راه رسیدن به فضل ویژه خدا در فرمایش پیامبر

عقیق

نماز اسرارآمیزترین رابطه انسان با خداست و به هر اندازه که روح و قلب آدمی انشراح می یابد و به سعه صدر می رسد، نماز انسان نیز وسعت و معنای بیشتری به خود می گیرد.  پس ائمه معصومین (ع)،  اولیا و عالمان دینی به معانی باطنی نماز پی می برند. معانی ای که از چشم افراد عادی عموما پنهان می ماند.  "رازهای نماز"  اثر مفسر و عالم بزرگ معاصر، آیت الله جوادی آملی پرتوی به این معانی انداخته است.

همچنان که خدای سبحان می فرماید: "سبحان الّذی اسری بعبده لیلا من المسجدالحرام الی المسجد الاقصی الّذی بارکنا حوله /  منزه است خدایی که بنده اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی که پیرامون آن را برکت دادیم سیر داد." مسجد این گونه، مبدأ سیر حرکت شبانه پیامبر (ص) به معراج قرار گرفت که آغاز آن از "مسجد الاقصی" و پایانش به "ثمّ دنا فتدلّی * فکان قاب قوسین او ادنی / سپس نزدیک آمد و نزدیک تر شد تا فاصله اش به قدر طول دو انتهای کمان یا نزدیک تر گردید." ختم شد چنان که مهم ترین چیز مشاهده شده در معراج و تمثّل یافته در آن، مناجات بنده و مولا در لباس نمازی بود که بنده در برابر مولا و به امر و ارشاد او به جا آورد و از این جا بود که نماز، معراج نمازگزاری شد که با پروردگار خویش به مناجات پرداخت.

سجده و تشویق به لزوم حیای بنده از خدا

از چیزهایی که اهمیت سجود را بیان می کند این سخن است که خداوندی که همه چیز را می بیند - ولی نه به چشم ظاهر، گرچه او بینای علی الاطلاق است - در خصوص قیام و سجده برای خدای متعال عنایتی ویژه دارد؛ از این رو فرموده: "الّذی یریک حین تقوم * و تقلّبک فی السّاجدین/  آن کس که چون به نماز برخیزی تو را می بیند و حرکت تو را در میان سجده کنندگان می نگرد." بی شک در این که خداوند سجده را - همچون قیام  برای خدا – خاطرنشان ساخته خصوصیتی وجود دارد مانند این که خداوندی که همه چیز را می بیند تصریح کند حالت ویژه ای از حالت های بنده را می نگرد که او را از مولای خویش دور می سازد، درست در برابر حالت ویژه ای که وی را به مولا نزدیک می کند چون خداوند می فرماید: "الم یعلم بانّ الله یری / مگر ندانسته که خدا می بیند"  این آیه تشویق به لزوم حیای بنده از خداست که بالاتر از ترساندن از عقوبت او به آتش دوزخ است.

غرض این که خداوند بدون داشتن عضو بینایی همه چیز را زیر نظر دارد جز این که اهتمام به امری که به آن تشویق کرده و یا از آن برحذر داشته سبب تصریح به این است که خداوند آن را می بیند. و از همین قبیل است تصریح به "قیام" برای خدا همراه با قیام کنندگان و "سجود" برای او همراه با سجده کنندگان. زیرا هر یک از قیام و سجود تحت نظر و رویت ویژه خداوند قرار دارد چنان که مفاد آیه قبل بود.

اهمیت سجده و کرنش فرشتگان در برابر آدم

از چیزهایی که به اهمیت سجود توجه می دهد این است که خدای سبحان، حضرت آدم علیه السلام را به چیزی بزرگ تر از سجده و کرنش فرشتگان در برابر او گرامی نداشت گرچه این سجده چیزی جز عبادت خداوند و پیروی فرمان او نبود. چنان که ملاک یکتاپرستی و مدار نهی از شرک عبادی همان دستور به سجده بر خداوند و نهی از سجود بر غیر اوست و پایه عبادت همه اشیا و فرمانبرداری آن ها از خداوند نیز سجده است؛ بر این نکته کلام خداوند متعال در این آیه دلالت دارد: "و لله یسجد ما فی السّموات و الارض / و آنچه در آسمان ها و زمین است برای خدا سجده می کنند."

تجسم معاد و رستاخیز در سجده های نماز

عنایت به امر معاد نیز سبب شده خداوند متعال برای معاد گاهی استدلال کند و زمانی بر آن گواه آورد و در مرتیه سوم مثال بزند.

اما استدلال بر معاد هم از آیات فراوانی که دلالت بر قدرت مطلقه در ناحیه فاعل - خداوند - دارد استفاده می شود و هم از امکان بازگشت - مانند مرحله آغازین که از هیچ آفریده شد -  از ناحیه قابل.گواه آوردن بر معاد نیز از بسیاری از آیات استفاده می شود. این دسته از آیات دلالت دارند که مردن و برانگیخته شدن هم سنگ خواب و بیداری است مانند: "وَ هُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُم بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُم بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَى أَجَلٌ مُّسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ / و اوست کسی که شبانگاه روح شما را به هنگام خواب می گیرد و آنچه را در روز به دست آورده اید می داند. سپس شما را در آن بیدار می کند تا هنگامی معین به سر آید و آن گاه بازگشت شما به سوی اوست سپس شما را به آنچه انجام داده اید آگاه خواهد کرد."

اما مثال بر معاد، همان است که قبلا در تأویل سجود گذشت که انسان از خاک آفریده شده،  سپس بر خاک برمی گردد. دوباره از آن برانگیخته می شود. بنابراین نمازگزاری که در هر رکعت دو مرتبه سجده می کند در حقیقت معاد برای او تمثّل پیدا می کند همان معادی که "شدن" او به سوی آن است. پس کسی که به راز نماز پی ببرد بر مواقف قیامت آگاهی می یابد و آن را چنان می بیند که برپا شده و آتش آن هر کسی را که از خدا اعراض کند و رو بگرداند به جانب خود فرا می خواند. پس با جدیت هرچه تمام به مجاهدت برمی خیزد و می کوشد تا آتش دوزخ را فرونشاند چنان که از امام زین العابدین علیه السلام رسیده است که حضرتش در نماز بود و آتش سوزی رخ داد. ایشان هیچ توجهی نکرد تا نماز تمام شد. وقتی به جای خویش قرار گرفت گفته شد "ما الّذی الهاک عنها؟ قال: الهتنی عنها النّار الکبری / چه چیزی شما را از آتش آسوده خاطر داشت؟ فرمود: آتش بزرگ دوزخ مرا از آتش دنیا مشغول داشت."

غرض این که دو سجده نمادی از آغاز زندگی و مردن و بازگشت به خاک است؛ پس نیک بیندیش تا راز آن را بیابی.

یاری پیامبر با سجده های طولانی

از روایات گواه بر این که سجده در دست یازی به فضایلی ویژه چون بهشت، محشور شدن با اهل بیت عصمت و مانند آن نقش دارد حدیثی است که کلینی قدس سره از امام صادق علیه السلام نقل می کند: مردی بر پیامبر (ص) می گذشت، دید حضرت مشغول تعمیر برخی از اتاق های خود بود. عرض کرد: یا رسول الله اجازه بده شما را کمک کنم. فرمود: اختیار با توست. چون از کار دست کشید پیامبر (ص) فرمود نیازت چیست و چه می خواهی؟ عرض کرد بهشت را. پیامبر (ص) سر به زیر افکند و ساکت شد. سپس فرمود: آری پذیرفتم و چون مرد خواست برود به او فرمود: ای بنده خدا "اعنا بطول السجود" به شرطی که ما را با سجده طولانی یاری دهی. این حدیث بر این مطلب دلالت دارد که اصل سجود  و طولانی شدن آن در رسیدن به نعمت فراوان و فضل ویژه خداوند نقش دارد.

منبع:شبستان