طرح ملی حفظ قرآن؛ آغاز نهضت نو قرآنی

** مقدمه
تحقق آرمان­های نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در گرو فراگیر شدن فرهنگ قرآنی در سطوح مختلف نظام و جامعه اسلامی است.
این مهم مستلزم تعلیم قرآن به همه افراد جامعه است و ترویج فرهنگ حفظ قرآن و افزایش تعداد حافظان کلام وحی در کشور یکی از مهم­ترین راهبردها در این تعلیم است. توجه به شیوه تعلیم در سیره و تذکر مقام معظم رهبری (مدظله) نسبت به اهمیت حفظ قرآن و کمبود جدی حافظان قرآن در جامعه اسلامی ایران و تصریح ایشان بر ضرورت وجود حداقل ده میلیون نفر حافظ قرآن در کشور می‌تواند اهمیت توجه به این راهبرد را گوشزد کند.
این طرح ملی با نگاه سلسله مراتبی ذیل سند راهبردی توسعه آموزش عمومی قرآن موضوع ماده 4 قانون برنامه پنجم جمهوری اسلامی ایران تعریف می‌شود؛

** تعاریف
حفظ قرآن: به یاد سپاری آیات قرآن و نگاهداشت و جلوگیری از فراموشی آیاتی که در فرآیند تعلّم به حافظه سپرده شده است.
حافظ قرآن: فردی که توانایی دارد همه یا بخش قابل توجهی از آیات قرآن را به صورت صحیح و روان با تلفظ عربی حروف و حرکات در حد تمایز همراه با درک معنای ظاهری آیات از بر بخواند.

** چشم ‌انداز
در افق 1414، حفظ قرآن کریم، امری فراگیر بین تمامی اقشار جامعه اسلامی ایران خواهد بود؛ به گونه­ای که تعداد حافظان قرآن کریم در کشور به 10 میلیون نفر خواهد رسید. برنامه­های آموزشی و محافل حفظ در سراسر کشور برپا شده و استفاده از آیات قرآن کریم در گفتگوها و تعاملات روزمره عموم و فرهیختگان رایج خواهد شد.

** اصول و رویکردهای اساسی
1- هدف از حفظ قرآن، افزایش «ایمان»، «شناخت»، «انس» و «عمل» به قرآن است.
2- لازم است تا پایان سند چشم‌­انداز در 1404 کلیه ظرفیت­‌ها برای ترویج و فرهنگ­‌سازی حفظ قرآن به کار گرفته شود و سامانه‌ها و سازوکارهای اجرای طرح ملی، مستقر و حدود یک‏‌سوم از چشم‏‌انداز طرح (3/5 میلیون حافظ کل قرآن) محقق شود.
3- تربیت حافظان مبلّغ و حرفه­ای قرآن برای حضور و ارائه برنامه در محافل تبلیغی ترویجی داخلی و بین‌‏المللی امری لازم است اما در این طرح منظور از 10 میلیون حافظ قرآن چنین سطحی از تسلّط بر حفظ نیست.
4- نیل به 10 میلیون حافظ قرآن، بدون ایجاد تحول اساسی در سبک زندگی فردی و اجتماعی و رویکردهای مدیریتی ممکن نیست. ابعاد این تحول در نوع نگاه به قرآن، چگونگی نقش‌آفرینی اجتماعی و مرجعیت قرآن در زندگی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
5- برنامه ‎ ها و روش ­ های ترویج و آموزش حفظ قرآن بر اساس تفاوت در ظرفیت و امکانات افراد اجتماع، می­بایست از کثرت و تنوع برخوردار باشد.
6- قدم نخست در حفظ قرآن، اعتقاد و باور به اهمیت و انگیزه برای حفظ است. لذا در فعالیت­های اجرایی باید به ترویج جایگاه و انگیزه‌سازی برای حفظ توجه ویژه شود.
7- گرچه بکارگیری انگیزاننده ­های مادی برای آغاز حفظ قرآن و استقامت در آن مناسب است، امّا برنامه‌ریزی ­ ها باید به گونه ­ ای باشد که این انگیزاننده ها بر انگیزه های معنوی و قصد قربت افراد غلبه نیابد و در نگاه سایر اقشار شائبه غلبه انگیزه ­های مادی بر انگیزه های معنوی را ایجاد نکند.
8- در واگذاری مسئولیت‌­های آموزشی و فرهنگی نظام اسلامی مراتب حفظ قرآن به عنوان یکی از اولویت­های مهم تلقی شده و احراز آن در فرآیندهای ارزشیابی و انتصاب مدنظر قرار گیرد. در مورد سایر مسئولیت­ها نیز این عامل به عنوان یکی از ارزش­ها در نظر گرفته شود.
9- در برنامه­‌ریزی و فضاسازی برای رواج حفظ علاوه بر پرهیز از اجبار و اکراه باید به­ گونه‌­ای عمل کرد که افراد در عین آزادی و اختیار نسبت به حفظ قرآن انگیزه پیدا کنند.
10- حفظ قرآن باید به یک موضوع فرهنگی رایج در جامعه تبدیل شود و منحصر در مراکز، رشته­‌ها و گروه­‌های خاصی نباشد.
11- برای ترویج و توسعه پایدار حفظ قرآن در جامعه باید به نیروهای مردمی و اجتماعی متکی بود و نقش حاکمیت در مقام سیاستگذاری و حمایت با پرهیز از تصدی ‎گری (غیر از نظام رسمی آموزش عمومی و عالی) و ایجاد ساختارهای جدید باشد.
12- حافظ قرآن باید به اخلاق قرآنی آراسته و دور از آفت­‌های تکبر و تفاخر باشد.

** راهبردهای کلان
1- ترویج و گسترش حفظ در خانواده‌‏ها
2- ترویج و گسترش حفظ قرآن در مدارس و مراکز وابسته به آموزش و پرورش
3- ترویج و گسترش حفظ قرآن در مراکز آموزش عالی حوزوی و دانشگاهی
4- ترویج و گسترش حفظ قرآن در نهادها و دستگاه ‎های دولتی و عمومی
5- ترویج و گسترش حفظ قرآن در بخش خصوصی و مجموعه‎ ها و مؤسسات مردم نهاد و گروه ‎ های اجتماعی
6- توسعه محصولات و خدمات آموزشی فرهنگی مرتبط با حفظ قرآن
7- تبلیغ و ترویج حفظ در فضاهای اجتماعی و رسانه ‎ای مختلف
8- طراحی و ایجاد ساز و کارها و ساختارهای پشتیبان اجرای طرح ملی حفظ

** راهبردهای ملی
1- فراهم کردن زمینه و فرصت لازم برای والدین به ویژه مادران و زنان خانه ‎ دار جهت حفظ قرآن کریم
2- تشویق و زمینه ‎ سازی برای آشنایی کودکان زیر هفت سال با قرآن و شروع حفظ از این سنین
3- هدایت مدارس به ویژه مدارس ابتدایی برای برگزاری دوره‎ ها و کلاس های حفظ قرآن
4- تربیت معلم و مربی حفظ قرآن و ایجاد تسهیلات و ساز و کارهای لازم برای حضور حافظان قرآن در مدیریت مدارس و تدریس با تمرکز بر مراکز پیش ‎ دبستانی و دبستان
5- توسعه برنامه‌‎‌ها، مسابقات و رویدادهای مرتبط با حفظ قرآن در آموزش و پرورش
6- توسعه پژوهش در حوزه حفظ قرآن و تربیت حافظ
7- ارتقای جایگاه حفظ و حافظان قرآن در فرایندهای آموزشی، ارزیابی و ارتقاء اساتید و دانشجویان در دانشگاه ‎ ها و مؤسسات آموزش عالی
8- ترویج حفظ قرآن در حوزه های علمیه از طریق افزایش سهم محتوای مبتنی بر حفظ قرآن و تعیین مشوق­هایی برای طلاب حافظ
9- تشویق کارمندان دستگاه ها و نهادهای کشوری و لشکری به حفظ قرآن از طریق تعیین امتیازات و تشویق ­ های مادی و معنوی
10- استفاده از فرصت خدمت مقدس سربازی برای ترویج و گسترش حفظ قرآن
11- توسعه مؤسسات مردمی و خصوصی فعال در حفظ قرآن از طریق تعیین تسهیلات و مشوق­های تشکیل و اداره آنها
12- ترویج و گسترش جلسات حفظ قرآن مردمی و هدایت جلسات و هیئات مختلف به سمت حفظ قرآن
13- ترغیب شرکت­ها و مؤسسات خصوصی و مردمی غیرقرآنی به حفظ و استفاده از حافظان قرآن
14- طراحی ساز و کارهایی جهت ارتقای جایگاه اجتماعی و تکریم حافظان قرآن در جامعه
15- حمایت از تولید محصولات محتوایی مورد استفاده در آموزش حفظ قرآن کریم
16- زمینه­‌سازی برای گسترش محصولات نرم ‎ افزاری و سخت ‎ افزاری با کیفیت در حوزه حفظ قرآن
17- ترویج و توسعه محتوا و خدمات مرتبط با حفظ قرآن در فضای مجازی
18- تولید برنامه ‎های رادیویی و تلویزیونی برای ترویج حفظ قرآن و تبیین جایگاه آن
19- تبلیغ و ترویج اهمیت و اثرات حفظ قرآن در تبلیغات محیطی و شهری
20- تکریم حافظان قرآن و الگو سازی ایشان برای اقشار مختلف جامعه
21- فراهم کردن زمینه آموزش عمومی حفظ با استفاده از ظرفیت صدا و سیما
22- فراهم کردن امکان تبلیغ ارزان ‎ قیمت مؤسسات، محصولات و خدمات مرتبط با حفظ قرآن در رسانه های مختلف
23- استفاده از ظرفیت گروه ها و تشکل های مذهبی برای تبلیغ و ترویج حفظ قرآن کریم
24- ارزیابی مستمر و دقیق حافظان و مؤسسات حفظ از طریق طراحی و ایجاد ساختار­ها و ساز و کارهای ارزشیابی مناسب
25- ساماندهی اطلاعات و محتوای موجود در حوزه حفظ قرآن در کشور از طریق ایجاد پایگاه‌های داده و ساختار­های اطلاعاتی مورد نیاز برای توسعه و ترویج حفظ قرآن
26- طراحی و ایجاد سامانه­ها و ساز و کارهای برنامه‎ ریزی و بودجه‎ ریزی هماهنگ و یکپارچه جهت اجرایی شدن طرح ملی

** چارچوب نهادی و اجرایی
الف. سیاستگذاری و نظارت راهبردی؛
سیاست‌گذاری، نظارت راهبردی و روزآمد سازی طرح ملی حفظ بر عهده شورای توسعه فرهنگ قرآنی است.
ب. برنامه‌ریزی، هماهنگی، نظارت و ارزیابی اجرای طرح ملی حفظ قرآن کریم؛
به منظور برنامه‎ ریزی، هماهنگی، نظارت و ارزیابی بر اجرای طرح ملی حفظ قرآن کریم، ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم تحت نظر شورای توسعه فرهنگ قرآنی تشکیل می‌شود.
ج.فرهنگ‌سازی و اجرا؛
وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و ‌سیما، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سایر وزارتخانه‌ها، نهادها و دستگاه‌های اجرایی، تبلیغی و فرهنگی کشور، در فرایند اجرایی کردن و فرهنگ‌سازی طرح ملی با ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم همکاری می‌کنند.
تمامی دستگاه‏‌های اجرایی موظفند در چارچوب این طرح، برنامه‌­های خود را جهت بررسی و یکپارچه‏‌سازی و تصویب به ستاد ارسال نمایند و در دوره‏‌های زمانی معین، نتایج حاصل از اجرای برنامه‏‌ها را به ستاد گزارش دهند.

د. الزامات اجرایی
شورای توسعه فرهنگ قرآنی موظف است ظرف مدت حداکثر سه ماه ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم را با محوریت وظایف ذیل تشکیل دهد:
1- هماهنگی و هدایت تعاملات و ارتباطات دستگاه‌های مختلف و اجزای مختلف جامعه در راستای تحقق چشم ‎ انداز طرح ملی
2- تشکیل کمیته‎ ها و کارگروه های تخصصی متشکل از دستگاه های مسئول و مؤسسات فعال در زمینه حفظ برای برنامه ریزی و هماهنگی اقدامات و فعالیت­ها
3- تدوین اهداف بخشی و زمانی متناسب با بخشهای مختلف جامعه و تعیین شاخص­‌های ارزیابی
4- تدوین اقدامات و تهیه شناسنامه اقدامات (شامل اهداف، سیاست‌ها و الزامات اجرایی، شاخص‌های عملکردی، تقسیم وظایف کلان، بودجه) و برنامه اجرایی سالانه متناسب با آن
5- ارزیابی مستمر و به روز رسانی دوره‎ ای طرح ملی با توجه به شرایط و نتایج حاصل از اجرای آن در راستای تحقق چشم‌انداز تعیین­شده و ارائه گزارش سالانه به شورای توسعه فرهنگ قرآنی
6- تأمین منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرح از طریق بودجه سنواتی و بودجه‌های قرآنی و فرهنگی دستگاه‌های مختلف و طراحی ساز و کارهای تشویقی جهت جلب مشارکت­های مردمی و بخش خصوصی
تبصره ـ ترکیب ستاد راهبری و تشکیلات آن در مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب می­‌رسد.

** نگاهی به عملکرد برخی موسسات برای تربیت حافظان
با گذشت پنج سال از رهنمودهای رهبر معظم انقلاب برای تربیت 10 میلیون حافظ قرآن بسیاری از کارشناسان عقیده دارند برای جامه عمل پوشاندن به این سخن رهبر معظم انقلاب هنور راه درازی در پیش داریم .
حجت الاسلام احمد شرفخانی معاون فرهنگی اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه گفت: اجرای فرمان مقام معظم رهبری، از چهار سال گذشته در دستور کار سازمان اوقاف کشور قرار گرفت.
نتایج حاصل از تلاش های سازمان های مرتبط را می توان در تعداد حافظان قرآن برآورد کرد، ولی بسیاری از کارشناسان معتقدند ارائه آمارهای ارائه شده با واقعیت منطبق نیست. چون ممکن است یک نفر در چند سازمان و نهاد ثبت نام کرده باشد و لذا در اینجا موضوع هم پوشانی تعداد حافظان قرآن مطرح می شود.
هرچند بسیاری از نهادها و موسسات قرآنی آمار و ارقامی از تعداد حافظان قرآن ارائه می کنند، ولی بعضی از کارشناسان می گویند آمارهای ارائه شده استاندارد نیست.
محمدحسین فریدونی پژوهشگر امور قرآنی گفت: از آنجا که اهداف حفظ قرآن استانداردسازی نشده و از طرف دیگر از نظر سیستم اطلاعاتی نیز اطلاعات حافظان پردازش نشده، ممکن است یک نفر در چند مرکز ثبت نام کرده باشد.
با این حال فریدونی معتقد است در طرح ملی حفظ قرآن بقاع متبرکه در مجموع کشور از همه سازمان ها و نهادهایی که در این زمینه فعالیت دارند، بهتر عمل کرده و توانسته جریانی را در کشور ایجاد کند.