کمک به متکدیان را «احسان» تعبیر نکنیم

این جریانی است که در کشور ما نیز وجود دارد و سال و ماهی نیست که رسانه های گروهی در مورد متکدیان گزارش تهیه نکنند و به مردم هشدار ندهند که به این افراد کمک نکنید چرا که گروه های سازماندهی شده تکدی گری هستند که هر کدام روزانه چندین میلیون درآمد دارند.

این رویکرد را در نظر بگیریم و یادمان بیاید که بسیاری از این اشخاص از نظر توان جسمی سالم هستند و می توانند کار کنند ولی ترجیح می دهند، التماس کنند و برای چند هزار تومان ناقابل تمامیت عزت انسانی خود را زیر سوال ببرند.

از این رو، بر آن شدیم در راستای بررسی این پدیده زشت اجتماعی با حجت الاسلام محمدحسین توانایی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه سبک زندگی به گفت وگو بپردازیم که حاصل آن به حضورتان تقدیم می وشد:

اشتغال به کار و تلاش برای کسب روزی حلال در آموزه های اسلام چه جایگاهی دارد و چه توصیه های درباره آن شده است؟

دین اسلام مجموعه ای از آموزه های قرآنی و روایی است، در دین ما آیات فراوانی وجود دارد و جالب است که خداوند متعال در مورد همه نیازهای بشر، آموزه هایی را از طریق پیامبرش به مردم ابلاغ کرده که از جمله آنها موضوع کار و کوشش و فعالیت است؛ برای مثال خداوند در آیه 11 سوره نباء می فرماید: «وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا؛ و روز را براى معاش شما نهاديم.

همچنین در آیه 39 سوره مبارکه نجم می فرماید: «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى؛ و اينكه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست»؛ این مورد از سایر آیات معروف تر است. از سوی دیگر در روایات فراوانی از پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) در مورد کار و تلاش صحبت شده است. برای مثال حضرت رسول(ص) فرمودند: «عبادت و پرستش هفتاد جزء دارد که برترین آن کسب روزی حلال است.»

امام صادق(ع) نیز فرمودند: «کسی که برای بی نیازی از مردم و رفاه خانواده و کمک به همسایگان در طلب روزی حلال باشد، خداوند را در حالتی ملاقات می کند که چهره اش مانند ماه شب چهارده می درخشد.»

بنابراین در شاکله دین مبین اسلام اشارات فراوانی نسبت به اهمیت کار و تلاش و دوری از تنبلی و تن پروری شده است.

این تلاش برای کسب روزی حلال چه تاثیراتی را بر شخص می گذارد؟

احساس شخصیت، عزت و استقلال و اعتماد به نفس افراد را افزایش می دهد. سبب می شود تا افراد از درون ساخته شوند و زندگی شان رو به هدفمند شدن برود. یعنی بدانند که از زندگی چه می خواهند و واقعا دنبال چه چیزی هستند. این حداقل تاثیرات کار کردن و تلاش است.

بعضا ارزش ها در جامعه جا به جا می شود، برای مثال برخی افراد (بالاخص جوانان) با وجودی که از سلامت برخوردار هستند کار نمی کنند و متاسفانه برخی رو به تکدی گری می آورند. علت بروز این مساله چیست؟

عدم خویشتنداری و تن پروری از مهمترین عوامل است. جالب است بدانید که در دین مبین اسلام گداپروری به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است. انسانی که به خداوند ایمان دارد هرگز به تکدی حتی فکر نمی کند. در آیه 273 سوره مبارکه بقره خداوند افرادی را توصیف می کند که با وجود فقر اظهار نیاز نمی کنند یعنی عزت خود را پایمال نمی کنند. در این آیه آمده است: «لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ؛ ((اين صدقات‏) براى آن (دسته از) نيازمندانى است كه در راه خدا فرومانده‏ اند، و نمى‏ توانند (براى تأمين هزينه زندگى‏) در زمين سفر كنند. از شدّت خويشتن‏دارى‏، فرد بى‏ اطلاع‏، آنان را توانگر مى ‏پندارد. آنها را از سيمايشان مى ‏شناسى‏. با اصرار، (چيزى‏) از مردم نمى‏ خواهند. و هر مالى (به آنان‏) انفاق كنيد، قطعاً خدا از آن آگاه است».  

برخی مردم عده ای دیگر را می بینند که به نظر می رسد هیچ احتیاج مالی نداشته باشند و در  ناز و نعمت باشند در حالی که آنان افراد آبروداری هستند که با وجود نیاز صورت خود را سیلی سرخ نگاه می دارند. این افراد را مقایسه کنید با کسانی که تکدی گری را به عنوان یک شغل برای امرار معاش می دانند و بدون اینکه به عزت انسانی خود توجهی کنند به هر وسیله ای متمسک می شوند تا گدایی کنند.

این در حالی است که در قرآن آمده: «افرادی که عزت نفس دارند هرگز با اصرار از مردم چیزی را درخواست نمی کنند و این کرامت نفس را می توان در چهره آنها مشاهده کرد. از نوع تکلم و ظاهرشان پیداست که چنین ویژگی هایی دارند.»

در سخنان پیامبر اکرم(ص) آمده است: «کسی که اظهار فقر کند، فقیر می شود». ممکن است فردی به ظاهر تصور کند که از راه تکدی گری به ثروت رسیده است ولی این فرد باید توجه کنند که از نظر بهداشت روانی چه جایگاه و شخصیتی را پیدا می کند و کسانی که به او منتسب هستند و افرادی که با او زندگی می کنند از نظر زندگی اجتماعی دچار چه وضعیتی می شوند. تکدی گری پیامدهای فوق العاده منفی را به همراه دارد. فرد خیال می کند به ثروت رسیده و زندگی اش به روال افتاده است در حالی که چنین نیست.

تکدی گریی و رواج این پدیده مذموم چه تبعاتی برای سبک زندگی اجتماعی ما دارد؟

یکی از اصلی ترین پیامدها این است که فرد پایگاه اجتماعی خود را به کلی از دست می دهد و به تدریج احساس می کند که از نظر درونی انسان مفیدی نیست و احساس ضعف شخصیت ممکن است که او را به افسردگی و بعد به خاتمه دادن به پایان زندگی برساند.

چنین شخصی که از نظر جسمی سالم است ولی تکدی گری می کند، از نظر موقعیت اجتماعی به شدت تنزل می کند و از آن طرف جنبه های مثبتی را از دست می دهد و جنبه های منفی از حیث عمومی در زندگی اش متبلور می شود. تحمل سرما و گرمای زیاد، سوء تغذیه فرزندانی که در اختیار و همراه شان هستند و از سوی دیگر بازداشت از سوی نهادهای قانونی.

اگر کسی به خداوند ایمان داشته باشد هرگز چنین نمی کند چون گدایی و تکدی گری حرامِ مسلم است و بسیاری از علما و دانشمندان علم اخلاق تاکید کرده اند که افراد از اظهار نیاز اجتناب کنند.

بسیاری از مردم به متکدیان کمک می کنند چراکه تصورشان این است که از این طریق احسان کرده اند و به توصیه دین مبنی بر کمک به فقرا عمل کرده اند، آیا به واقع چنین است؟

خیر، دلسوزی و کمک به افرادی که بارها از طرق مختلف از زندگی آنان اطلاع رسانی شده است، درست نیست. این افراد هر کاری می کنند تا ترحم دیگران را بخرند و از آنها سودجویی کنند. وقتی چنین اشخاصی را می بینیم باید مهارت مدیریت هیجان را در خود تقویت کنیم و عقل و خرد را در این گونه موارد در دستور کار زندگی  قرار دهیم. به پیامدهای کمک به چنین افرادی فکر کنیم.

کسی که به این افراد کمک می کند اولاً آنها را تشویق به عمل حرام کرده است. دوم اینکه متکدیان را تشویق می کند تا به کارشان ادامه دهند و چهره شهر را در هم بریزند، با حمایت از آنها به اقتصاد مملکت آسیب می زنیم چون این افراد عادت می کنند که بدون تلاش پول به دست بیاورند در حالی که می توانند نیروی کار باشند.