حسين (ع) و بزرگداشت آن روز تصريح كرده است.
دو نکته کوتاه؛ نخست آن که برخي از رواياتي كه در باب زيارت امام حسين (ع) در كتاب كامل الزيارات ابن قولويه آمده، گريه چهل روزه آسمان و زمين و خورشيد و ملائكه را بر امام‌حسين (ع) يادآور شده است.
دوم این که ابن طاووس يك اشكال تاريخي هم نسبت به اربعين بودن روز بيستم صفر مطرح كرده و آن اين كه اگر امام حسين (ع) روز دهم محرم به شهادت رسيده باشد، اربعين آن حضرت نوزدهم صفر مي‌شود نه بيستم. در پاسخ گفته شده است، به احتمال ماه محرمي كه در دهم آن امام حسين (ع) به شهادت رسيده، بيست و نه روز بوده است. اگر ماه كامل بوده ، بايد گفت كه روز شهادت را به شمارش نياورده اند.
حرکت امام حسین (ع) مبتنی بر اصولی بود که نه تنها در آن برهه از زمان ، بلکه برای همیشۀ تاریخ ارزشمند است.
اهداف، انگیزه ها ، پیام های حق طلبانه و نحوۀ رویارویی و مقابلۀ آن حضرت ، به گونه ای بود که برای انسان های آزاده و حقیقت جو در هرعصری ، آموزنده و الهام بخش است .
امام حسین (ع ) حتی در اوج نبرد به ارشاد و هدایت مردم می پرداخت و با کلام های زیبای عرفانی و مناجات به درگاه خداوند ، نیت پاک خود را در راه هدف نشان می داد ، ایشان حتی در سخت ترین شرایط که یاران و فرزندانش را از دست داده بود ، برای لشگریان دشمن سخن می گفت و آنان را به خیر و سعادت و راه روشن رستگاری دعوت می کرد، چرا که او دلسوز بشریت بود و از گمراهی و جهل مردم رنج می برد .
اگر امام حسین (ع ) برای منافعی زود گذر و رسیدن به قدرت و مکنت در آن مقطع از تاریخ قیام می کرد؛ این حرکت ، در همان دورۀ زمانی ، محدود و محصور می ماند و این چنین بعد از گذشت قرن ها ، تاثیر گذار نبود.
امروز توجه به هریک از جنبه های قیام امام حسین (ع ) می تواند الهام بخش برای ملت های مظلوم و تحت ستم باشد .هم اکنون نام و یاد امام حسین (ع) و خاطرۀ جانبازی آن حضرت و یاران با وفایش، چنان شوری در دل ها می افکند که میلیون ها انسان مشتاق از سراسر جهان حاضر می شوند تا در ایام منتهی به روز اربعین، با پای پیاده مسیری طولانی را برای زیارت بارگاه ملکوتی آن حضرت طی کنند .
این خیل عظیم جمعیت زائران امام حسین(ع)، ما را به یاد این سخن از پیامبر اسلام (ص)می اندازد که فرمود:"بعد از شهادت حسین (ع) آتشی در دل های مؤمنین برافروخته می شود که هرگز سرد و خاموش نخواهد شد ."
اعمال روز اربعین امام حسین (ع)
در اين روز زيارت امام حسين (ع) مستحب است و اين زيارت، همانا خواندن زيارت اربعين است كه از امام عسكري (ع) روايت شده كه فرمود: علامات مؤمن پنج تاست: خواندن 51 ركعت نماز در شبانه‌روز ـ نمازهاي واجب و نافله و نماز و شب ـ به دست كردن انگشتري دردست راست ، برآمدن پيشاني از سجده ، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحيم در نماز.
شيخ طوسي سپس متن زيارت اربعين را با سند به نقل از حضرت صادق (ع) آورده است: السلام علي ولي الله و حبيبه ، السلام علي خليل الله و نجيبه ، السلام علي صفي الله و ابن صفيه...
منبع:قدس
211008
از حضرت امام حسن عسکری(ع) روایت شده است که علامت‌های مؤمن پنج چیز است، پنجاه و یک رکعت نماز فریضه و نافله در شبانه‌روز، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن در سجده و بسم‌الله نماز را بلند گفتن، ایشان همچنین یکی از وظایف شیعیان را اهتمام به زیارت اربعین بر شمرده‌اند.
علاوه براین، روایت شده امام صادق(ع) زیارت اربعین را به صفوان بن مهران جمّال تعلیم داد و به بزرگداشت اربعین تاکید فرمودند.اما درباره منشأ اهمیت اربعین در منابع کهن شیعه، باید گفت که به این روز از دو جهت توجه شده است. یکی از جهت بازگشت اسرا از شام به مدینه و دیگری به سبب زیارت قبر سیدالشهدا(ع) توسط جابر بن عبدالله انصاری، از اصحاب برجسته رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع).شیخ مفید، شیخ طوسی و علامة حلّی(قدس سره) در این باره نوشته:«روز بیستم صفر روزی است که حرم امام حسین(ع) از شام به سوی مدینه بازگشتند. هم چنین در این روز، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا(ص) برای زیارت امام حسین(ع) از مدینه به کربلا آمد و او نخستین کسی بود که قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد.»
در میان شیعه، مشهور است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ رسول خدا (ص) روز اربعین به زیارت قبر امام حسین(ع) نائل شد و در همان جا بود که اهل بیت(ع) هنگام بازگشت از شام نیز به زیارت مزار امام(ع) آمده و جابر را ملاقات کردند؛ هم چنین نقل شده در این روز سر امام حسین(ع) به بدن ملحق و دفن شد، اما در مقابل این نقل قول، برخی اندیشمندان متقدم و معاصر شیعه، ورود اهل بیت (ع) در روز اربعین سال 61 قمری را رد کردند.
در خصوص جایگاه «اربعین» در متون دینی باید به این نکته اشاره کرد که مثلاً کمال عقل در چهل سالگی، آثار چهل روز اخلاص، آثار حفظ چهل حدیث، دعای چهل نفر، دعای برای چهل مؤمن، قرائت دعا عهد در چهل صبح، عدم پذیرش نماز شراب خوار تا چهل روز، گریه چهل روز زمین و آسمان و فرشتگان بر امام حسین(ع)، استحباب زیارت اربعین و ... از جمله مواردی است که جایگاه و ارزش والای این واژه و عدد را در معارف اسلامی بیان می کند.
با این همه، در احادیث، تنها استحباب زیارت اربعین درباره امام حسین(ع) وارد شده است و چنین سفارشی درباره هیچ یک از معصومان(ع) پیش و پس از سیدالشهدا(ع)وجود ندارد.
بنابراین از نظر تاریخی و حدیثی، هیچ پیشینه ای را نمی توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصور کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها از آنِ امام حسین(ع)است.
اعتبار اربعين امام حسين (ع) از قديم الايام ميان شيعيان و در تقويم تاريخي وفاداران به امام حسين (ع) شناخته شده بوده است.
كتاب مصباح المتهجد شيخ طوسي كه حاصل گزينش دقيق و انتخاب معقول شيخ طوسي از روايات فراوان درباره تقويم مورد نظر شيعه درباره ايام سوگ و شادي و دعا و روزه و عبادت است ، ذيل ماه «صفر» مي‌نويسد: نخستين روز اين ماه (از سال 121)، روز كشته شدن زيد بن علي بن الحسين است.روز سوم اين ماه از سال 64 روزي است كه مسلم بن عقبه پرده كعبه را آتش زد و به ديوارهاي آن سنگ پرتاب نمود در حالي كه به نمايندگي از يزيد با عبدالله بن زبير در نبرد بود.روز 20 صفر ـ يعني اربعين ـ زماني است كه حرم امام حسين (ع) يعني كاروان اسرا ، از شام به مدينه مراجعت كردند. و روزي است كه جابر بن عبدالله بن حرام انصاري ، صحابي رسول خدا (ص) ، از مدينه به كربلا رسيد تا به زيارت قبر امام حسين (ع) بشتابد و او نخستين كسي است از مردمان كه قبر آن حضرت را زيارت كرد.در اينجا و در ارتباط با اربعين چند نكته را بايد توضيح داد.
نخستين مسأله‌اي كه در ارتباط با « اربعين» جلب توجه مي‌كند، تعبير اربعين در متون ديني است.
ابتدا بايد نكته‌اي را به عنوان مقدمه يادآور شد اینکه اصولا بايد توجه داشت كه در نگرش صحيح ديني، اعداد نقش خاصي به لحاظ عدد بودن، در القاي معنا و منظوري خاص ندارند؛ به اين صورت كه كسي نمي تواند به صرف اين كه در فلان مورد يا موارد، عدد هفت يا دوازده يا چهل يا هفتاد به كار رفته ، استنباط و استنتاج خاصي داشته باشد.
اين يادآوري ، از آن جهت است كه برخي از فرقه‌هاي مذهبي، بويژه آنها كه تمايلات باطني‌گري داشته يا دارند و گاه و بيگاه خود را به شيعه نيز منسوب مي كرده‌اند ، و نيز برخي از شبه فيلسوفان متأثر از انديشه‌هاي انحرافي و باطني و اسماعيلي ، مروج چنين انديشه‌اي درباره اعداد يا نوع حروف بوده و هستند.
در واقع، بسياري از اعدادي كه در نقلهاي ديني آمده ، مي تواند بر اساس يك محاسبه الهي باشد، اما اين كه اين عدد در موارد ديگري هم كاربرد دارد و بدون يك مستند ديني مي‌توان از آن در ساير موارد استفاده كرد، قابل قبول نيست.
به‌عنوان نمونه ، در دهها مورد در كتابهاي دعا ، عدد صد بكار رفته كه فلان ذكر را صد مرتبه بگوييد ، اما اين دليل بر تقدس عدد صد به عنوان صد نمي‌شود. همينطور ساير عددها. البته ناخواسته براي مردم عادي، برخي از اين اعداد طي روزگاران ، صورت تقدس به خود گرفته و گاه سوء استفاده‌هايي هم از آنها مي‌شود.تنها چيزي كه درباره برخي از اين اعداد مي‌شود گفت آن است كه آن اعداد معین نشانه كثرت است. به عنوان مثال، درباره هفت چنين اظهار نظري شده است.
بيش از اين هر چه گفته شود، نمي توان به عنوان يك استدلال به آن نظر كرد.مرحوم اربلي، از علماي بزرگ اماميه ، در كتاب كشف الغمه في معرفة الائمة در برابر كساني كه به تقدس عدد دوازده و بروج دوازده گانه براي اثبات امامت ائمه اطهار(علیه السلام) استناد كرده‌اند ، اظهار مي‌دارد ،
اين مسأله نمي‌تواند چيزي را ثابت كند؛ چرا كه اگر چنين باشد ، اسماعيليان يا هفت امامي‌ها، مي‌توانند دهها شاهد ـ مثل هفت آسمان ـ ارائه دهند كه عدد هفت مقدس است ، كما اين كه اين كار را كرده‌اند.
چنان كه در آغاز گذشت، مهمترين نكته درباره اربعين، روايت امام عسكري (ع) است. حضرت در روايتي كه در منابع مختلف از ايشان نقل شده فرموده‌اند: نشانه‌هاي مؤمن پنج چيز است: 1 ـ خواندن پنجاه و يك ركعت نماز (17 ركعت نماز واجب + 11 نماز شب + 23نوافل) 2 ـ زيارت اربعين 3 ـ انگشتري در دست راست 4 ـ وجود آثار سجده بر پيشاني 5 ـ بلند خواندن بسم الله در نماز.
اين حديث تنها مدرك معتبري است كه جداي از خود زيارت اربعين كه درمنابع دعايي آمده، به اربعين امام حسين (ع) و بزرگداشت آن روز تصريح كرده است.
دو نکته کوتاه؛ نخست آن که برخي از رواياتي كه در باب زيارت امام حسين (ع) در كتاب كامل الزيارات ابن قولويه آمده، گريه چهل روزه آسمان و زمين و خورشيد و ملائكه را بر امام‌حسين (ع) يادآور شده است.
دوم این که ابن طاووس يك اشكال تاريخي هم نسبت به اربعين بودن روز بيستم صفر مطرح كرده و آن اين كه اگر امام حسين (ع) روز دهم محرم به شهادت رسيده باشد، اربعين آن حضرت نوزدهم صفر مي‌شود نه بيستم. در پاسخ گفته شده است، به احتمال ماه محرمي كه در دهم آن امام حسين (ع) به شهادت رسيده، بيست و نه روز بوده است. اگر ماه كامل بوده ، بايد گفت كه روز شهادت را به شمارش نياورده اند.
حرکت امام حسین (ع) مبتنی بر اصولی بود که نه تنها در آن برهه از زمان ، بلکه برای همیشۀ تاریخ ارزشمند است.
اهداف، انگیزه ها ، پیام های حق طلبانه و نحوۀ رویارویی و مقابلۀ آن حضرت ، به گونه ای بود که برای انسان های آزاده و حقیقت جو در هرعصری ، آموزنده و الهام بخش است .
امام حسین (ع ) حتی در اوج نبرد به ارشاد و هدایت مردم می پرداخت و با کلام های زیبای عرفانی و مناجات به درگاه خداوند ، نیت پاک خود را در راه هدف نشان می داد ، ایشان حتی در سخت ترین شرایط که یاران و فرزندانش را از دست داده بود ، برای لشگریان دشمن سخن می گفت و آنان را به خیر و سعادت و راه روشن رستگاری دعوت می کرد، چرا که او دلسوز بشریت بود و از گمراهی و جهل مردم رنج می برد .
اگر امام حسین (ع ) برای منافعی زود گذر و رسیدن به قدرت و مکنت در آن مقطع از تاریخ قیام می کرد؛ این حرکت ، در همان دورۀ زمانی ، محدود و محصور می ماند و این چنین بعد از گذشت قرن ها ، تاثیر گذار نبود.
امروز توجه به هریک از جنبه های قیام امام حسین (ع ) می تواند الهام بخش برای ملت های مظلوم و تحت ستم باشد .هم اکنون نام و یاد امام حسین (ع) و خاطرۀ جانبازی آن حضرت و یاران با وفایش، چنان شوری در دل ها می افکند که میلیون ها انسان مشتاق از سراسر جهان حاضر می شوند تا در ایام منتهی به روز اربعین، با پای پیاده مسیری طولانی را برای زیارت بارگاه ملکوتی آن حضرت طی کنند .
این خیل عظیم جمعیت زائران امام حسین(ع)، ما را به یاد این سخن از پیامبر اسلام (ص)می اندازد که فرمود:"بعد از شهادت حسین (ع) آتشی در دل های مؤمنین برافروخته می شود که هرگز سرد و خاموش نخواهد شد ."
اعمال روز اربعین امام حسین (ع)
در اين روز زيارت امام حسين (ع) مستحب است و اين زيارت، همانا خواندن زيارت اربعين است كه از امام عسكري (ع) روايت شده كه فرمود: علامات مؤمن پنج تاست: خواندن 51 ركعت نماز در شبانه‌روز ـ نمازهاي واجب و نافله و نماز و شب ـ به دست كردن انگشتري دردست راست ، برآمدن پيشاني از سجده ، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحيم در نماز.
شيخ طوسي سپس متن زيارت اربعين را با سند به نقل از حضرت صادق (ع) آورده است: السلام علي ولي الله و حبيبه ، السلام علي خليل الله و نجيبه ، السلام علي صفي الله و ابن صفيه...
منبع:قدس
211008
گزارش خطا
