انسان در ديدگاه اسلام؛ از خاک تا ملکوت

 عقیق: بنابر آیات قرآن، خداوند انسان را در روي زمين خليفه قرارداده است، يعني حاكميت و سلطه زمين براي اوست كه بر آن حكم براند و در آن تصرف كند و اين نه تنها در زمين كه در آسمان نيز، مواهب سماوي كه قابل مهار كردن و تصرف انسانهاست در چنبر تسخير آنان قرار داده شده است. انسان در جريان تحول مادي و دگرگوني هاي فيزيولوژيك به مرحله اي رسيده كه با نفخه روح الهي آفرينش ديگر يافته و در مسير عادي طبيعي خود به يك جهش الهي و ملكوتي دست يافته و موجودي برتر شده است، بدان گونه كه حتي فرشتگان مامور شدند در پيشگاه او خضوع كنند و نيروهاي معنوي جهان هم رام او باشد.

انسان داراي ماهيت و طبيعت عمومي است كه بر آن طبيعت زاده شده داراي سرشت خاكي و ملكوتي، داراي تمايلات، استعدادها و كشش هايي است، اما ماهيت خاص خود را بايد در سايه كوشش و اراده شخصي بسازد. تمايلات و استعدادها همه آمادگي و زمينه هايي است و گرنه خود اوست كه بايد از اين استعدادها بهره گيرد و ماهيت و چگونگي خويش را بسازد.

آزادي انسان و تقدير الهي

انسان آزاد و صاحب اختيار است اما اين آزادي را خدا به او داده است و به قول بعضي از نويسندگان معاصر؛ انسان محكوم به آزادي است. هيچ مكتبي نمي گويد كه اين آزادي را انسان خودش به خويشتن داده است بلكه همه مي گويند به او داده شده و از جاي ديگر بر او تحميل شده است.اكنون كه چنين است چرا اين افاضه از طرف خدا نباشد،و چرا آن را موهبت الهي ندانيم.

حوزه انتخاب و نقش هدايت

كشش هاي فطري و هدايت الهي و حتي شرايط محيط،در حوزه انتخاب و آزادي انسان نقش دارند،اما نه نقش جبري بلكه صرفا نقش ايجاد تمايل و روشنگري.در هر حال اين اراده آزاد انسان است كه بايد به اين تمايلات شكل دهد و آنها را تعديل كند، يا با تشخيص و بصيرت از هدايت ها بهره گيرد و حي الهي هدايتي است روشنگر و بصيرت افزا و رهگشا و لطفي است از طرف خدا كه انسان را در تلاش خود براي يافتن راه راهنمايي مي كند.

هدف داري انسان

جهان آفرينش بي هدف و بيهوده نيست انسان و زندگاني او هم نمي تواند بي هدف باشد. هدف از آفرينش انسان سير تكاملي او در همه ابعاد وجودي است و بارور شدن و شكوفا شدن او و سرانجام سير به سوي كمال مطلق.

انسان مسئول

اين خود انسان است كه مسئول ساختن خود و ساختن محيط است ،اما مسئول در برابر چه كسي؟ برخي از مكتب ها در اين زمينه توضيحي ندارند،چون از دید آنها وراي انسان، شعوري و مقام بازخواست كننده اي نيست. اما در اسلام هم مسئوليت هست و هم اين مسئوليت در برابر قدرت عظيم حكيم و آگاهي كه جدا بازخواست مي كند و عكس العمل نشان مي دهد؛ و لتسئلن عما كنتم تعلمون"مسلما در برابر آن چه مي كنيد مسئول هستيد. و اتفاقا اين چنين مسئوليتي مي تواند بردي عظيم داشته باشد و كشش و انگيزه ايجاد كند.

مراقبت و اضطراب

انسان تربيت شده اسلامي داراي مراقبت و به عبارت ديگر اضطراب"است، زيرا مسئول انتخاب راه است. چون مسئول سقوط و انحطاط يا نجات و فلاح خود و جامعه است. چون هر عملش مي ماند و بازده دارد. چون انتخابش سرنوشت ساز است و همين اضطراب و مراقبت حساب گري و سازندگي بيشتري به همراه خواهد داشت كه در انتخاب او اثر مي گذارد.

انسان بي پناه نيست

در اسلام مختار بودن انسان به معني بي پناهي و به خود وانهادگي او نيست انسان حمايت مي شود مورد مهر و لطف الهي است. راهنمايي مي شود اگر به راستي حركت را آغاز كرد و تلاش نمود توفيق و امداد الهي مي رسد،تنها نمي ماند خدا با اوست گويي همه چيز با اوست اگر به راستي با او پيوند برقرار كرد دريچه هاي روشن بيني و توان و نيرو به روي او باز مي شود،دلگرم و پر شور و با نشاط مي گردد.

منبع: مهر

212009