۰۷ آذر ۱۴۰۳ ۲۶ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۱۱ : ۱۷
آیت الله دین پرور تبیین کرد؛
سیاست و حکومت در سیره علوی
اعلام ولایت امیرمؤمنان(ع) به عنوان جانشین پیامبر اکرم(ص)، خط روشنی است که بشر را برای همیشه تاریخ در برابر عطش سعادت و کمال، سیراب می‌کند.
عقیق: با آیت ا... سید جمال الدین دین پرور- رئیس بنیاد بین‌المللی نهج البلاغه، نهج البلاغه پژوه و استاد حوزه- درباره سیاست و ولایت در سیره گفتاری و رفتاری علوی گفت و گو کرده‌ایم که از نظر می‌گذرد:در نگاه امیرمؤمنان(ع) و آنچه از نهج البلاغه و خطبه‌های آن بر می‌آید، حضرت امیر(ع) چه نگاهی به سیاست دارند ؟
- به طور کلی سیاست و حکومت در سبک عالی آن رسالتی الهی است، چنانکه امیرمؤمنان(ع) در خطبه سوم نهج البلاغه یا همان خطبه شقشقیه درباره چرایی پذیرش حکومت می‌فرمایند: «اقبال مردم و درخواست آنها و نیز عهد الهی با علما و بزرگان که در رأس آن امام معصوم(ع) است که بر ظلم ظالمان و تجاوز تجاوزکاران و محرومیت محرومان تحمل نکنند.»
این یعنی رکن اصلی در حکومت که البته فقدان آن مشکل بشریت است، این بوده که افراد مستکبر و طاغوتها روی کار آمده و نظام سیاسی، اجتماعی و مالی را در دست گرفته و حق محرومان را ضایع می‌کنند.
بنابراین، در نگاه علوی حکومت و سیاست پیمان الهی و از نظر اسلام وظیفه ای الهی است.
با توجه به آنکه برقراری عدالت اجتماعی، رفع تبعیض‌های طبقاتی و کاهش فقر از جمله انتظارات جامعه از حکومت و کارگزاران دولتی است؛ امیرمؤمنان(ع) چه توصیه و راهکاری در این باره دارند و خود چطور آن را عملی کرده اند؟
- اگر کسی بخواهد معنای کامل آنچه حضرت امیر(ع) در این باره مد نظر دارند را دریابد، باید عهدنامه ایشان به مالک اشتر را مطالعه کند، زیرا ایشان در آن جنبه‌های علمی، اجتماعی و مالی را تبیین کردند که اگر اجرا شود، بدون شک مشکلات بشر حل می‌شود.
جالب آنکه شیوه امام علی(ع) در اجرای این جنبه ها آن است که خود تقسیم بندی کلی را انجام داده و در اجرا و ریزه کاری ها بر توان مردم اتکا دارند.
برای مثال ایشان درباره مالیات در قالب بخشی از درآمد دولت، نظریات کاربردی و اثرگذار دارند که می‌تواند امور کشور را اداره کند، اما امیرمؤمنان(ع) شیوه گرفتن آن و نیز برخورد با مؤدیان مالیاتی را به مردم واگذار کرده اند.
به عبارت بهتر امام(ع) از یکسو تصریح دارند مردم باید دِین خود را نسبت به جامعه با مشارکت در تامین مخارج آن بپردازند و از سوی دیگر تأکید می‌کنند دریافت مالیات به گونه ای باشد که عدالت و حقوق مردم رعایت شود و این عالی ترین تصویر از نظام مالیاتی برای بشر است.
با توجه به آنکه امیرمؤمنان(ع) در حکومت خود کارگزارانی را به سراسر جهان اسلام برای مدیریت و نظارت بر مردم اعزام می‌کردند، چقدر مسأله شایسته سالاری را در عزل و نصب هایشان مد نظر داشتند و از این طریق آنها را به بلاد روانه می‌کردند؟
- در نهج البلاغه داریم که امیرمؤمنان(ع) یکی از کارگزاران خود را تعویض کردند و در نامه ای که به وی نوشتند، فرمودند: اگر تو را تغییر دادیم نه برای آن است که کار تو مشکل دارد، بلکه هر کسی باید در جایی که شایسته است به خدمت گماشته شود ولو از جایی عزل و در جایی دیگر نصب شود. این یعنی شایسته سالاری در عزل و نصبهای علوی در ردیف نخست قرار داشت تا بیشترین خدمات به اسلام و مسلمانان عرضه شود. یکی از مسایل مهم در سیره سیاسی امیرمؤمنان(ع) که بُعد فرازمانی و فرامکانی نیز دارد، موضوع عدالت و احقاق حقوق است که به زمان خاصی محدود نمی شود، بلکه همه در همیشه ایام باید آن را سرلوحه کار خود قرار دهند.
پس امیرمؤمنان(ع) به فقرزدایی هم نگاه ویژه ای داشته و کوشیده اند از این طریق عدالت و حقوق مردم را اقامه کنند!
- بله، درباره فقرزدایی در حکومت امیرمؤمنان(ع) باید گفت ایشان در دوران خلافت خود بصراحت اعلام کردند در زمان من در کوفه به عنوان بزرگترین شهر جهان اسلام، وضعیت را طوری قرار دادم که همه مردم از حداقلهای زندگی یعنی سرپناه، گندم برای تغذیه و آب سالم برخوردار باشند، این در حالی است ایشان در دوران خلافتشان با سه جنگ نابرابر و تحمیلی مواجهه شدند.
بنابراین، مبارزه با فقر و جلوگیری از غارت بیت المال رویکرد اساسی و مهم در حکومت علوی است که ایشان بدون کوچکترین اغماض آن را اعمال کرده و هرگز از آن عدول نکردند.
اگر فردی در این باره خطا می‌کرد و در بیت المال به سود خود تصرف می‌کرد، حضرت امیر(ع) چگونه برخورد می‌کردند؟
ایشان ابتدا با فرد خاطی نامه نگاری کرده و او را محکوم و از مقام خلع می‌کردند، افزون بر این، اموالی را که از بیت المال برداشته بود، باز می‌ستاندند؛ همچنین، اسامی خاطیان و خیانتکاران به بیت المال را اعلام می‌کردند تا مردم آنها را بشناسند. بنابراین، امروز هم ما باید تأسی از سیره علوی، افراد خیانتکار را معرفی کنیم تا آنها که اموال عمومی را به غارت برده اند بدانند آبرویی برایشان نمی ماند و از این رسوایی عبرت بگیرند.
سیاست خارجی امیرمؤمنان(ع) بر چه اصولی استوار بود، ایشان در تفاهم‌ها، مذاکرات و توافقها چه رویکردی داشتند؟
اگر شرایط فراهم بود و مصالح اقتضا می‌کرد، حضرت امیر(ع) با دشمن اعم از داخلی و خارجی صلح می‌کردند، اما توصیه داشتند همواره حواسمان نسبت به دشمن جمع باشد؛ چنانکه در عهدنامه به مالک اشتر فرموده اند: دشمن هیچ گاه از دشمنی دست برنمی دارد.
و این مسیر روشنی است که به طور صد درصدی برای امروز ما هم کاربرد دارد و اگر کسی خود را از دشمن فارغ بداند و او را دوست بپندارد، ضربه می‌خورد.
یکی از مشکلات اجتماعی وجود تبعیض‌های طبقاتی و فقر در اقشار گوناگون است، آیا در سیاست علوی و در پرتوی ولایت ایشان بر جامعه اسلامی فقر نیز مرتفع می‌شود؟
در این ارتباط در نهج البلاغه نکات بسیاری وجود دارد اعم از رسیدگی به فقرا و طبقات محروم جامعه که البته عمده مسؤولیت این امر بر عهده دولت است تا با تدبیر و مدیریت کاری کند که فضا برای سوءاستفاده کننده فراهم نباشد و راه دزدی و کلاهبرداری و غارت بیت المال مسدود شود. بنابراین، نظارت هم از جانب حضرت(ع) و هم افراد امین ایشان سبب می‌شد چنین اموری رخ ندهد.
اما مهم آن است که نظارت در مکتب علوی معنای مچ گیری ندارد، بلکه از ابتدا اعلام می‌شود مدیرانی از بالا بر سر کارند و اگر فردی اشتباه کند، با او برخورد می‌کنند که اگر امروز هم چنین شیوه ای پیاده شود، بسیاری از مشکلات و اختلافاتمان کاسته می‌شود.
چرا نهج البلاغه مهجور است؟
- متأسفانه اعتقاد مردم در برخی موارد به ظواهر محدود شده و آنها عشق اهل بیت(ع) را به مجالس وعظ و عزاداری و نذری دادن محدود می‌کنند، در حالی که ما نیاز داریم از نظر فکری و اعتقادی راسخ و پابرجا باشیم و در این میان حتی مسؤولان فرهنگی هم آن طور که باید نسبت به کار برای نهج البلاغه جدی نیستند.
این در حالی است که اگر نهج البلاغه و آموزه‌های آن به سبک زندگی‌های ما وارد شود ما روی زمین بهشت را تجربه می‌کنیم و با پیاده سازی آموزه‌های علوی در زندگی فردی و اجتماعی خود، راه را بر مشکلات می‌بندیم.
برای آنکه غدیر و ولایت امیرمؤمنان(ع) به عنوان راه روشن سعادت، نه فقط برای جهان اسلام، بلکه برای بشریت تبیین شود، باید در چه مسیری قدم گذاشت و دلسرد نشد؟
- این کار نیازمند فرهنگسازی صحیح است، زیرا محبت علوی شعار نیست، بلکه شعوری است که باید بر زندگی ما تأثیر بگذارد؛ مردم باید بدانند محبت و ولایت امیرمؤمنان(ع) نیاز به سرمایه گذاری دارد و باید جان و مال خودشان را در این مسیر خرج کنند. در این میان متأسفانه نظام اداری ما فلج و فاسد است و در این رابطه کاری نمی کند تا جایی که بسیاری از مسؤولان محدود به دفتر کار و پرونده‌های کاریشان اند و کار و تعهدی نسبت به مسایل مهم جهان اسلام ندارند.
منبع:قدس
211008
گزارش خطا
