حقوق و عقوبت آزار حیوانات در اسلام

رسول خدا(ص) می فرمایند: «هیچ پرنده یا غیرپرنده ای به ناحق کشته نمی شود مگر اینکه در روز قیامت به دشمنی قتل خویش بر می خیزد.» نیز فرمودند: «کسی که گنجشک یا پرنده ای دیگر را به ناحق بکشد، در روز قیامت (درباره حق آن پرنده) مورد بازخواست قرار می گیرد.» عرض شد: ای رسول خدا! حق آن چیست؟ فرمودند: «(به گونه صحیح ذبح شود) و مورد استفاده قرار گیرد؛ نه اینکه سرش را ببرد و آن را دور افکند.»

کیفر ستم به حیوانات

رسول خدا(ص) چون شتری را با جهازش دربند و بسته دیدند و فرمودند:« صاحب اش کجاست؟ به او بگویید خود را برای محاکمه در قیامت آماده سازد.»

کشتن حیوان موذی

رسول خدا(ص) از کشتن هر موجود صاحب روحی نهی فرموده است، جز حیوان موزی (آزاررسان). از همین رو به کشتن پنج گروه از حیوانات اجازه دادند: کلاغ، لاشخور، مار، عقرب و سگ گزنده(هار). این جواز برای پیشگیری از آسیب ها و ضررهای آنهاست.

وجوب کشتن سگ هار: مردی از انصار خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: ای رسول خدا! سگ فلان ذمی لباسم را درید، پایم را مجروح ساخت و مرا از نماز با شما بازداشت. آن حضرت(ص) فرمودند: «کشتن سگ هار واجب است.» رسول اکرم(ص) فرمودند: «کسی که سگی را ببندد هر روز از عملش قیراطی (مقداری) کم شود، جز سگ موزی... .»

حقوق حیوان

مجموعه جهان هستی هوشمندانه با خالق خویش ارتباط دارند، هر چند ادراک آن از طریق متعارف مقدور انسان عادی نیست.

به گواهی آیات و سخنان پیشوایان معصوم(ع) حیوانات نیز از ادراک و شعور بهره مند و دارای احساسات و عواطف اند، از همین رو حرمت دارند. آدمیان هم در بهره برداری از آنها به رعایت احترام ذاتی و حق حیات آنها مکلف اند و از سوی پروردگار حقوقی بر عهده دارند و فقه اسلامی یک نوع از حقوق واجب بر انسان را حقوق حیوانات دانسته است.

امام صادق(ع) فرمودند: «هرچند خدا حیوانات را بی ادراک و شعور(ویژه آدمیان) آفرید، چهار خلصت را به آنها عنایت کرد: شناخت خالق خود، شناخت چگونگی پی جویی روزی، شناخت نر از ماده و ترس از مرگ.»

امام سجاد(ع) فرمودند: «حیوان، چراگاه خود را می شناسد و می داند کجا تهی از حاصل است.»

بنابراین در عین حال که به نص قرآن کریم و روایات، جانوران و به ویژه چارپایان برای سوددهی به انسان آفریده شده اند، این بدان معنا نیست که آنها حقوقی بر انسان ها ندارند، تصرف و بهره برداری انسان از حیوانات نیز بی حد و حصر نیست بلکه ضوابط شرعی و اخلاقی بسیار دقیقی دارد و قوانین حمایتی و حقوقی که اسلام برای حیوانات وضع کرده، احکامی شرعی و الزام آورند.

اهمیت حقوق حیوان

نیازهای اساسی حیوانات در شرع مقدس اسلام جزء حقوق آنهاست، برآوردن این حقوق از وظایف انسان شمرده می شود، از این رو، همه انسان ها در برابر حقوق حیوانات مسئولیت دارند. بدیهی ترین حقوق آنها که مقتضای حق حیات آنهاست، آماده سازی آب، علف، مکان مناسب و تامین آرامش و امنیت شبانه آنهاست.

مصون داشتن حیوان از آزار و اذیت در بهره برداری و وارد نکردن صدمه و آسیب بر پیکر حیوان و حرمت گذاری حیوان و ... از حقوقی است که شرع مقدس با تعبیرهای گوناگون و در قالب احکام تکلیفی به آنها سفارش کرده و حمایت از این حقوق را از مسلمانان خواسته است و رعایت از آنها بر مالک حیوان و دیگران و در مواردی بر حاکم شرع نیز واجب است. فقها آب و علف دادن به حیوانات را (در موارد ضروری واجب و در غیر آن) مستحب شمرده اند.

امام کاظم (ع) می فرمایند: «خدا را درباره بردگان خویش و درباره زبان بسته ها (حیوانات) در نظر بگیرید.» به آن حضرت(ع) عرض شد: زبان بسته ها کدام اند؟ فرمودند: «گوسفند، گربه، کبوتر و امثال اینها.»

علاوه بر این، امام کاظم(ع) می فرمایند: «از مروت و مردانگی آدمی آن است که حیوانات تحت اختیار او فربه باشند.» راوی می گوید: شنیدم که امام (ع) می فرمودند: «سه چیز از مروت (بزرگ منشی) انسان است؛ از جمله چالاک بودن حیوانات او.»

نکته: تهیه حیوان چالاک و نیرومند و حفظ چالاکی آن با رسیدگی و رعایت حقوق آن و نیز بازگرداندن چالاکی حیوان پس از حادثه دیدن آن، همگی از بزرگواری صاحب اش حکایت دارند.

برگرفته از مفاتیح الحیات تالیف آیت الله جوادی آملی