معنای نزول تدریجی و دفعی آیات قرآن چیست؟

عقیق:برخی از آیات قرآن اشاره به نزول تدریجی و برخی به نزول دفعی قرآن اشاره دارد. حال منظور از این دو نوع نزول در قرآن چیست؟ 

پاسخ:

قرآن دو نوع نزول دارد: دفعی و تدریجی. آن جا که مفاهیم و حقایق قرآن بر قلب رسول(ص) فرود آمده، نزول «دفعی» است و آن جا که مفاهیم در قالب الفاظ عربی در مدت بعثت رسول(ص) شکل گرفته و بر آن حضرت فرود آمده، «نزول تدریجی» است.

فیض کاشانی، ابو عبداللّه زنجانی و علامه طباطبایی این نظر را تأیید کرده ‏اند. دلیل فیض کاشانی، احادیث رسیده در این زمینه است. 

علاّمه نیز یکی از دو دلیل زیر را بیان کرده است:

1. فرق بین انزال و تنزیل: «انزال» نزول دفعی و یک مرتبه فرود آمدن چیزی و «تنزیل» نزول تدریجی چیزی را گویند.

2. آیه‏ های قرآن بیانگر این نکته است که گاهی رسول خدا(ص)، در قرائت قرآن عجله داشتند. از این بیان روشن می‏شود که مفاهیم و معانی در نزد آن حضرت بوده که می‏توانستند در قرائت عجله کنند.

آیه 16 سوره «قیامت» و آیه 114 سوره «طه»، مؤید این مطلب است[1].

با توجه به این مطالب، روشن می‏شود که ممکن است قرآن در عین حال که مفاهیم آن هر ساله بر قلب پیامبر(ص) فرود می‏ آمد؛ در شرایط معین و موقعیت‏های مناسب نیز در قالب الفاظ بر پیامبر(ص) فرود آمده باشد. 

ازاین ‏رو حقایق بسیط، بدون آن که در قالب الفاظ بیایند، هرساله بر پیامبر(ص) نازل می ‏گشت. 

اما درباره نزول قرآن در شب قدر چند قول وجود دارد:

1. آغاز نزول قرآن شب قدر بوده است. این نظریه شعبی (از مفسران اهل سنت) است. وی معتقد است که: بعثت در ماه رمضان بوده است.[2]

این سخن درست نیست؛ زیرا بر اساس تاریخ صحیح، بعثت در بیست و هفتمین روز ماه رجب بوده است که در آن زمان آیات اولیه سوره «علق» نازل شده است.

2. همه قرآن در شب قدر به آسمان دنیا نازل شده و سپس به تدریج در طی 23 سال بر پیامبر(ص) نازل شده است. این نظریه ابن عباس است.[3] 

3. قرآن دوبار نازل شده است: یکی نزول دفعی که همه قرآن به یکباره بر قلب پیامبر اکرم(ص) نازل شده که این امر در شب قدر رخ داده است و به این دلیل بر نزول قرآن در ماه رمضان‏[4] و شب قدر تأکید شده است. دوم نزول تدریجی است که در 23 سال به مرور زمان بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است. علامه طباطبائی(ره) نیز بر این دیدگاه است.

در حقیقت در شب قدر همه معارف قرآن - که در مخزن الهی بوده - بر قلب مبارک پیامبر اکرم(ص) نازل شده و ایشان از همه آن معارف مطلع گردیده است که از آن به «نزول دفعی» قرآن تعبیر می‏شود.

این نزول جمعی و دفعی قرآن است و در آنجا سخن از تفصیل و کثرت و سوره و آیه نیست. اما از طرف دیگر قرآن به مدت 23 سال، تدریجاً نازل شد تا در دنیا مردم به تدریج با معارف قرآن آشنا شوند و آن هم نزول تدریجی قرآن است که به صورت جدا جدا و آیه آیه، نازل، شده است و در سوره‏های مختلف دسته‏ بندی شده است.

پی نوشت ها:

[1] . ر.ک: تاریخ قرآن، ابوعبدالله زنجانی، ص 10؛ تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج 1، ص 41؛ تفسیر المیزان، ج 18، ص 132.

[2] . فخر زاری، تفسیر الکبیر، ج 32، ص 27 (دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، بی تا، چاپ سوم).

[3] . همان. مقاتل از مفسران صدر اسلام نیز تقریباً بر این دیدگاه است.طبرسی، امین الاسلام، تفسیر مجمع البیان، ج 5، ص 518، (مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1356، قم)

[4] . بقره (2)، آیه 186.

منبع:جام

211008