قاری قرآن نباید بر امواج نغمه‌ها سوار شود

عقیق:قاسم رضیعی، قاری بین‌المللی کشور در گفت‌وگویی گفت: علم تلاوت در واقع یکی از علوم مقدس است و به فرمایش مقام معظم رهبری «هنر تلاوت یکی از هنرهای اصیل اسلامی است». بنده به عنوان عضو کوچکی از جامعه قرآنی فکر می‌کنم که لازم است قاریان محترم در کنار پرداختن به فنون تلاوت باید رشد معنوی مطلوب نیز داشته باشند.

وی افزود: به هر حال جامعه ما به فعالان قرآنی به‌عنوان یک الگو نگاه می‌کند، لذا ما باید یک الگوی حسن برای مردم باشیم. چرا که ما حامل کلامی هستیم که در جامعه بالاترین کلام‌هاست. خدای‌ناکرده اگر ما حرکتی انجام بدهیم یا فعلی از ما سر بزند که در شأن قرآن نباشد طبیعی است که ما امانت‌دار خوبی برای قرآن نبوده‌ایم.

این خادم‌القرآن با اشاره به برخی محدودیت‌ها برای تلاوت قرآن، تصریح کرد: همانند هر فن دیگری از جمله خوشنویسی و شعر که یک‌سری خطوط قرمزی برای آن وجود دارد، برای تلاوت قرآن نیزاین مسئله صدق می‌کند. البته هنرمندان مختلفی هستند که هر کدام سبک و سیاق خاص خود را دارند و یا بعضا خودشان هم صاحب سبک هستند.

وی بیان کرد: در تلاوت قرآن که از بُعد فنی یک هنر است، به خاطر معارفی که در قرآن وجود دارد لازم است که بعضی از خطوط قرمز را در تلاوت قرآن رعایت کنیم. این خطوط قرمز در احادیث مختلف به کرات مطرح شده است. نمی‌خواهم وارد مباحث تخصصی آن شوم ولی به‌عنوان فردی که سالیان سال است به تلاوت قرآن می‌پردازد توصیه‌ام این است که شأن قرآن را در هنگام تلاوت رعایت کنیم.

رضیعی با تأکید بر اینکه حفظ شأن قرآن در رعایت آداب تلاوت آن است، عنوان کرد: از آنجا که قرآن کریم کلامی قدسی و الهی است، حتی‌المقدور در هنگام قرائت قرآن با وضو باشیم، حتی بهتر است موقع شنیدن آن نیز وضو داشته باشیم؛ زیرا در احادیث داریم وقتی می‌خواهید خدا با شما صحبت کند قرآن بخوانید و هنگامی‌ که ما قرآن می‌خوانیم گویا خدا با ما صحبت می‌کند. بنابراین، قرآن کریم شأن بسیار بالایی دارد و در ارائه فن تلاوت باید خطوط قرمز این فن را در نظر بگیریم. به قول معروف تلاوت شاذ نباید از ما سر بزند.

وی در تعریف تلاوت شاذ بیان کرد: در این نوع تلاوت از نغمه‌هایی استفاده می‌شود که در شأن قرآن نیست. حتی در موسیقی اصیل نیز کسانی که طلایه‌دار موسیقی اصیل هستند اجازه استفاده از ملودی‌های ریتمیک که خارج از قاعده‌اند را در موسیقی نمی‌دهند. یعنی در تلاوت قرآن نباید از موسیقی و طنینی استفاده کنیم که خارج از قاعده باشد البته ممکن است که گوش‌نواز باشد ولی باید ببینیم که این ملودی در شأن قرآن هست یا خیر.

وی در ادامه عنوان کرد: آنچه که در روایات به ما دستور داده شده، این است که قرآن را حزین بخوانیم؛ حزین خواندن با ادا درآوردن موقع تلاوت قرآن بسیار متفاوت است. مهم‌ترین رکن اینکه ما می‌خواهیم قرآن را حزین بخوانیم باید بتوانیم خودمان را در محضر قرآن قرار دهیم. یعنی ما اعوذبالله را که می‌گوییم واقعا از شر شیطان به خدا پناه ببریم. هر وقت ما تلاوت قرآن انجام بدهیم اعوذبالله را باید واقع‌بینانه بگوییم. باید بگوییم خدایا از شر شیاطین به تو پناه می‌برم یکی از شیطان‌ها وسوسه است.

این قاری بین‌المللی کشور افزود: باید کمک خداوند متعال باشد تا اینکه ما در هنگام تلاوت قرآن دچار وسوسه نشویم تا به خاطر درآوردن فریاد مردم قرآن بخوانیم. البته ممکن است ما یک قرآنی بخوانیم که مردم خیلی استقبال کنند اما هدف از قرآن خواندن این نیست.

وی با تأکید بر حرکت قرائت‌ها به سمت تلاوت معنامحور، گفت: تلاوت معنامحور یعنی اینکه ما آیات قرآن را برای مردم به تصویر بکشیم. ما برای جلب توجه نیامده‌ایم، ما آمده‌ایم تا آیات قرآن را طوری بخوانیم که در دل مردم نفوذ کند. هر وقت که ما چنین قرآنی خواندیم یعنی اینکه ما یک قاری خوب هستیم. قاری خوب کسی نیست که فریاد مردم را در بیاورد، قاری خوب کسی است که مردم را موقع قرآن خواندن به فکر فرو ببرد.

دارنده رتبه نخست مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی با بیان اینکه قاریان قدیم مصر این‌گونه عمل می‌کردند، اظهار کرد: گرچه این قاریان در تلاوت‌هایشان که در مقابل مردم انجام می‌دادند تلاوت‌های بسیارخوب و به‌یاد‌ماندنی بود ولی باید توجه داشت بسیاری از تلاوت‌های به‌یادماندنی آن‌ها تلاوت‌های استودیویی است و مردم خودشان حضور نداشتند. این خود نشان می‌دهد که باید خود قاری آن‌قدر در آیات قرآن ممزوج شده و این آیات آن‌قدر در قلب او رسوب کرده باشد که حتی بدون حضور مردم نیز آنچه که حق آیات قرآن است را ادا کند.

وی عنوان کرد: شما تصور کنید آیه «إِنَّ هَذَا الْقُرْآن یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَم» که استاد «شعیشع» می‌خواند، مردم حضور ندارند ولی آن‌قدر این تلاوت زیباست که هر وقت این تلاوت را می‌شنویم بوی نویی از آن به مشام می‌رسد؛ انگار که واقعا در این آیات حق مطلب در تلاوت ادا شده است. ما باید وقتی که قرآن می‌خوانیم خودمان را در محضر خداوند متعال قرار دهیم و کاملا تسلیم آیات الهی باشیم و نباید ما بر امواج ملودی‌ها و امواج نغمه‌ها سوار شویم.

این خادم‌القرآن تصریح کرد: گاهی دیده می‌شود که بعضی از دوستان در هنگام تلاوت قرآن موسیقی اجرا می‌کنند که انگار حالا دنبال یک متنی می‌گشتند استثنائا این متن قرآن بوده است، شاید حالا اگر این آیات قرآن نبود این موسیقی را می‌توانستند در یک متن دیگر نیز اجرا کنند، در صورتی که شأن قرآن کریم این نیست. شأن قرآن این است که موسیقی را که برای تلاوت قرآن انتخاب می‌کنیم باید معرف آن آیات باشد. هرگاه ما به آن سمت رفتیم که این تلاوت ما تلاوت «معنا‌محور» شد، یعنی ما یک قاری خوب و شش‌دانگ شده‌ایم.

وی با بیان اینکه نقطه اصلی تفاوت تلاوت ما با تلاوت قاریان متقدم مصر و نه متأخر است، اظهار کرد: متأسفانه قاریان متأخر مصر هم  دچار این بازی‌ها شده‌اند یعنی دیگر از آن تلاوت‌های اصیل و معنامحور فاصله گرفته‌اند. ما اگرهم می‌خواهیم تقلید بکنیم بهتر است از تلاوت‌های اصیل و ناب قاریان متقدم تقلید کنیم. آیاتی که استاد «عبدالفتاح شعشاعی»، استاد «کامل یوسف البهتیمی» و استاد «مصطفی اسماعیل» می‌خواندند به گونه‌ای بود که قرآن واقعا به تصویر کشیده می‌شد. آن‌ها قرآن را حزین می‌خواندند.

رضیعی تأکید کرد: استاد «محمود علی البناء» و «استاد منشاوی» هنوز هم هنگامی‌ که تلاوتشان را می‌شنویم ناخودآگاه اشک انسان سرازیر می‌شود؛ لذا هر زمانی که قرآن را این‌گونه خواندیم، قاری خوبی شده‌ایم.  اگر در جایی قرآن خواندیم و مردم خیلی برای ما فریاد زدند چون‌ که نفس بلندی داریم یا از یک ملودی‌های بدیعی استفاده کردیم یا چهچهی زدیم یا از تحریرهای عجیب و غریبی استفاده کردیم بدانیم که آن با روح معنویت در قرآن منافات دارد.

وی ادامه داد: بنده یک مثال عرض می‌کنم، خیلی از قاریان قدیم مصر توانایی بالایی در تحریر داشتند ولی این تحریر را هر جایی استفاده نمی‌کردند، مانند استاد علی البنا‌ء که در خیلی از تلاوت‌ها تحریرهای بسیار ریزی زده ولی عمده تلاوتش فاقد تحریر است و یک تلاوت موجی با تحریرهای بسیار کم و با وقار دارد. استاد عبدالباسط همین‌طور به نظر من باید ما برگردیم به گذشته که آن شاعر فرمود «هر کسی کو دور ماند از اصل خویش/ بازجوید روزگار وصل خویش» هر وقت که تلاوت ما این سبک و سیاق را پیدا کرد تلاوت ما یک تلاوت مقبول خواهد بود.

قاری بین‌المللی کشور ادامه داد: حالا من نمی‌خواهم بگویم خدای‌نکرده قاریان ما بی‌تقوایی می‌کنند حالا چون شما فرمودید تقوای تلاوت من فکر می‌کنم که اخلاق تلاوت بگوییم بهتر است، اکنون نمی‌خواهیم خدایی‌نکرده کسی را به بی‌تقوایی محکوم بکنیم زیرا خداوند فرمود «إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَاللّهِ أَتقَاکُم»، نفرمود «عندکم» بلکه «تقوای عندالله» یعنی اینکه حد و اندازه تقوا نزد خداست و نه بشر.

قاری بین‌المللی کشور در تبیین اخلاق تلاوت گفت: اخلاق تلاوت این است که ما قرائت شاذ انجام ندهیم و آن حزن و معنویت را در تلاوت رعایت کنیم. البته متأسفانه وجود دارند افرادی که سعی می‌کنند موقع تلاوت قرآن بیشتر با صدا بازی کنند که این مسئله یک حد و اندازه‌ای دارد.

وی تصریح کرد: اگر شما می‌خواهید بگویید که چرا با این‌‌گونه تلاوت‌ها برخورد نمی‌شود باید گفت آن حد و اندازه‌ها الان معیار ندارد ولی عموم مردم می‌توانند تشخیص دهند که شخصی که قرآن می‌خواند آیا واقعا مردم را به فکر فرو می‌روند یا خیلی حظ می‌برند. همان نکته‌ای که عرض کردم در واقع متنی است که یک موسیقی روی آن انجام می‌شود حالا این متن قرآن است اگر قرار بود روی این متن یک موسیقی اصیل اجرا شود علائم فن موسیقی اصیل ما اجازه این نوع ملودی‌ها را در موسیقی اصیل نمی‌دادند.

این خادم‌القرآن افزود: چون آن هم یک شأنی برای خودش دارد؛ مثل این است که بعضی‌ها می‌گویند که ما موسیقی پاپ را با موسیقی اصیل تلفیق می‌کنیم. به نظر من این اصلا امکان ندارد؛ چون شأن موسیقی اصیل با شأن موسیقی پاپ جور در نمی‌آید. ولی در قرآن به طریق اولی نمی‌توان چنین کاری کرد.

وی ادامه داد: متأسفانه شنیده‌ام که بعضی‌ها می‌گویند که قاریان ما باید ترتیل پاپ بخوانند، نه به این معنی که پاپ به عنوان موسیقی پاپ باشد بلکه به این معنا که مردم‌پسند باشد. مثالی هم می‌زنند و می‌گویند مرتلانی که از حوزه خلیج فارس ترتیل می‌خوانند مردم خیلی این‌ها را دوست دارند. اما این هم یک نکته انحرافی است. به نظر من اگر از آن ترتیل‌های اصیل فاصله بگیریم و برویم از ترتیل‌هایی تقلید کنیم که سرشار از اشکالات ترتیلی، صوتی و تجویدی است و آن‌قدر خروج‌های نُت و تکرار ملودی‌ها در این‌ نوع ترتیل‌ها زیاد است بی‌تنوع و بی‌کیفیت این تلاوت‌ها اجرا می‌شود. البته در استقبال مردم از این ترتیل‌ها کیفیت صدابرداری خیلی مؤثر بوده است.

رضیعی با بیان اینکه باید کیفیت صدابرداری را در نزد مرتلان خودمان بالا ببریم، تصریح کرد: با بالا رفتن کیفیت صدابرداری، مردم از شنیدن یک ترتیل لذت می‌برند. بعضا آن‌قدر کیفیت صدابرداری‌ها در ترتیل‌ها ضعیف بوده که شما مثلا در ماشین خودتان که هستید پیچ صدا را آن‌قدر باید بالا ببرید تا این قرائت ترتیل را به‌ وضوح بشنوید. این نشان می‌دهد که یک ضعف فنی در ضبط این تلاوت‌ها داریم و نمی‌توانیم بگوییم که مرتلان ما به اندازه «مشاری العفاسی» نیستند. مشاری العفاسی از نظر ملودی بسیار ضعیف بوده و نسبت به مرتلان ایرانی، در تجوید ضعیف است و در وقف و ابتدای ایشان اغلاط مختلفی وجود دارد.

وی با بیان اینکه ترتیل‌هایی مثل ترتیل مشاری العفاسی اکنون در کشور ما باب شده است، اظهار کرد: به نظر من اولا نوع صدابرداری مهم است. ثانیا استقبال بیش از حد شبکه‌های ملی ما در صدا و سیما که در بین مردم ایجاد ضائقه کرده‌اند و همین‌ها باعث شده‌اند که ضائقه مردم ما نسبت به این ترتیل‌ها بالا برود. همین‌گونه که درعربستان  که می‌رویم در مغازه‌ها صدای «سدیس» را می‌شنویم در صورتی که سدیس از لحاظ فن تلاوت فرسنگ‌ها با تلاوت ما فاصله دارد ولی متأسفانه الان رواج پیدا کرده است.

قاری بین‌المللی کشور ادامه داد: ما بعضا می‌بینیم که حفاظ ما در بعضی از نقاط دوردست کشور از ترتیل‌هایی استفاده می‌کنند که این ترتیل‌ها به هیچ وجه کیفیت لازم را از لحاظ فنی ندارد. حالا برمی‌گردیم به همان موضوع که در رابطه با اخلاق در قرآن است. به نظر من همه چیز یک قاری باید متخلق  به اخلاق اسلامی باشد؛ چه از لحاظ پوشش و چه از لحاظ چهره و هم‌چنین از نظرنوع برخورد با مردم هنگام تلاوت قرآن، قبل از تلاوت قرآن، بعد از اتمام تلاوت قرآن. در حین تلاوت قرآن، نگاهش به مردم در واقع حرکت‌هایش هنگام تلاوت، استفاده از ملودی‌هاش، لحن بیانی‌اش، در تلاوت قرآن بسیار مهم است.

وی در پایان تصریح کرد: ما کمتر می‌بینیم که قاریان ما با قرآن حرف بزنند برای مردم، ما نیاز نداریم که هی نفس بلند بخوانیم. گاهی اوقات لازم است که قطعات کوتاه از قرآن را بارها بخوانیم. مثلا شما می‌خوانید «أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلى‏ غَسَقِ اللَّیْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ» چه اشکال دارد «أَقِمِ الصَّلاةَ» را چند بار تکرار کنیم. مردم را متنبه کن، مردم را متذکر کن نسبت به اقامه نماز. لزومی ندارد که از أَقِمِ الصَّلاةَ یک نفس بخوانیم تا آخر که بخواهیم مردم برای نفس و صدای بلند ما بخواهند هورا بکشند. لازم است که آیات قرآن را با لحن بیانی به مردم القا کنیم این به نظر من بزرگ‌ترین گم شده تلاوت در نزد قاریان است.

منبع:ایکنا