راهکارهای پویایی عزاداری از منظر آیت الله مکارم

در ایام محرم همه ارادتمندان اهل بيت عليهم السلام با تشكيل مجالس سوگوارى ،برای برگزاری باشكوه و تعظيم  شعائر حسینی تلاش می کنند،به ویژه جوانان و نوجوانان که با انجام مناسک عزاداری، با آئین سوگواری حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) آشنا می شوند،[1] لیکن باید دانست مبارزه علنی و به انحراف کشاندن مجالس و مناسک عزاداری ؛ دو راهبرد دشمنان برای مقابله با فرهنگ عاشورا است.[2]

بدیهی است مجالس و مناسک عزداری ، منبع قدرتی است که به درد دین و دنیا و استقلال و عظمت و قدرت می خورد. اما همیشه از منابع مهم، سوء استفاده های عظیم می شود.[3]

لذا شیعیان آن حضرت باید  در انجام اين مراسم از آنچه كه مايه وهن مذهب در نظر دوست و دشمن مى شود، جدّاً بپرهيزند، و توجّه داشته باشند كه عاشورا و مراسم حسينى است كه اسلام را زنده نگه داشته است، و هر سال خون تازه اى در عروق اسلام جارى مى سازد، و تا مراسم حسينى، پرشور و پرشكوه برپاست، آسيبى به اسلام نخواهد رسيد.[4]

تبیین فلسفه محّرم و عزاداری امام حسین علیه السلام

بسيار مى شود كه طبيبان آگاه، بيماران خود را از آثار مهمّ داروهاى شفابخش و غذاهاى تقويتى كه درمان بيمارى ها را تسريع مى كند با خبر مى سازند؛ تا با شوق و علاقه بيشتر داروهاى تلخ را تحمّل كنند و دستورات طبيب را دقيقا بكار بگيرند.[5]

طبيبان روحانى نيز دقيقا همين مسير را مى پيمايند و فلسفه تشريع و آثار حيات بخش برنامه ها و مناسک عزاداری را براى مردم شرح دهند تا آتش اشتياق را در دل آنها شعله ور سازند و با عزمى راسخ به دنبال انجام برنامه ها بفرستند.[6]

تبیین فلسفۀ سوگواری علاوه بر اينكه شوق و علاقه مردم را براى انجام آئین عزاداری افزون مى كند و تحمّل ناراحتى را براى انجام پاره اى از وظايف سخت و سنگين آسان مى سازد.[7]هم چنین به همه مردم هشدار مى دهد كه بايد در چه مسيرى حركت كنند تا فلسفه حقیقی برگزاری مراسم سوگواری حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) در جامعه  پياده شود.[8]

بعضى آن چنان مسأله سوگوارى را تحريف كرده اند كه درست به نتيجه اى بر ضدّ اهداف اصلى آن رسيده اند، تا آن جا كه ريختن يك قطره اشك را جانشين انجام تمام «رسالتها» و «مسئوليّتها» قرار داده، بلكه با انجام اين عمل مصونيّتى براى خود، در مقابل هر گونه عمل خلاف، ظلم، ستم و گناه پنداشته اند، همان مظالم و گناهانى كه ريختن قطرات خون شهيدان به خاطر مبارزه با آن بود. اين برداشتهاى نادرست از اين مسأله نه جزء دين است و نه با هيچ منطقى قابل دفاع.[9]

لذا بايد به عزاداران محترم كه عاشقانه بر سر و سينه مى زنند، و در مظلوميّت امام حسين عليه السلام اشك مى ريزند، و با بذل وقت و مال و جان خود مجالس سوگوارى آن حضرت را زنده نگه مى دارند گفت: آن حضرت قصد تشكيل حكومت اسلامى داشت و عواملى مانع تحقّق اين هدف مقدّس آن حضرت شد تا با برطرف كردن موانع بتوانند هدف والاى امام حسين عليه السلام را تحقق بخشند.[10]

گسترش مناسک عزاداری در گرو بهره گیری از وعاظ و خطبای متبحر و متخصص

در عصر و زمان ما علوم اسلامى به قدرى گسترده شده است كه فراگيرى تمام رشته هاى آن براى يك عالم دينى ممكن نيست، بلكه ناچار است يك يا چند رشته را انتخاب كند و در آن متخصّص و صاحب نظر شود. [11]

از سوی دیگر نمى توان انكار كرد كه برخی چالش های  فرهنگی از این مسأله نشأت می گیرد كه عقايد و آداب و مناسک دينى با خرافات آلوده شده است[12]، اینگونه است که در عصر کنونی، عزادارى اهل بيت عليهم السلام رنگ و بوى متفاوتى گرفته است، برخى افراد در حالى كه هيچ بهره اى از درياى عميق فقه و اجتهاد نبرده اند، به اشتباه خود را صاحب نظر در مسائل شرعى به خصوص در احكام و آئین عزادارى مى دانند و در مسيرى كه هيچ اطلاعى از خطرات آن ندارند، ديگران را به زعم خود دعوت مى كنند و عزادارى خامس آل عبا و سالار شهيدان را وسيله اى براى كارهاى مخالف شريعت اسلام قرار مى دهند.[13]

لزوم مقابله با هنجارشکنی ها و عزاداری های نامتعارف

بعد از انقلاب فضای تازه ای برای عزاداری پیدا شد و در این فضا یک مشکل پیش آمد و آن ارتباط ماهواره ای و اینترنتی مردم با فضای خارج و آوردن آهنگهای آن طرف آبی و مداحی به سبک آنها بود.[14]

عده ای تابع خط قرمز نیستند و می گویند ما باید مشتری جمع کنیم و مجالس ما مملو از جمعیت باشد البته در مجلس بانوان هم این مساله بیشتر است ، حال آنکه  بالاخره شما و ما مسئولیت داریم. بیائیم این آب زلال عزاداری امام حسین(علیه السلام) را جاری کنیم و برای تحقق این امر، مداحان پیشکسوت باید برنامه داشته باشند.[15]لذا برگزاری جلسات آموزشی مداحان و فعال کردن سایت انجمن مداحان و شاعران آئینی استان  های کشور ضروری است.[16] همانگونه که ارایه آموزش های جمعی حول محور مسائل احکام و اعتقادات برای مداحان و فعالیت مداحان به صورت جمعی می تواند موثر واقع شود.[17]

مبارزه با ادبیات غلوّ آمیز؛ مهمترین ضرورت در پالایش مناسک عزاداری

 هنگامى كه تجاوز در مورد مقام و منزلت كسى باشد «غلو» گفته مى شود، بعضى نیز معتقدند: «غلوّ» هم در طرف افراط گفته مى شود، هم در تفريط در حالى كه بعضى ديگر آن را منحصر به طرف افراط مى دانند ونقطه مقابل آن را تقصير مى گويند.[18]

بی تردید شیعیان واقعی  از تربيت يافتگان مكتب اسلام و پيروان تعليمات عالى قرآن هستند و سهم آنها از ايمان و مكارم اخلاق سهم بزرگى است، آنها جز به قرآن و سنّت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و استدلالات قطعى عقلى تكيه نمى كنند.[19] لیکن بعضى از مدّاحان و افراد ناآگاه در مراسم عزاى امام حسين عليه السلام از ادبیات غلو آمیز استفاده می کنند. [20]

در حالی که  نباید مسایلی بر زبان مداحان جاری شود که بوی غلو می دهد. امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: «هلک فی رجلان، محب غال و مبغض حال؛ دو گروه درباره من هلاک شدند، آنها که غلو می کنند و ما را برتر از مقاممان معرفی می کنند و همچون خداوند می ستایند و دشمنانی که العیاذبالله به ما لعن می کنند.» از این که این دو گروه همسنگ هم قرار داده شدند، معنایش این است که هر دو گروه در اشتباه می‌باشند. گاهی از گوشه و کنار زمزمه‌هایی می شنویم که خیلی زننده است، «لا اله الا فاطمه الزهرا، یا لا اله الا زینب!»، این حرف‌ها علاوه بر این که خلاف تعلیمات اسلام است، اگر به گوش دشمنان برسد، که این روزها راحت منتقل می شود  می‌گویند این که ما می گفتیم شیعیان کافرند، دلیلش این سخنان است. البته ممکن است این ذاکرین بی اطلاع باشند که باید پیش کسوت‌های مداحان و وعاظ محترم آنها را راهنمایی کنند.[21]

در نام گذاری هیئت‌ها هم دقت شود. بعضی نام «دیوانگان امام حسین» را بر هیئت خود می گذارند که وقتی مختصرش می‌کنند می‌شود هیئت دیوانگان! به جای این اسامی که آثار بدی دارد، نام «عاشقان»، «فدائیان»، «دلدادگان» و «خادمان امام حسین» را انتخاب کنید.[22]

از این رو شایسته است افراد ناآگاه تعبيرات كفرآميز و آميخته با غلوّ بر زبان جارى نكنند؛ [23]  اشعاری که بوی اهانت و غلو می دهد جمع آوری شده است و من آنها را دیده ام که اگر این به دست دشمن بیفتد خون شیعه را به هدر می دهند. آیا سرآیندگان این اشعار مسئولیت عواقب کار خود را برعهده می گیرند؟[24]

همگرایی عقلانیت و عشق ؛ مهمترین اصل در مدیریت چگالی سنگین احساسات درمناسک عزاداری

براى پيوند با يك مكتب، تنها پيوند فكرى كه پشتوانه آن منطق و استدلال است، كافى نيست، بلكه پيوند عاطفى كه از عشق و علاقه و محبّت سرچشمه مى گيرد، نيز لازم است؛ زيرا براى پيشبرد اهداف يك مكتب، عقل به تنهايى نارساست، بلكه عقل و عشق بايد به هم بياميزند و چرخهاى جامعه را در مسير هدف به گردش درآورند.[25]

هميشه زبان ترجمان عقل بوده، ولى ترجمان عشق، چشم است، آن جا كه اشكى از روى احساس و درد و سوز مى ريزد، عشق حضور دارد، ولى آن جا كه زبان با گردش منظّم خود جمله هاى منطقى مى سازد، عقل حاضر است.[26]

بنابراين همان طور كه استدلالات منطقى و كوبنده مى تواند همبستگى گوينده را با اهداف رهبران آن مكتب آشكار سازد، قطره اشك نيز مى تواند اعلان جنگ عاطفى بر ضدّ دشمنان آن مكتب محسوب گردد.[27]

حال از آن جا كه ايّام ماتم و غم در محرم، سبب مرورى مجدّد، بر تاريخ زندگانى امام حسین(علیه السلام) و یاران باوفایش و تلاش ها، شهامت ها و فداكارى هاى آنان است، ماهى است پر از شور و عشق و اخلاص و فداكارى؛ به همين دليل، تاريخ نشان داده است كه بسيارى از توطئه هاى دشمنانِ اسلام، به بركت شورى كه در جلسات و دسته جاتِ سوگوارىِ آن بزرگواران در اين ماه ايجاد شده، درهم شكسته و خنثى گرديده است، كه اين خود موهبت بزرگى است، و بايد هميشه آن را ارج نهاد و از آن پاسدارى كرد.[28]

از سوی دیگر خیل عزاداران حسینی همه‌جا با عشق و علاقه، خود را به صورت خودجوش برای ادای حق مراسم سوگواری آماده می‌کند. البته برای بهره‌گیری کامل از این مراسم پرشکوه [29]باید مراقب بود مبادا مناسک عزاداری به مسائل خرافى آلوده شود. بايد حريم امام حسين(عليه السلام) و عقلانيّت دعوت و قيام او حفظ شود كمتر به نقل خوابها و نقل قولها استناد شود، بلكه بيشتر از منابع معتبر نقل شود؛ حتى زبان حالها هم بايد به گونه اى باشد كه حال امام حسين(عليه السلام) و حضرت ابوالفضل و على اكبر(عليهما السلام) و... چنين اقتضا كند.[30]

لزوم احیای سبکهای سنتی عزاداری در بستر فرهنگ عمومی مردم

بی شک مراسم های ماه محرم و مجالس های سوگواری امام حسین(علیه السلام) باید به شکل سنتی برگزار و اداره شود،[31]لذا عزاداران عزیز در حفظ مراسم و سبک‌های سنتی کوشا باشند.[32]

هم چنین باید  خواندن اشعار و سینه زنی از سبک‌های مبتذل که در شأن این مراسم باشکوه نیست، اجتناب کرد و به سبک‌های سنگین سنتی اهمیت داد.[33]لذا در مجالس مذهبی آهنگ هایی که انتخاب می شود، باید مناسب باشد .آهنگ هاي سنتی خیلی مؤثر، جانسوز و مفیدهستند .اما اخیراً از گوشه و کنار شنیده می شود که آهنگ هاي زمان طاغوت و آهنگ هایی که رسانه هاي آمریکایی می نوازند و کلاً آهنگ هاي لهو و فساد در مداحی ها استفاده می شود که از چنین اتفاقی به خدا پناه می بریم!. [34]

هم چنین باید تأکید نمود اهمّيّت تاريخ زندگى امام حسين عليه السلام كه به صورت يكى از شورانگيزترين حماسه هاى تاريخ بشريّت درآمده، نه تنها از اين نظر است كه همه ساله نيرومندترين امواج احساسات ميليون ها انسان را در اطراف خود بر مى انگيزد و مراسمى پرشورتر از هر مراسم ديگر به وجود مى آورد، بلكه اهمّيّت آن بيشتر از اين جهت است كه: هيچ گونه «محرّكى» جز عواطف پاك دينى و انسانى و مردمى ندارد و اين تظاهرات پرشكوه كه به خاطر بزرگداشت اين حادثه تاريخى انجام مى گيرد، نيازمند هيچ مقدّمه چينى و فعّاليّت هاى تبليغاتى نيست و از اين جهت در نوع خود بى نظير است.[35]

لذا  هیچ یک از برنامه‌های دینی به ویژه مناسک عزاداری  مطلقاً نباید به بودجه دولت وابسته باشد که مایه بدبختی است، بلکه باید بر دوش کمک‌های همیشگی و جوشان مردمی باشد.[36]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت ما شيعيان آن حضرت در ايران، در پرتو اهتمام به مناسک عزداری و برگزاری مجالس سوگوارى در محرم ها ، تاسوعاها ، عاشوراها و اربعين ها به لطف خدا توانستيم حكومت اسلامى تشكيل دهيم. لذا بايد در پاسدارى از آن و رفع كاستى هايش از جان و دل بكوشيم.[37]

بنابراین باید مراقب بود، این مجالس و محافل عزاداری به دست نااهلان و ناصالحان نیفتد چون همانگونه که برکات این مجالس عظیم است، خطراتش هم عظیم است به گونه ای که می توان  افراد را گمراه کرد و بدترین بهانه را به دست دشمنان داد.[38]

سفارش دیگر این است که سعی کنید آئین عزاداری در عاشورا سال به سال با شکوه تر از سال‌های قبل باشد، و همیشه یک قدم جلوتر از قبل باشید، زیرا برگزاری با شکوه مناسک عزاداری، موجبات بسط و گسترش روز افزون مکتب ناب اهل بیت(علیهم السلام) را فراهم می کند.[39]

پی نوشت:

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص600.

[2] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل تبلیغات اسلامی استان قم و اعضای شورای هیئت‌های مذهبی استان قم؛18/7/1394.

[3] همان.

[4] كليات مفاتيح نوين ؛ ص600.

[5] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 4 ؛ ص630.

[6] همان.

[7] همان.

[8] همان.

[9] پيدايش مذاهب ؛ ص148.

[10] اهداف قيام حسينى ؛ ص89.

[11] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص486.

[12] اعتقاد ما ؛ ص42.

[13] احكام عزادارى ؛ ص9.

[14] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل تبلیغات اسلامی استان قم و اعضای شورای هیئت‌های مذهبی استان قم؛18/7/1394.

[15] همان.

[16] همان.

[17] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ همایش مداحان و مسئولان هیات های مذهبی قم ؛ مدرسه علمیه امام کاظم(ع )؛21/6/1396.

[18]سورۀ مائده؛ آيه 77،(تفسیر نمونه؛ ج 5؛ ص 57).

[19] آيين ما (اصل الشيعة) ؛ ص104.

[20] احكام عزادارى ؛ ص30.

[21] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛http://makarem.ir.

[22] همان.

[23] احكام عزادارى ؛ ص145.

[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در گردهمایی مداحان و شعرای آئینی استان قم ؛ مدرسه امام موسی کاظم(علیه السلام)؛20/7/1394.

[25] پيدايش مذاهب ؛ ص150.

[26] همان.

[27] همان.

[28] كليات مفاتيح نوين ؛ ص611.

[29] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجله  افق حوزه؛29/8/1391.

[30]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛12/6/1386.

[31] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛15/7/1394.

[32] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجله  افق حوزه؛29/8/1391.

[33] متن بیانیه حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛1/7/1396.

[34] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛

[35] احكام عزادارى ؛ ص13.

[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛مجله  افق حوزه؛29/8/1391.

[37] اهداف قيام حسينى ؛ ص90.

[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای هیات مدیره انجمن مداحان و شاعران آئینی استان قم؛18/7/1394.

[39] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در گردهمایی بزرگ مسئولین هیئات مذهبی و مداحان استان قم؛ مدرسه علمیه امیرالمؤمنین(علیه السلام) قم؛1/2/1391.