انسان کامل در نگاه اسلام

»عقیق: یاایُّهَا النّاسُ اِنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَرٍ وَ اُنثی وَ جَعَلناکُم شُعوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفوا اِنَّ اَکرَمَکُم عِندَ اللهِ اَتقاکُم اِنَّ اللهَ عَلیمُ خبیرٌ؛ ای مردم، ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره ها و قبیله ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. گرامی ترینِ شما در نزد خداوند با تقواترینِ شماست. خداوند دانا و آگاه است.»۱

انسان کاملِ اسلام
هر مکتب و آیینی، اگر بخواهد پیروان خود را آن گونه که در نظر دارد بسازد، باید هدف و راه خود را به آنها بنمایاند و آنها را به پیمودن آن تحریک و تشویق کند.

از دید اسلام، انسان کامل کسی است که در جهت هدف و مطابق برنامه موضوعه خود حرکت کند. از این رو، از نظر اسلام، بحث درباره انسان کامل مربوط به هدف و آرمان اصلی انسان است.

هدف از خلقت انسان عبادت و بندگی خدا بوده است؛ یعنی انسان برای این خلق شده تا به بندگی و عبودیت و فرمانبرداری خدا اقدام کند و از این رهگذر، به مقام قرب ربوبی نایل آید، یعنی مقامی که حضور خدا را به دیده دل درک کند. هر حرکت و کار مثبت انسان، اگر انگیزه و نیت او الهی باشد، عبادت و بندگی حق است و انسان را به خداوند و هدف آفرینش نزدیک می کند. در نتیجه، انسان کامل در اسلام فردی است که به مقام قرب الهی رسیده و حضور خدا را در همه جا با دل و از عمق وجود خود احساس کرده باشد و خود را هرگز مستقل نبیند، بلکه کاملا وابسته به خدا بداند. چنین انسانی به هر اندازه که در عبودیت و بندگی بکوشد مراتب کمال را طی می کند. خاصیت تقوا این است که زمینه را برای رسیدن انسان به کمال فراهم می کند و موجب می شود همه اعمال و افکار و گفتار انسان خدایی شود و انسان به مقام قرب الهی نزدیک شود.

امام امیرالمؤمنین علیه السّلام در توصیف تقوا می فرمایند:
«همانا ترس از خدا کلید هر درِ بسته و ذخیره رستاخیز و عامل آزادگی از هر گونه بردگی و نجات از هر گونه هلاکت است. در پرتو پرهیزکاری، تلاشگران پیروز و پروا کنندگان از گناه رستگار می شوند و به هر آرزویی می توان رسید.»۲