شرایط نزول مواهب الهی از نگاه امام علی

شرح و تفسير حکمت 139 نهج البلاغه:

امام علی (ع) در اين گفتار حكيمانه، اشاره‌اى به رابطه مواهب الهى با نيازها و مصرف‌ها كرده و مى‌فرمايد: «كمک (الهى) به اندازه حاجت و نياز نازل مى شود» (تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَى قَدْرِ الْمَؤُونَةِ).

اين سخن در واقع دو پيام دارد؛ پيام نخست اين است كه هرچه نیاز انسان بيشتر شود، به طور طبيعى تلاش و كوشش وى بيشتر مى‌گردد و مواهب فزون‌ترى نصيبش مى شود. اينكه در احاديث آمده است: «روزى همراه همسران به خانه شوهران مى‌آيد» نيز ممكن است اشاره به همين معنا باشد كه انسان مجرد، تلاش زيادى براى زندگى نمى‌كند، اما هنگامى كه احساس كرد بار مسئوليت نفقه همسر بر عهده اوست و آبرويش در خطر است، بر تلاش و فعاليت خود مى افزايد و روزى به خانه او سرازير مى‌شود. همچنين هر زمان فرزند يا فرزندان بيشترى پيدا مى‌كند، اين احساس و آن تلاش بيشتر حاصل مى‌گردد.

پيام دوم پيام معنوى و الهى است كه خداوند روزى رسان به افرادى است كه براى زندگى هزينه بيشترى مى‌كنند و سخت گيرى به همسر و فرزند ندارند. دست و دل آنها براى بخشش به نيازمندان و كارهاى خير و پذيرايى مهمان باز است.

اين گفتار حكيمانه در واقع مى خواهد مردم را از بخل و تنگ گرفتن بر عيال و كسانى كه نان خور او هستند، بر حذر دارد و به شركت در كارهاى خير تشويق كند.

قرآن مجيد به كسانى كه در عصر جاهليت عرب فرزندان خود را از ترس فقر مى كشتند، خطاب كرده و مى فرمايد: «(وَلاَ تَقْتُلُوا أَوْلاَدَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاَق نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ) و فرزندانتان را از ترس فقر به قتل نرسانيد، ما آنها و شما را روزى مى دهيم» و در آيه 22 و 23 سوره «ذاريات» مى فرمايد: « وَ فِى السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ * فَوَرَبِّ السَّمَاءِ وَالاَْرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّكُمْ تَنطِقُونَ) و روزى شما در آسمان است و نيز آنچه شما وعده داده مى شويد. سوگند به پروردگار آسمان و زمين كه اين مطلب حق است همان گونه كه شما سخن مى‌گوييد.

ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه خود حديثى را از رسول خدا (ص) آورده كه مى‌فرمايد: «مَنْ وَسّعَ وُسِعَ عَلَيْهِ وَكُلَّما كَثُرَ الْعِيالُ كَثُرَ الرِّزْقُ، هر كس دامنه انفاق را گسترش دهد، خداوند روزى او را وسيع‌تر مى‌كند و هر زمان افراد خانواده انسان بيشتر شوند، روزى نيز فزون تر خواهد شد.