شأن نزول آیات قرآن و احادیث درباره حضرت زهرا

در بین احادیث و روایات مختلف درباره شأن و جایگاه اهل بیت (ع) به ویژه حضرت زهرا (س)، بارها شنیده‌ایم که پیامبر اکرم (ص)، دختر خود را با القاب مختلف چون؛ «فاطمه پاره تن من است.» یاد کردند. متن حدیث به اینگونه است که رسول خدا (ص) می فرمایند: «فاطمة بضعة منّی من سرّها فقد سرّنی و من سأها فقد سأنی، فاطمه اعزّ البریّة علیّ»، «فاطمه پاره تن من است. هر که او را شاد سازد، مرا شاد ساخته و هر که او را اندوهناک کند، مرا اندوهناک کرده است. فاطمه از همه مردم پیش من عزیزتر است.»(1)

همچنین هرگاه حضرت فاطمه(س) بر پیغمبر(ص) وارد می شدند، آن حضرت در مقابل او می ایستاند و دستشان را می بوسیدند و ایشان را به جای خود می نشانید و می فرمودند: «من هرگاه به بوی بهشت اشتیاق پیدا می کنم، زهرا(ع) را می بویم.»

جایگاه ویژه حضرت صدیقه الکبری (س) در قرآن کریم

سوره کوثر کوچکترین سوره از قرآن با ۳ آیه از جمله سوره‌های مکی به شمار می‌رود. همچنین کوثر به معنای خیر فراوان است. در نوشته‌های تفسیری مصداق‌های فراوانی چون: حوض کوثر، رودی در بهشت، خیر فراوان، نبوت، قرآن و شفاعت برای کوثر بیان شده است.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم

إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ ﴿١﴾ فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ ﴿٢﴾ إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الأبْتَرُ ﴿٣﴾

چرایی سوره کوثر در شأن حضرت فاطمه (س) بدین سبب است که در زمینه تفسیر واژه کوثر، مباحث فراوانی مطرح شده است. مفسران در اینکه مصداق کوثر چیست، اختلاف نظر دارند. در نوشته‌های تفسیری، مصداق‌های فراوانی چون حوض کوثر، بهشت، رودی در بهشت، قرآن، شمار فراوان اصحاب و پیروان، تعداد زیاد نسل پیامبر از حضرت زهرا (س) و شفاعت برای کوثر مطرح شده. همچنین بر اساس گزارش تفسیر نمونه بسیاری از علمای شیعه مصداق کوثر را در این سوره حضرت فاطمه (س) دانسته‌اند. زیرا در سوره سخن از کسانی است که پیامبر را بدون نسل و ذریه می‌دانستند. در حالی که نسل پیامبر از دخترش فاطمه ادامه پیدا کرده و همان نسل است که امامت بر عهده او نهاده شده است.

گفتنی است؛ آیه تطهیر بخشی از آیه ۳۳ سوره احزاب است که در آن به اراده خداوند بر پاکی اهل بیت(ع) از رجس و پلیدی تاکید شده، «إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً»، «بی‌گمان، خدا اراده کرده است تا آلودگی را از شما اهل بیت (پیامبر) بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.»(2)

درخصوص شأن نزول آیه تطهیر آمده است:

در برخی احادیث آمده است این آیه در خانه ام سلمه همسر پیامبر(ص)، نازل شده و هنگام نزول آن علاوه بر پیامبر(ص) علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) هم حاضر بودند. در این هنگام پیامبر(ص) پارچه‌ای خیبری (کساء) را که بر آن نشسته بود، بر روی خود و علی و فاطمه و حسنین کشید و دست‌ها را به سوی آسمان بالا برد و گفت: «خدایا! اهل بیت من این چهار نفرند. اینان را از هر پلیدی پاک گردان». ام سلمه از پیامبر(ص) پرسید آیا من نیز در شمار اهل بیت(ع) قرار دارم که پیامبر(ص) پاسخ دادند: «تو از همسران رسول خدایی و تو (بر راه) خیر هستی.» (2)

در قرآن کریم، آیات بسیاری در شأن اهل بیت (ع) نازل شده است. آیاتی مانند آیه اطعام که به صبر، سخاوت، کظم غیظ، اخلاص و ... اشاره دارد.

آیه اِطْعام هشتمین آیه از سوره انسان (3) است که بر اساس احادیث و طبق نظر مفسران شیعه و برخی از اهل سنت، حضرت علی(ع) و فاطمه (س) و حسنین (ع) و خادم آنها فضه سه روز روزه گرفتند و هر سه روز هنگام افطار با اینکه خود گرسنه بودند، همه غذایشان را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیدند.

متن آیه:

«إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا ﴿٥﴾ عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّـهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا ﴿٦﴾ يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا ﴿٧﴾ وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا ﴿٨﴾ إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّـهِ لَا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا ﴿٩﴾»

«به یقین ابرار (و نیکان) از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است،(٥) از چشمه‌ای که بندگان خاص خدا از آن می‌نوشند، و از هر جا بخواهند آن را جاری می‌سازند! (۶) آنها به نذر خود وفا می‌کنند، و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است می‌ترسند، (۷) و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند! (۸) (و می‌گویند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم! (۹)»(3)

از ابن عباس نقل شده است که حسن و حسین دچار بیماری شدند. رسول خدا(ص) همراه با جمعی از یاران به عیادت آن دو آمدند. و به علی گفتند: ای ابوالحسن خوب است برای تندرستی فرزندانت نذری کنی. علی و فاطمه و فضه نذر کردند که اگر آن دو شفا یابند سه روز روزه بگیرند. هر دو شفا یافتند. علی سه من جو قرض کرد. فاطمه یک سوم آن را آسیاب کرد و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: ای اهل بیت محمد، مسکینی از مساکین مسلمان هستم، به من خوراکی دهید که خداوند به شما از مائده‌های بهشتی دهد. او را بر خود مقدم داشتند و نان‌ها را به او بخشیدند و با آب افطار کردند. فردای آن روز نیز روزه گرفتند. چون شب شد و غذا به میان آوردند، یتیمی بر در آمد. این بار هم غذای خود را به او بخشیدند. روز سوم هم به همان ترتیب روزه داشتند و هنگام افطار، اسیری پیدا شد، و باز نان جوین خود را به او بخشیدند. چون صبح شد علی(ع)، دست حسن و حسین را گرفت و به نزد پیامبر (ص) رفتند. چون آنان را دید که از شدت گرسنگی می‌لرزند، فرمود: از دیدن حال شما حال ناگواری پیدا می‌کنم. برخاست و همراه آنان به منزل‌شان رفت و فاطمه را دید که در محراب عبادت بسیار ضعیف است. از دیدن او اندوهگین شد. آنگاه جبرئیل نازل شد و گفت خداوند تو را به چنین اهل بیتی تهنیت می‌گوید و این سوره را قرائت کرد.(4)

حدیث لولاک حدیثی که از پیامبر اسلام(ص) به عنوان حدیث قدسی نقل شده با این مضمون که اگر پیامبر نبود افلاک خلق نمی‌شدند و اگر علی(ع) نبود خداوند پیامبر را خلق نمی‌کرد و اگر فاطمه نبود خداوند پیامبر و علی را نیز خلق نمی‌کرد. البته این حدیث به این صورت در منابع متقدم شیعه وجود ندارد.

متن مشهور حدیث که با عنوان حدیث قدسی در کتاب جنة العاصمة این چنین نقل شده است:

«یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما»، «ای احمد اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم و اگر علی نبود تو را خلق نمی‌کردم و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را خلق نمی‌کردم.»(5)

در منابع شیعه دو حدیث دیگر با مضمون حدیث لولاک وجود دارد:

«يَا مُحَمَّدُ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَوْلَاكَ لَمَا خَلَقْتُ آدَمَ وَ لَوْ لَا عَلِيٌّ مَا خَلَقْتُ الْجَنَّة»، «ای محمد ! به عزت و جلالم سوگند اگر تو نبودی آدم را نمی‌آفریدم و اگر علی –ع- نبود بهشت را خلق نمی‌کردم.» (5)

پی نوشت:

1- امالی مفید، ص 260 ؛ بحارالأنوار، ج 28، ص 303 و ج 43، ص 23 و 39 ؛ امالی شیخ طوسی، ص 24 ؛ مناقب آل ابی طالب، ح 3، ص 112.

2- ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۳ق، ج۵، ، ص۶۹۹؛ صدوق، معانی الاخبار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۰۳.

3- قرآن کریم.

4- زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۶۷۰.

5- ابن طاووس، الیقین، ص۴۲۶؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۴۰۰.