اهمیت حفظ زبان در روايات‏

عقیق:عَنْ عُثْمانِ بْنِ عيسى‏ قالَ: حَضَرْتُ أبَا الْحَسَنِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِ وَقالَ لَهُ رَجُلٌ:أوْصِنى فَقالَ لَهُ: إحْفَظْ لِسانَكَ تَعِزُّ وَلا تُمَكِّنِ النّاسَ مِنْ قِيادِكَ فَتُذِلُّ رَقَبَتَكَ‏ «1».

عثمان بن عيسى مى ‏گويد: خدمت حضرت ابو الحسن عليه السلام بودم كه مردى به آن جناب گفت: به من توصي ه‏ایى بنما. حضرت فرمود: زبانت را نگهدار تا عزيز باشى، ومهار خود را به دست مردم مده، تا از خوارى و ذلّت دور بمانى. 

رسول خدا صلى الله عليه و آله به مردى كه براى زيارت آن حضرت آمده بود فرمود: تو را به چيزى راهنمايى نكنم كه به خاطر آن خداوند تو را به بهشت برد؟ عرضه داشت: چرا يا رسول اللّه. فرمود: از آنچه خدا به تو مرحمت فرموده، بپرداز.

گفت: اگر خودم محتاج‏تر باشم چه كنم؟ فرمود: ستمديده‏اى را يارى كن. گفت: اگر ناتوان‏تر از آن ستمديده باشم. فرمود: بيخردى را هدايت كن. گفتم: اگر خود بدبخت و بيخرد باشم بيش از آن كه محتاج به راهنمايى است. فرمود: زبانت را جز از خير حفظ كن، آيا شاد نيستى كه يكى از اين صفات در تو باشد و تو را به بهشت كشد «2».

راستى، حضرت حق براى نجات همه جانبه انسان چه درهايى از رحمت و لطف و عنايت به روى انسان باز كرده؟!

راهى به سوى سعادت و سلامت وجود ندارد، مگر آن كه خداوند مهربان تمام‏ انسان‏ها را به آن راه هدايت فرموده است.

او از هر جهت عاشق انسان و علاقه ‏مند به سعادت آدمى است، ميل دارد تمام انسان‏ها در وادى بندگى وارد شده و از دستورهاى سعادت بخش او پيروى كنند، او جهنم و عذاب را براى احدى نمى‏پسندد و خزى دنيا و آخرت را براى كسى نمى‏ خواهد.

دعوت جناب او، دعوت به دارالسلام و دعوت به خير و دعوت به سلامت است و دعوت به عاقبت بخيرى و دعوت به لقاء اللّه است، اما اين انسان است كه بين خود و او هزاران حجاب قرار داده است.

عَنْ أبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: قالَ لُقْمانُ لِابْنِهِ: يا بُنَىَّ إنْ كُنْتَ زَعَمْتَ أَنَّ الْكَلامَ مِنْ فِضَّةٍ فَإنَّ السُّكُوتَ مِنْ ذَهَبٍ‏ «3».

امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد: لقمان به فرزندش گفت: پسرم! اگر تصور مى‏كنى سخن از نقره است، به حقيقت كه خاموشى از طلا است.

قالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه و آله: أمْسِكْ لِسانَكَ فَإنَّها صَدَقَةٌ تُصَدَّقُ بِها عَلى‏ نَفْسِكَ، ثُمَّ قالَ: وَلا يَعْرِفُ عَبْدٌ حَقيقَةَ الايمانِ حَتّى‏ يَخْزُنَ مِنْ لِسانِهِ‏ «4».

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: زبانت را حفظ كن كه حفظ زبان در حقيقت دستگيرى از خودت مى‏باشد، آن گاه فرمود: هيچ بنده‏اى حقيقت ايمان را نشناسد، مگر اين كه زبانش را در بند كند. 

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله نَجاةُ المُؤْمِنِ فى حِفْظِ لِسانِهِ‏ «5».

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نجات مؤمن در نگه داشتن زبان است.

امام باقر عليه السلام مى‏ فرمود:عادت ابوذر اين بود كه فرياد مى‏ زد: اى دانش خواه! به حقيقت كه اين زبان كليدِ خير و شر است، چنانچه بر طلا و نقره ‏ات مهر مى‏زنى تا از دستبرد محفوظ بماند، بر زبانت نيز مهر خاموشى بزن، تا از عذاب دنيا و آخرت در امان بمانى‏ «6».

عيسى بن مريم مى‏ فرمود:به جز ذكر خدا سخن بسيار مگوييد؛ زيرا بسيار گويان جز در ذكر خدا دل‏هاشان سخت است، ولى نمى ‏دانند «7».

عَنْ أبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام: ما مِنْ يَوْمٍ إلّاوَكُلُّ عُضْوٍ مِنْ أعْضاءِ الْجَسَدِ يُكَفِّرُ اللِّسَانَ يَقُولُ: نَشَدْتُكَ اللّهَ أنْ نُعَذَّبَ فيكَ‏ «8».

امام صادق عليه السلام فرمود: روزى نيست، مگر اين كه هر عضوى از اعضاى بدن در برابر زبان كرنش كند و بگويد: تو را به خدا قسم خودت را حفظ كن، مبادا من براى تو عذاب بكشم.

عَنْ عَلىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عليهما السلام قالَ: إنَّ لِسانَ ابْنِ آدَمَ يُشْرِفُ عَلى‏ جَميعِ جَوارِحِهِ كُلَ‏ صَباحٍ فَيَقُولُ: كَيْفَ أصْبَحْتُمْ؟ فَيَقُولُونَ: بِخَيْرٍ إنْ تَرَكْتَنا وَيَقُولُونَ: اللّهَ اللّهَ فينا وَيُناشِدونَهُ وَيَقُولُونَ: إنَّما نُثابُ وَنُعاقَبُ بِكَ‏ «9».

امام سجاد عليه السلام فرمود: هر بامداد زبان آدمى بر همه اعضاى تنش سركشد و گويد: حالتان چطور است؟ گويند: اگر ما را رها كنى بخير است، ومى‏گويند: خدا را خدا را درباره ما و او را قسم مى‏دهند و مى‏گويند: همانا به خاطر تو يا ثواب گيريم يا به عذاب الهى دچار شويم.

مردى خدمت رسول اسلام صلى الله عليه و آله مشرّف شد و عرضه داشت: مرا نصيحتى كن.

فرمود: زبانت را حفظ كن، واى بر تو، آيا مردم را جز روييده‏هاى زبان به روى در دوزخ درافكند «10»؟!

عَنِ الوَشّاءِ قالَ: سَمِعْتُ الرِّضا عليه السلام يَقُولُ: كانَ الرَّجُلُ مِنْ بَنىْ إسرائيلَ إذا أرادَ الْعِبادَةَ صَمَتَ قَبْلَ ذلِكَ عَشْرَ سِنينَ‏ «11».

وَشّاء مى ‏گويد: از حضرت رضا عليه السلام شنيدم مى ‏فرمود: هر مردى از بنى اسرائيل مى‏خواست عابد شود، پيش از آن ده سال خاموشى اختيار مى‏ كرد.

عَنْ أبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ فى حِكْمَةِ آلِ داوُدَ: عَلَى الْعاقِلِ أنْ يَكُونَ عارِفاً بِزَمانِهِ مُقْبِلًا عَلى‏ شَأنِهِ حافِظاً لِلِسانِهِ‏ «12».

امام صادق عليه السلام فرمود: در حكمت آل داود است: بر خردمند است كه زمان خود را بشناسد و بر برنامه خودش روى آرد و زبانش را نگهدارد.

عَنْ أبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: لا يَزالُ الْمُؤْمِنُ يُكْتَبُ مُحْسِناً مادامَ ساكِتاً فَإذا تَكَلَّمَ كُتِبَ مُحْسِناً أوْ مُسيئاً «13».

امام صادق عليه السلام فرمود: پيوسته بنده مؤمن نيكوكار نوشته شود، تا وقتى خاموش است و چون به سخن آيد نيكوكار يا بدكار نوشته شود. 

زبان از نعمت‏هاى عظيم الهى و لطائف صنع غريب ربوبى است، زبان جِرمش صغير و جُرم و طاعتش بزرگ و عظيم است، زبان نهايت طاعت و طغيان عبد است، زبان ميدان‏دار تمام اوضاع باطن و ظاهر است‏ «14». 

آرى، اين نعمت عظيم و اين وديعه بزرگ الهى چون در سخن گفتن راه انحراف گيرد، گناهان عظيم از او سرزند و چون به راه حق و حقيقت رود طاعات بزرگ و منافع كثيره از او ظهور كند، اگر به ارزيابى تعداد گناهان برخيزيم به اين نتيجه مى‏رسيم كه سهم عمده گناهان بر دوش زبان است، چنانچه اگر به ارزيابى طاعات دست زنيم مى‏بينيم قسمت اعظم طاعات سهم زبان است. 

بياييد درباره اين عضو فوق‏ العاده حسّاس بيشتر انديشه كنيم و از عاقبت آزادى زبان و بى‏بند و بارى آن بترسيم كه بدترين روز، در فرداى قيامت روز زبان است و سخت‏ترين عذاب در فضاى دوزخ، عذاب زبان است.

پی نوشت ها:

(1)الكافى: 2/ 133، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 4؛ وسائل الشيعة: 12/ 190، باب 119، حديث 16048؛ بحار الأنوار: 68/ 296، باب 78، حديث 68.

(2)الكافى: 2/ 133، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 5؛ وسائل الشيعة: 12/ 182، باب 117، حديث 16026؛ بحار الأنوار: 68/ 296، باب 78، حديث 69.

(3)الكافى: 2/ 114، باب الصمت و حفظ اللسان، حديث 6؛ وسائل الشيعة: 12/ 183، باب 117، حديث 16027؛ بحار الأنوار: 68/ 297، باب 78، حديث 70.

(4)الكافى: 2/ 114، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 7؛ مشكاة الأنوار: 175، باب 20؛ بحار الأنوار: 68/ 298، باب 78، حديث 71.

(5)الكافى: 2/ 114، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 9.

(6) الكافى: 2/ 144، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 10؛ وسائل الشيعة: 12/ 191، باب 119، حديث 16052.

(7)الكافى: 2/ 144، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 11؛ بحار الأنوار: 68/ 301، باب 78، حديث 75.

(8)الكافى: 2/ 144، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 12؛ بحار الأنوار: 68/ 302، باب 78، حديث 76.

(9)الكافى: 2/ 115، باب الصمت حفظ اللسان، حديث 13؛ ثواب الأعمال: 237؛ وسائل الشيعة: 12/ 189، باب 119، حديث 16046.

(10)الكافى: 2/ 115، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 14؛ بحار الأنوار: 68/ 303، باب 78، حديث 78.

(11)الكافى: 2/ 116، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 18؛ وسائل الشيعة: 12/ 183، باب 117، حديث 16028؛ بحار الأنوار: 68/ 306، باب 78، حديث 82.

(12)الكافى: 2/ 116، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 20؛ بحار الأنوار: 14/ 39، باب 3، حديث 20.

(13)الكافى: 2/ 116، باب الصمت وحفظ اللسان، حديث 21؛ الخصال: 1/ 15، حديث 53؛ بحار الأنوار: 68/ 307، باب 78، حديث 85.

(14)محجة البيضاء: 5/ 190، كتاب آفات اللسان.

عرفان اسلامی  جلد هشتم/استاد انصاریان
  منبع:جام

211008