خداوند، قابل قیاس با بت های ذهنی و عینی نیست

عقیق: قرآن حکیم در آیات 73 تا 75 سوره نحل می فرماید: وَ یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَمْلِکُ لَهُمْ رِزْقًا مِّنَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ شَیًْا وَ لَا یَسْتَطِیعُونَ * فَلَا تَضْرِبُواْ لِلَّهِ الْأَمْثَالَ إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ وَ أَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ * ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْدًا مَّمْلُوکاً لَّا یَقْدِرُ عَلىَ‏ شىَ‏ْءٍ وَ مَن رَّزَقْنَهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ یُنفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَ جَهْرًا هَلْ یَسْتَوُنَ الحَْمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثرَُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ / سواى خدا چیزهایى را مى‏پرستند که ناتوانند و یاراى آن ندارند که از آسمانها و زمین روزیشان دهند. براى خدا مثَل مزنید، خدا مى‏داند و شما نمى‏دانید. خدا برده زرخریدى را مثَل مى‏زند که هیچ قدرتى ندارد، و کسى را که از جانب خویش رزق نیکویش داده‏ایم و در نهان و آشکارا انفاق مى‏کند. آیا این دو برابرند؟ سپاس خاص خداست، ولى بیشترشان نادانند.
منطق قرآن در ابطال بت پرستی این است که باید موجودی را پرستش کرد که بتواند نیاز پرستشگر را برطرف کند و روزی و زندگی اش در دست او باشد. در حالی که بت های مورد ستایش فاقد چنین قدرت و توانایی هستند. در این صورت چگونه این موجودات پست مورد ستایش قرار گرفته و برای خدا، مثل و نظیر پنداشته شده اند؟
در آیه نخست این حقیقت بیان شده است چنان که می فرماید: "وَ یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَمْلِکُ لَهُمْ رِزْقًا / جز خدامعبودانی را می پرستید که مالک روزی آن ها نیستند، نمی توانند رزق آنان را از زمین و آسمان تحویل آن ها دهد."

سپس در آیه بعدی انتقاد از آن می کند که این بیچارگان و فرومایه ها بت ها را مثل و نظیر خداوند قرار داده اند و برای تفهیم این مطلب از این جمله بهره می گیرد "فلا تضربوا لله الامثال / برای خدا مثل و نظیری قائل نسوید" جمله " فلا تضربوا لله الامثال" به معنای این است: "لا تجعلوا الله الاشباه و المثال فی العباده"
آنگاه خداوند بزرگ، موقعیت بت ها را نسبت به خود روشن می سازد به این بیان که: فرض کنید برده مملوکی است که توانایی انجام کاری ندارد، اگر هم مالی داشته باشد نمی تواند در آن تصرف کند در مقابل آن فردی است ثروتمند و توانگر و شب و روز در حال انفاق بوده و فیض خود را به دیگران می رساند.
آیا این دو فرد در نظر عقل و خرد، یکسانند؟ آیا می توان انسان ناتوان را با انسان توانا یکسان گرفت؟

در پرتو این قیاس، موقعیت بت ها را نسبت به خود روشن می کند. بت موجود ناتوانی است که نمی بیند و نمی شنود و حتی قدرت دفاع از خود ندارد و هیچ نوع مبدأ اثری و کاری نیست. در حالی که خدا موجود عظیم و دانا و توانایی است که همه کمالات از وجود او سرچشمه می گیرد چگونه می توان این دو را یکسان دانست؟
در حقیقت قرآن با این تمثیل، مقام هر دو معبود را روشن ساخته است؛ معبود دروغین و معبود حقیقی.
در واقع آیه "ضرب الله مثلا" مثلی است برای تبیین موقعیت بت ها و مقام عظیم الهی. چیزی که هست "مشبه به" در اولی برده مملوک است و در دومی انسان ثروتمند بخشنده و حاصل سخن این که همین طوری که انسان برده عاجز را نمی توان با انسان توانگر منفق یکسان دانست، همچنین نمی توان بت های ناتوان و عاجز را با خدای دانا و توانا یکسان گرفت.
این همان معنایی است که مرحوم طبرسی نیز برگزیده است. گواه روشن بر این که آیه در مقام بیان موقعیت معبود دروغین و معبود واقعی است، نخستین آیه مورد بحث است که می فرماید "و یعبدون من دون الله ما لا یملک" آنگاه پس از این جمله وارد این مثل می شود و این خود می رساند که آیه درصدد بیان موقعیت بت ها نسبت به خدای بزرگ است.