توصیه پیر غلامان به مداحان: «شعری را بخوانید که پیام داشته باشد»

قسمت اول؛ عاشقانه های حاج داوود کامران

اولین قسمت از این برنامه به تورق زندگی حاج داوود کامران اختصاص داشت. شهرستان صومعه سرا واقع در استان گیلان بیش از 180 مداح و ذاکر اهل بیت (ع) را در خود جای داده و خانه مداحان صومعه سرا بالغ بر 400 سال قدمت دارد. بسیاری از ذاکران اهل بیت در این مکان خوانده اند اما در این میان حاج داوود کامران جایگاه ویژه ای دارد. پیرغلامی که می گویند زمان مداحی ایشان در گذشته مردم با ضبط صوت های شان می آمدند تا بتوانند نوحه های ایشان را ضبط کنند.

این پیرغلام اهل بیت (ع) که 84 سال دارد می گوید:«از کودکی عاشق روضه امام حسین (ع) بوده ام. در خانه پدربزرگم ماهی یک بار پای روضه های شیخ حسین یکتا می نشستم و آرزوی مداحی را در دل می پروراندم تا 10 سالگی که شروع به مرثیه خوانی کردم. در همان زمان از مسجد ولیعصر(عج) صومعه سرا سراغم آمدند و مرا به مجلس عزای سیدالشهداء برای مداحی بردند و مصیبت و مرثیه را با فرمی اصولی خواندم. اشعاری که هنوز هم دارم و قدمتی 70 ساله دارد.»

کامران معتقد است: «کار و شغل ابتدایی من مزرعه داری بوده که با خانواده ام در آن کشت و زرع و امرار معاش کرده ایم و در کنار آن مداحی هم می کردم. خدا را شاکرم را که تا پایان عمر در خدمت مجالس امام حسین (ع) بوده ام.»

این پیرغلام امام حسین (ع) معتقد است: «مطالعه باعث رشد من شد. قفسه های خانه من مملو از کتاب هایی است که همه خوانده شده اند. می توانم بگویم دو سه هزار مصرع شعر در ذهن من محفوظ است. عشقِ مداحی به خاندان اهل بیت (ع) را به پسرم نورالدین کامران ودیعه سپرده ام.»

نورالدین کامران که از کودکی بیشتر مجالس را همراه پدرش بوده؛ می گوید: «اخلاق مداری و منش خاص رفتاری پدرم در میان مردم من را به مداحی علاقمندتر کرد. مهمترین نصیحت پدرم به ما این بوده که با مداحی و نوحه خوانی برای امام حسین (ع) معامله دنیایی و مالی نکنیم.»

در این برنامه کامران به مداحان جوان توصیه می کند: « شعری را بخوانید که پیام داشته باشد و عاشورایی و ولایی باشد و مورد علاقه خاندان اهل بیت (ع) باشد. هر شعری را از هر شاعری نخوانید؛ شعری که در آن بدعت وجود دارد و دچار خرافه گویی و انحراف از واقعیت است را نخوانید و سبک های بیگانه را وارد مجالس امام حسین (ع) نکنید تا قداست عزاداری زیر سوال نرود. ریتم های بیگانه ای که مجالس را تحت الشعاع قرار می دهد.»

مداحی فقط خواندن و صدا نیست. عبادت و بندگی، ارتباط معنوی، اخلاق، اخلاص، مردم داری، تعامل مداح مهم است که همه را حاج داوود کامران دارد. راز و رمزی که پیرغلامان پیشکسوت را دوست داشتنی تر می کند.

قسمت دوم؛ دلدادگی حاج یوسف یوسفی منش

دومین قسمت «پیرغلامان عشق» راه و رسم دلدادگی حاج یوسف یوسفی منش را تصویر می کند.حاج یوسف یوسفی منش از مداحان پیشکسوت منطقه سلسله و بسطام استان لرستان از سن 12 سالگی مشغول مداحی بوده است؛ عاشقی که وقتی نام حضرت سیدالشهداء و ابوالفضل(ع) می آمد با همه وجود  اشک می ریخته. او می گوید: «در میان درخت ها و جنگل ها با نیروی خودم کشاورزی و دامداری می کردم که همین تلاش ها زندگی ام را پربرکت می کرد.»

حاج یوسفی منش در کنار سرودن اشعار عاشورایی؛ مداحی لکی و لری را هم زمزمه می کند و در زمانی که جمعیت افراد با سواد این منطقه بسیار کم بوده به تدریس احکام می پرداخته است. بیش از 1200 جلد کتاب را با هزینه خودش در اختیار مداحان قرار داده و یک جلد کتاب 700 صفحه ای در دست چاپ دارد. 

 یکی از ویژگی های یوسفی منش که در این برنامه به آن اشاره می شود؛ مستند و متقن بودن مداحی هایی است که ایشان در مجالس عزاداری در دو سبک یک ضرب و دو ضرب می خواند.

این قلندر پیرِ عشق می گوید: «در سال 1339 مسجدی ساخته شد که در ماه های محرم و صفر و شب های قدر مردم را با ارتباطی معنوی به اهل بیت (ع) متصل می کرد و پایگاه مذهبی این منطقه شد. اول ماه محرم هر روز به یک قریه می رفتیم و عَلَمی از چوب صنوبر با  خود می بردیم و در روز عاشورا مردم مناطق اطراف به قریه ما می آمدند و در همین مسجد که ذکر کردم به عزاداری می پرداختیم.»

محمد یوسفی منش یکی از فرزندان ایشان می گوید: «یکی از سنت های قدیمی اهالی این منطقه گرداندن علم معروف این قریه در اطراف است که تا امروز هم حفظ شده است.»

سوای اصول و فنون مداحی؛ اخلاق در نوحه خوانی، انتخاب اشعار پر محتوا و مستند، آگاهی به احکام شرعی، تفسیر قرآن مجید، اطلاع صحیح از وقایع کربلا از جمله مواردیست که حاج یوسفی منش برای ذاکران اهل بیت (ع) ضروری می داند.

یوسفی منش درباره یکی از ذاکران پیشکسوت خرم آباد می گوید: «مرحوم حاج حبیب نیکنام یکی از مداحان معروف لرستان است که مداحی ایشان سنت و محتوا داشت و بر اساس حقیقت عاشورا بود.» که در ادامه برنامه بخش هایی از نوحه خوانی این پیرغلام مرحوم پخش می شود.

یوسفی منش در پایان می گوید: «امام حسین (ع) در دنیا برای ما نعمت هستند امیدوارم در عقبی نیز به فضل خدا به ما عنایت کنند. امام حسین (ع) وقتی نام بزرگوارشان می آید روحیه انسان را عوض می کند؛ هم اندوه و هم شادی را نصیب ما می کند.»

قسمت سوم؛ شیدایی های حاج اسماعیل اخباری

کویر سرشار از احساس است و سکوتش فریاد است و فریادش آرام بخش. خلوتگه راز اهل دل است. استقامت در این پهنه معنا می یابد. عطش در این سرزمین مفهوم می پذیرد و جاودانگی نیز همچنین. «پیرغلامان عشق» در قسمت سوم خود به سراغ اسماعیل استاد آقایی مشهور به اسماعیل اخباری پیرغلام اهل بیت علیهم السلام در کانون و تجلی گاه شور و شعور حسینی؛ آران و بیدگل رفته است.

حاج اسماعیل اخباری می گوید: «آران و بیدگل به عنوان ام القراء مذهبی که بعد از اعیاد غدیر و قربان سیه پوش عشق حسین (ع) می شود سال های متمادیست که شاهد عزاداران سیدالشهداء در امامزاده هلال بن علی (ع) و محل تجمع هیات هاست.»

حاج اخباری درباره سنت های این منطقه از کشور می گوید: «آران و بیدگل دارای سنت های بسیاری است یکی از آنها چاوش خوانی است که یکی دو روز قبل از ماه محرم عزاداران با دست گرفتن عَلَم بدون سینه زدن نوحه «باز این چه شورش است» می خوانند و در خیابان ها می چرخند. همچنین در ماه محرم مشک هایی را از آب انبار پر می کردند و عزاداران را سقایی می کردند و حین آن نوحه هایی می خواندند.»

یکی از شعرای عاشورایی به نام حاج رضا حمامی متخلص به «سفیر» با حضور در این برنامه درباره اشعار و سروده های عاشورایی توضیحاتی می دهد؛ فردی که سال هاست در کنار حاج آقا انسانی، سازگار، موید و ... به سرایش مرثیه ها و نوحه های مختلف می پردازند.

حاج حمامی می گوید: « شاعر باید احاطه کامل بر مقتل امام حسین و ائمه اطهار داشته و ترسیمی از روند حرکت امام حسین از مدینه تا کربلا و از کربلا تا شام و برگشت قافله به مدینه داشته باشد تا بتواند اشعار تاثیرگذاری بسراید.»

اخباری نیز پیرامون مداحی می گوید: «مداح باید مطالعه داشته باشد. در باره مقتل خوانی به گونه ای مطالعه داشته باشد که وقایع کربلا جلوی چشمش مصور باشد. مقلد نباشد. یکی از بهترین منابع قابل استفاده «خصائص الحسینیه» از مرحوم شیخ جعفر شوشتری است که به گونه ای ساده برای مداحان مبتدی و قدیمی کاربرد دارد.»

فرزند این پیرغلام می گوید: «در بیشتر مجالس پدرم حضور داشته ام. از سال 82 به مداحی پرداختم. آنچه از پدرم آموختم اخلاص در همه زمینه ها و در کنارش مردم داری است که همه سعیم را می کنم به این مرحله از تقوا برسم.»

کارگاه شَعربافی یا پارچه بافی حاج اخباری پر است از زمزمه های عاشقانه این پیرغلام حسینی، او می گوید: «شروع کار ما از مداحی در کنار این کارگاه شروع شد که هنوز ادامه دارد.» در ادامه برنامه امامزاده هلال بن علی (ع) به صورت ویژه ای معرفی می شود.

مداحان درباره مداحی و تفاوت سبک مرثیه خوانی حاج اخباری با دیگران این گونه می گویند: «متاسفانه سبک هایی اخیرا در نوحه خوانی استفاده می شود که نباید در مجالس امام حسین (ع) استفاده شود. نحوه مجلس گردانی حاج اخباری بسیار قابل تامل است. در زمان جنگ 25 شهید را آوردند و تنها مداحی که توانست حق آن مجلس را به خوبی ادا کند حاج اخباری بود.»

پیرغلام حسینی؛ حاج اخباری در پایان یادآور می شود: «سبک هایی ماندنی است که در ردیف موسیقی های اصیل ایرانی باشد؛ مثل اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی، زیرا حزن اصیلی را با خود دارد. کسانی که دوست دارند به مداحی وارد شوند اول باید اعتقاد راسخ به اهل بیت داشته و شهرت طلب نباشند و با گمنامی به شهرت برسند.»