پشتوانه علمی مجالس اهمیت زیادی دارد

عقیق- کودک بود که نزد پدرش آیت الله سیداسماعیل اصفیایی شند آبادی دروس دینی و علمی را آموخت و بعد نزدیک به 30 سال نزد علامه مصطفوی تبریزی از شاگردان میرزای قاضی شاگردی کرد و همزمان تحصیلات حوزوی را ادامه داد. علاوه بر این در محضر بزرگانی چون علامه طباطبایی، آیت‌الله محمدتقی آملی، آیت‌الله بهاءالدینی و آیت‌الله محمدتقی بهجت فیض برد. آیت‌الله سیدعبدالله فاطمی‌نیا که اکنون در دهه هفتم زندگی‌اش است مجتهد، خطیب، عارف، استاد اخلاق، مورخ اسلامی و کتاب‌شناسی است که در زمینه‌های عرفان، حدیث و شعر عربی هم تحقیق دارد. در علم رجال، عرفان نظری و عملی کم‌نظیر است اما در منابر عمومی بیشتر به خطابه می‌پردازد. او تألیفاتی چون کتاب شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره، دوره سه جلدی «کتاب نکته‌ها از گفته‌ها» (گزیده‌ای از سخنرانی‌های استاد) و فرهنگ انتظار دارد. در روزهای باقی‌مانده از ماه مبارک رمضان به سراغ آیت‌الله سیدعبدالله فاطمی‌نیا رفتیم و با ایشان درباره فضیلت‌های این ماه و اصول منبری و سخنرانی به گفت‌وگو نشستیم.

**پای درس استاد

در ماه مبارک رمضان محافل و مجالس مختلفی به شرح و تفسیر فضائل آن می‌پردازند یکی از شلوغ‌ترین منبرها، پای درس استاد فاطمی‌نیاست؛ استاد درباره این همه استقبال و جمعیت زیاد مستمعین علاقه‌مند به درس‌های اخلاق او، می‌گوید:  فضل پرورگار مهربان و خوبي مردم عزيز و عاشقان اهل‌بيت(ع) بود. سخنان اهل‌بيت جاذبه دارد، از مولايمان امام رضا(ع) روايت شده كه«ان الناس لو علموا محاسن كلا منا لا تبعونا» يعني اگر مردم سخنان زيباي ما را بشنوند البته به دنبال آن مي‌آيند. فقط این سخنان باید سخنانی حقیقی باشد و از روی تعقل گفته شود نه از روی احساسات. شما فكر مي‌كنيد شخصي به جاي احاديث معتبر مشتي احاديث جعلي كه هيچ منبعي و مصدري برایش وجود ندارد براي اين مردم عاشق معارف بگويد و عمر و اوقات پربهاي آنان را پر كند چه جوابي به خدا خواهد داد؟ در بعضي منابع گفته مي‌شود: روزي يزيد ملعون به حضرت امام سيد الساجدين گفت: حالا كه من پدر تو را كشتم چه عملي انجام دهم تا خدا مرا بيامرزد؟ امام فرمودند نماز غفيله بخوان. حضرت زينب كه به تصديق امام زمانش علم لدني داشت گفت يادگار  برادرم، چرا يادش مي‌دهي؟ فرمودند، عمه‌جان موفق نمي‌شود. لذا آن ملعون هرگاه مي‌خواست نماز غفيله بخواند دل درد مي‌گرفت و نمي‌توانست بخواند!! ملاحظه بفرماييد اين حديث جعلي كه در هيچ منبعي وجود ندارد چگونه يك امام معصوم را مي‌كوبد كه گناه كشتن آن با يك غفيله آمرزيده مي‌شود و اين دين با عظمت را چگونه سطحي و بي‌ارزش نشان مي‌دهد كه در اين دين كشتن يك معصوم چقدر ساده است. بنده به جوانان مي‌گفتم اگر بزرگترين گناه با يك غفيله آمرزيده شود، پس چرا وجود نازنين امام حسين(ع) قيام كرد، مي‌توانست يك اعلاميه منتشر كند و بگويد: مردم اگر گناهي را دلتان مي‌خواهد مرتكب شويد و شب‌ها يك غفيله بخوانيد و بخوابيد! اکنون بسیاری از مجالس پشتوانه علمی ندارند، فقط احساس هستند برای همین باید منبرها برای داشتن مجالس ما پشتوانه علمی تلاش کنند.

**احساس باید باشد یا نباید باشد؟!

استاد فاطمی‌نیا در مورد اینکه بسیاری از مجالس پشتوانه علمی ندارد و برپایه احساسات هستند، می‌گوید: احساس یک اندازه‌ای دارد. اگر کسی علوم اولین و آخرین را داشته باشد حال نداشته باشد یک عباسی نمی‌ارزد. اگر کسی حال و احساس داشته باشد و پشوانه علمی نباشد، هم همین‌طور. نمی‌خواهم بگویم همه علامه شوند ولی احساسات ما باید به یک حدیثی، آیه‌ای، مبنایی پشتوانه‌ای داشته باشد. نه اینکه کاملاً فقط از روی احساس باشد. خدا شاهد است الان در حتی تهران هم چنین مجالسی برگزار می‌شود. خیلی ببخشید نواری را آورده بودند. در قسمتی از نوار آن بنده خدایی که می‌خواند می‌گفت که بله امام حسین به قمر بنی هاشم گفت شب عاشورا اگر تو هم می‌خواهی بروی، برو! بعد می‌گوید، عباس! آمد زینب کبری را پیدا کرد گفت به داداش حسین یک چیزی بگو! آخر این حرف شد. این‌ چیزها، درد دل من است. مواردی که در پایتخت شیعه خوانده می‌شود. بعد هم در قالب نوار پخش می‌شود. مشتری هم دارد. نزديك 50 سال تذكر دادم اين مطلب ننگين را روي منابر بازگو نكنيد، فكر مي‌كردم موثر شد ولي هرگز، حتي متأسفانه از صدا و سيما هم گاهي شنيده می‌شود.

**شیوه انتخاب موضوعات منبر و نحوه درست استفاده از مجالس مذهبی

یکی از موضوعات مهم مجالس مذهبی انتخاب موضوعاتی است که منبری‌ها در دستور کار دارند؛ استاد فاطمی‌نیا در مورد اینکه چطور این انتخاب موضوعات را انجام می‌‌دهد، می‌گوید: منابع حقیر برای موضوعات سال‌های اخیر تفاوت جوهری با موضوعات سال‌های گذشته نداشت. بلکه فقط در این سال‌ها در حد توانم مردم را به مسائل اصلی و باطنی اسلام و در کل به اینکه اسلام در ظواهر خلاصه نمی‌شود، سوق می‌دهم. اسلامی که این هنر را داشت که مانند امام راحل، آیت‌الله بهجت، سید العلماء آیت‌الله قاضی و آیت‌الله علامه طباطبایی قدس سره را تربیت کند. البته موضوعات منابع این حقیر مانند سابق بیان معارف اهل‌بیت (ع) است. با این تفاوت که برحسب نیازی که در جامعه مشاهده می‌شود، صحبت می‌کنم. نیاز جامعه امروز نوع نگرشی است که بعضی به اسلام دارند. یعنی نگاهی که گاهی خیلی سطحی و عوامانه است و تحقق دین‌داری منحصر در چند دستور خلاصه می‌شود. مثلا چیدن شارب (موی پشت لب بالایی که به لب زیرین برسد)، کوتاه کردن ناخن‌ها، کیپ کردن یقه‌ و امثالهم. عمده این موارد حفظ ظواهر است و مشتی جملات مقدس‌مآبانه که افراد با هم ردوبدل می‌کنند. خدای ناکرده اشتباه نشود ما به تمام سنن و آداب اسلام عزیز ارج می‌نهیم. گرفتن شارب یا ناخن‌ها و امثال آن از سنن اسلام است، اما این سنن همه اسلام نیست. یا اینکه، دعاها بدون توجه و صرفا برای ثواب خوانده می‌شوند. سال‌ها دعا شریف کمیل را می‌خوانند بدون اینکه یک سطر از آن درس گرفته باشند. چهل سال شخص دعای کمیل خوانده و این جمله را صدها بار تکرار کرده:«کم من قبیح تسترته» یعنی خدایا چه بسیار عیب و گناهان ما را پوشاندی. اما همان که از مراسم کمیل به خانه برگشتیم هنوز اشکمان خشک نشده شروع به کشف اسرار مردم و آبرو بردن می‌کنیم. یا طول دادن بیش از حد مجالس احیاء را ملاحظه بفرمایید. در تمام سال‌ها ما یک شب داریم که فضلیت آن واقعا از عقول ما خارج است . اما در مجالس آنقدر مراسم را طولانی می‌کنند که مردم خسته می‌شوند، وقتی رمق دعا کردن از مردم گرفته شد تازه می‌گویند قرآن‌ها را بیاورید. من قبلا در جاهای دیگر عرض کرده ام تاکید روایات بر این است که ما به نشاط نگاه کنیم. ان‌شاءالله شب های قدر نزدیک است. حالا این حدیث را هیچ کس عمل نمیکند. جلسه های احیاء را 5 الی شش ساعت خواهیم داشت. دعای کمیل‌مان که باید بیست دقیقه طول بکشد معمولا دو ساعت و نیم، سه ساعت زمان می‌برد. اینها روز قیامت جواب دارد، اگر صاحب شریعت بگوید چرا لطائف و ظرائف شریعت ما را در ذهن مردم ثقیل جلوه دادید، چه جواب خواهیم داد؟! یک جوان می‌خواهد برود دعای کمیل یا مراسم احیاء اما می‌داند که رفتنش با خودش است برگشتنش با کرام الکاتبین است! آخر شش ساعت هم احیاء می شود؟! آخر چه کسی گفته؟

**باید عبادت را صحیح آموخت

چرا چنین مسائلی در جامعه به وجود آمده، پرسشی است که شاید در ذهن بسیاری به عنوان ابهام متبادر شود؛ استاد فاطمی‌نیا در این باره اظهار داشت: به دلیل عدم شناخت صحیح از اسلام و شریعت مطهره است. ما دین بزرگ و شریعت جامعی داریم، از نماز مثال بزنیم که افضل اعمال است. قرآن کریم می‌فرماید: «اقم الصلاه لذکری» نماز را برای یاد من به پا دار. در کلمه «اقم الصلاه» مطالب زیادی نهفته است: اول، نماز را به پا دار یعنی با رغبت و خضوع و خشوع به جا آور. دوم، احکام نماز، احکام وضو و یا غسل  را یاد گیر و شرایط یک نماز صحیح را بیاموز. این احکام به طور مستوفی در رساله‌های عملیه نوشته شده است. سوم، پس از اینکه همه این احکام را یاد گرفتی بدان که این نماز در این احکام خلاصه نمی‌شود. بلکه مقدمه‌ای است برای یاد محبوب و خالق مهربان. ملاحظه کنید مجتهدین و فقهای بزرگ شیعه پس از اینکه در احکام عبادات زحمت کشیدند، احکام نماز را با اجتهاد به دست آورده در اختیار ما گذاشتند، همان بزرگان هم در اسرار نماز کتاب‌ها نوشتند. امام راحل کتاب «سر الصلاه» را دارند. همچنین آقا میرزا جواد آقاملکی تبریزی کتاب «اسرار الصلاه» نوشتند. شیخ ارباب معرفت مرحوم شهید ثانی رساله‌ای به نام اسرار الصلاه دارد. پس نتیجه می‌گیریم این احکام نماز با همه عظمت و زیبایی همه اسلام نیست بلکه این نماز وقتی قبول می‌شود که واسطه نیل نور باشد. «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور».

**عبادت و شناخت دینی باید با پشتوانه علمی باشد

شناخت دین و رویکرد اصلی عبادت می‌بایست مبتنی بر پشتوانه علمی باشد، این عبارتی است که استاد فاطمی‌نیا همواره بر آن تأکید دارند. ایشان همچنین در این باره ادامه می‌دهند: در همین قم طلبه‌ای بود که بعضی ریاضت‌ها را بر خودش تحمیل کرده بود که حتماً نماز شب و روزی سه جزء قرآن بخواند و اعمال دیگر به جا آورد. اما چون پشتوانه علمی نداشت یکدفعه بریده بود. بعد آمده بود و می‌گفت ما یک‌ زمانی بیکار بودیم و نماز شب می‌خواندیم. چرا؟ برای اینکه پشتوانه علمی نداشت، نشاط هم نداشت. در صورتی که حاج آقا حسین فاطمی(رضوان الله علیه) و مرحوم آیت‌الله العظمی اراکی قریب به یک قرن نماز شب خواندند و سیر نشدند. امام و دیگر بزرگان هم  همین‌طور. یا اینکه ما عادت کرده‌ایم همه چیز را برای ثوابش انجام دهیم. استادی داشتم که می‌گفت: شما برای فهمیدن بخوانید، ثواب به پای خودش می‌آید. این بد است که ما این‌گونه تربیت شدیم. یعنی الان می‌خواهیم عمره برویم، اولین چیزی که در ذهن خطور می‌کند ثواب است. اعتکاف می‌رویم اولین چیزی که خطور می‌کند ثواب است. اعتکاف فلسفه‌اش چیست؟ اعتکاف از عَکَفَ مشتق است، عُکوف یعنی یک جا ایستادن. اعتکاف رمزش این است که شما همیشه پیش خدا بمانید. حج هم رمزش همین است. عمره رمزش دور خدا چرخیدن است، اما ما همه را برای ثوابش انجام می‌دهیم. اگر انسان بی برخوردار از علل  به مجلسی برود و بگوید حالی پیدا کردیم، این حال چون بدون پشتوانه است اثری ندارد چرا که فقط احساس است و احساس زودگذر.

**روش‌ منبری‌ها برای جذب مخاطبان امروزی

روش‌های نوینی برای استفاده در منبرها وجود دارد که واعظان برای جذب مخاطبان امروزی می‌توانند از آن رویکردها بهره ببرند، استاد فاطمی‌نیا در این خصوص می‌گوید:  منبر باید صرفاً برای تقرب به خداوند تبارک و تعالی و رضایت امام زمان(عج) باشد. پس جاذبه‌های منابر باید معقول و مقبول صاحب شریعت باشد. اگر برای اینکه مستمع خسته نشود، مطایبه‌های سنگین و مناسب شان منبر و روحانیت مطرح شود چه مانعی دارد، یا استشهاد از اشهاد صاحبان معرفت بر مطالب خود خوب است. مشروط بر اینکه آن منبری با سواد باشد با احادیث اهل بیت(ع) آشنایی داشته و در ادب عربی و فارسی زحمت کشیده باشد. همانطور که پزشک بر اساس مبانی علم خود و با لحاظ قرار دادن همه مسائل دارو تجویز می کند، خطبا نیز باید بر اساس مبانی عقلانی سخنان خود را مطرح کنند نه آنکه به طرح مسائلی بپردازند که ازاحساس آنها سرچشمه گرفته باشد. این موضوع حتی در رسانه ملی ما نیز دیده می‌شود. متاسفانه برخی سخنرانان و کارشناسان در صداوسیما حرف هایی را مطرح می کنند که درست نیست. البته خدا را شکر، امروز مبلغین شایسته‌ای داریم ولی عمده محققین‌های عاری از هر نوع کمالات هستند.

**بنده خدا شویم!

نکته‌ای که استاد فاطمی‌نیا بر آن تأکید دارد بنده خدا شدن است: از حضرت آیت‌الله بهجت شنیدم که فرمودند: هدف از خلقت ما این است که بنده خدا شویم. مقام بندگی خدا، بسیار مقام بالایی است. ما خلق نشده ایم که حتما دارای کشف و کرامات باشیم، بلکه غرض اصلی، عبودیت و بندگی است. چه مقامی بالاتر از این که خداوند رب العالمین از انسان راضی باشد. همین که خدا از انسان راضی باشد کافی است. گاهی وقت ها مصلحت انسان نیست چیزی را داشته باشد. همین قدر که خدا را می شناسیم و همین که الان روزه می گیریم همه از خداوند است و باید از خدا ممنون باشیم. خداوند ایمان را برای انسان محبوب قرار داده است. داشتن ایمان باعث خرسندی است. برای همین نماز و روزه که می خوانیم باید منت خدا را بکشیم.

منبع: چهارده

نشريه مشترك موسسه قدس و سايت عقيق