معیارهای سنجش تقوا چیست؟

عقیق:خطبه «همام» از خطبه ‎هاى معروف نهج‎البلاغه است كه در آن سيماى پرهيزگاران و ترسيم جمال متقين، از زبان اميرالمومنين حضرت على(ع‎) بيان شده است.

«همام» از ياران زاهد و اهل سير و سلوك امام بوده است، كلمه «همام» از ريشه لغوى «همم» است، به معناى كسى كه تصميم به هر كارى بگيرد آن را به انجام رساند و تا آن را تمام و كمال نكند؛ رها نكند.

»همام»، پسر «شريح» و برادرزاده «ربيع بن خثيم» است. ربيع يكى از هشت زاهد و پارساى معروف تاريخ و زمان خود است. علامه شهيد آية الله مطهرى، در كتاب سيرى در نهج‎البلاغه، او را از جمله ياران و دوستان اميرمومنان على(ع) شمرده كه دلى سرشار از معرفت و روحى از آتش عشق، شعله‎ور داشت.

چنين روايت شده است، «همام» که مردى پارسا و عبادت‎پيشه بود به آن حضرت گفت: اى پيشواى مومنان، سيماى پرواپيشگان و پارسايان را برايم ترسيم فرما، آن چنانكه گويا آنان را مى‎ بينم.

امام کمي درنگ كرد و از پاسخ سريع خوددارى فرمود و آنگاه گفت: اى همام! اطاعت پروردگار كن و از او پروا دار و به نيكى و نيكوكارى روى آر كه خدا با تقوا پيشگان و نيكوكاران است.

پاسخ كوتاه امام او را قانع نساخت و عطش درونيش همچنان باقى ماند و بدان بسنده نكرد، به طوري كه اصرار بر شنيدن پاسخ كامل، در چهره او خوانده مى‎شد.

امام كه اين آمادگى و عطش را در او ديد مُهر سكوت شكست و به تفصيل پاسخ خود را با حمد و ستايش الهى و درود بر پيامبر و آل او آغاز كرد:

نشانه‎هاى پرواپيشگان، "متقين"

1- فمن علامة احدهم: انك ترى له قوه فى دين ؛ توانمندى در دين .

2- و حزما فى لين؛ دورانديشى با نرمخويى و سازگارى .

3- و ايمانا فى يقين؛ ايمان و اعتقادى در مرحله يقين و منزه از شك و ترديد .

4- و حرصا فى علم؛ حريص در تحصيل دانش .

5- و علما فى حلم ؛ آميزنده دانش و بردبارى "كه علم و حلم دو بال پروازند"

6- و قصدا فى غنى ؛ ميانه‎روى در هنگامه بى نيازى و ثروت .

7- و خشوعا فى عباده؛ خضوع و خشوع در عبادت .

8- و تجملا فى فاقه؛ آبرومندى، هنگام تنگدستى .

9- و صبرا فى شده؛ صبر و بردبارى در بحران سختى .

10- و طلبا فى حلال؛ جستجوگر مال حلال .

11- و نشاطا فى هدى؛ پر تحرك و پر تلاش در راه هدايت مردم .

12- و تحرجا عن طمع ؛ دورى از آز و طمع .

13- يعمل الاعمال الصالحه و هو على و جل؛ انجام كارهاى شايسته بدون آلايش به غرور و خودپسندى، و همواره ترسان از عدم پذيرش عبادات.

14- يمسى و همه الشكر و يصبح و همه الذكر؛ روز را با سرمايه‎ايى از شكر به پايان مي‎بردف و صبح را با ياد خدا آغاز مى‎كند.

15- يبيت حذرا و يصبح فرحا: حذرا لما حذر من الغفلة و فرحا بما اصاب من الفضل و الرحمه؛ و از سوى ديگر، شب را چون غافلان يك دنده نمى‎خوابد، بلكه گاهى لذت شب زنده‎دارى و ذكر خدا، او را از بستر جدا مى‎كند، و اين شب زنده‎دارى، نشاط صبحگاهى او را نمى‎گيرد، ترس و نگرانى او از آنست كه در دام چاله‎ى غفلت سقوط كند، و از آن كه فضل و رحمت الهى شامل حال او گردد، شادان است.

16- ان استضعبت عليه نفسه فيما تكره لم يعطها سولها فيما تحب؛ اگر چشم‎پوشى از گناهان بر او سخت و سنگين آيد، مقاومت مى‎كند تا به خواسته‎هاى نامشروع تن در ندهد و ارزش و شخصيت خود را لكه‎دار نسازد.

17- قرة عينه فيما لا يزول، و زهادته فيما لا يبقى؛ روشنى چشم او در ماندگاري‎هاست، يعنى دورانديشى و جهان‎بينى وسيع او مانع از فريبايى دنيا، و زيبائي‎هاى آنست و به خاطر دستيابى به لذت‎هاى زودگذر دنيا، زندگى ابدى خود را تباه نسازد.

18- يمزح الحلم بالعلم و القول بالعمل؛ بردبارى و شكيبايى را با دانش مى‎آميزد و گفتار را با كردار.

19- تراه قريبا امله؛ آمال و آرزوى او را كم مى‎بينى، و شخصيت او از فرو رفتن در روياى طلايى دور است.

20- قليلا زلله؛ لغزش او نيز اندك است.

21- خاشعا قلبه؛ دل او خاشع است و در ترنم دايم ياد خدا و پيوستن به جهان بى نهايت.

22- قانعه نفسه؛ انسانى قانع و چشم و دل سير است.

23- منزورا اكله؛ از پرخورى مى‎پرهيزد و اسير شكم و رفاه طلبى نيست.

24- سهلا امره؛ امورات او سهل و ساده مى‎گذرد.

25- حريزا دينه؛ دين او محكم و پابرجاست و در برابر سيل خروشان توطئه‎هاى شيطان و هواى نفس، چون كوه استوار است.

26- ميته شهوته؛ بر شهوات خود مسلط است و بر آن اسب سركش، لگام تقوا زده است.

27- مكظوما غيظه؛ خشم خود را فرو مى‎خورد و بر نيروى غضب خويش مسلط است و مى‎داند كجا از آن استفاده كند.

28- الخير منه مامول؛از او اميد خير دارند و از شرش در امانند.

29- ان كان فى الغافلين كتب فى الذاكرين و ان كان فى الذاكرين لم يكتب من الغافلين؛ اگر در جمع غافلان قرار گيرد از يادآوران خواهد بود و جو را به نفع حق و عدل دگرگون سازد و اگر در جمع يادآوران باشد راه غفلت نپويد و از موقعيت مناسب سوءاستفاده نكند.

30- يعفو عمن ظلمه و يعطى من حرمه؛ از كساني كه به او ستم كردند درمى‎گذرد و بر آن كه او را محروم كرده است، دست كرم مى‎گشايد.

31- و يصل من قطعه؛ با آن كس كه خويشاوندى او را بريده است، صله رحم مى‎كند.

32- بعيدا فحشه لينا قوله؛ ساحت قدس او را از فحش و بدزبانى دور است و زبانى نرم و مهربانانه دارد.

33- غائبا منكره حاضرا معروفه؛ كار ناپسند از او ديده نشود، بلكه خوبى‎هاى او زبانزد است.

34- مقبلا خيره مدبرا شره؛ او به كارهاى خير و خوب روى آورد و از شر و بدى بپرهيزد.

35- فى الزلازل وقور؛ در شدائد و سختى‎ها، با استقامت و مقاوم است.

36- و فى المكاره صبور و فى الرخاء شكور؛ در مشكلات، بردبار و در رفاه، سپاسگزار.

37- لا يحيف على من يبغض و لا ياثم فيمن يحب؛ بر آن كه خشم گيرد، زياده‎روى نكند و دوستى با كسى، او را به گناه نيندازد.

38- يعترف بالحق قبل ان يشهد عليه؛ پيش از آن كه «عليه» او شهادت دهند، به حق اعتراف مى‎كند.

39- لا يضيع ما استحفظ ؛ در امانتدارى سخت‎كوش است، سهل انگارى و بى تفاوتى روا نمى‎دارد كه خيانت است.

40- و لا ينسى ما ذكر؛ ياد خدا و تحصيل رضايت او، كه همواره بايد در ديدگاهش باشد، از ياد نمى‎برد .

41- و لا ينابز بالالقاب؛ ديگران را با لقب ‎هاى زشت و ناروا نخواند.

42- و لا يضار بالجار؛ به همسايه ضرر نزند.

43- و لا يشمت بالمصائب؛ مصيبت‎زدگان را شماتت نكند.

44- و لا يدخل فى الباطل و لا يخرج من الحق؛ در امور لغو و باطل قدم ننهند، و از چهارچوب حق هم خارج نشود.

45- ان صمت لم يغمه صمته و ان ضحك لم يعل صوته؛ اگر از سخن لب فرو بندد، غمگين نشود كه سكوت او مصلحت و مفيد است و اگر چهره به خنده بگشايد به قهقهه نرسد.

46- و ان بغى عليه صبر حتى يكون الله هو الذى ينتقم له؛ اگر بر او ستم كنيد صبر و دفاع كند ولى انتقام نگيرد و مقابله بمثل نكند و آن را به خدا واگذارد.

47- نفسه منه فى عناء و الناس منه فى راحه؛ خود را در راه خدا و بندگان او به رنج و سختي اندازد تا مردم از سوى او در راحتى و رفاه باشند.

48- اتعب نفسه لآخرته و اراح الناس من نفسه؛ خود را به خاطر آخرتش در رنج نگه مى‎دارد، تا ديگران در سايه امنيت و آسايش قرار گيرند.

49- بعده عمن تباعد عنه زهد و نزاهه و دنوه ممن دنا منه لين و رحمه؛ كناره‎گيرى او از افراد، براى پاكى و پارسايى است، معاشرت او با ديگران نيز موجب رحمت و مهربانى خواهد بود.

50- ليس تباعد بكبر و عظمه و لا دنوه بمكر و خديعه؛ دورى او از مردم به علت كبر و غرور نيست، همانطور كه نزديك شدن و ارتباط او از مكر و فريب سرچشمه نمى‎گيرد.

حال بياييم و با دقت خود را با اين خصوصيات تطبيق دهيم و ببينيم که چند مورد از اين ويژگي‎هاي متقين در ما وجود دارد و چقدر خود را به متقين نزديک مي‎بينيم؟!

پی نوشت:

برگرفته از خطبه همام در نهج البلاغه

منبع:جام

211008