فرزانگان/ به یاد احیاگر علم کلام

* ولادت

تاریخ دقیق ولادت شیخ زین الدین، ابومحمد، علی بن یونس نباطی بیاضی مشخص نیست؛ اما آنچه شیخ آقا بزرگ تهرانی نیز تأیید کرده، ولادت او را در حدود سال های ۸۰۴ یا ۸۰۵ هجری نشان می دهد.

* شخصیت زین الدین

بنابر شهادت بزرگان از علما و شاگردان، او عالمی فاضل و محقق، فقیه، مفسر و متکلم بوده و در عین حال ادیبی فرزانه و شاعر بوده است. همچنان که با اندک تأملی در آثار او به خوبی جنبه های فراوان علمی و روحی او بر انسان آشکار می گردد.

شیخ علی نباطی در کمالات روحی و سیر معنوی نیز به بالاترین درجات ممکن رسیده و ولایت ناب در سراسر نوشته های او مشهود است. در کلمات و سخنان بزرگان پیرامون شخصیت او جز مدح و ستایش هیچ نمی بینیم؛ چرا که هر کس نظر به شخصیت والای او کرده جز کمالات روحی و اخلاقی ندیده است.

بیاضی ذهنی نقّاد داشت و خصوصاً در بررسی مسائل کلامی و تاریخ صدر اسلام و نیز در دفاع از مبانی اعتقادی شیعه سخت کوش بود. از این رو بزرگانی چون مجلسی، حر عاملی، کفعمی و خوانساری او را با عنوان های ستایش آمیزی چون دانشمند ثقه، علامه و وحید عصر ستوده و کمالات و فضایل وی را برشمرده اند.

* اساتید

با آنکه در خطّه جبل عامل علمای فراوانی می زیسته اند و هر طالب علم از محضر بسیاری از آنان بهره برده است، اما از اساتید شیخ علی نباطی تنها نام دو نفر یافت شده که عبارتند از: «سید زین الدین علی بن دقماق» و «شیخ جمال الدین احمد بن حسین بن مطهر».

* شاگردان

او که حدود ۷۰ سال در مهد علم و دانش می زیسته و دریای موّاج علم و دانش بوده، یقیناً شاگردان فراوانی تربیت نموده است؛ اما حوادث روزگار تنها اجازه رسیدن نام سه تن از آنان را به ما داده است:

«شیخ ناصر بویهی»، «شیخ ابراهیم بن علی کفعمی، صاحب مصباح» و «شیخ شرف الدین بن سلیمان».

* علت شهرت بیاضی چیست؟

شهرت بیاضی بیشتر به سبب تألیف کتاب «الصراط المستقیم الی مُستَحقّیِ التَّقدیم» مشهور به الصراط المستقیم در علم کلام است که قوّت علمی و قدرت بیان او را نشان می دهد و برخی آن را در مباحث امامت، بهترین کتاب بعد از الشافی سید مرتضی و چه بسا برتر از آن می دانند. به گفته مؤلف در تألیف آن از ۲۸۲ اثر عامه (اهل سنت) و امامیه، با واسطه یا بی واسطه استفاده شده است.

این کتاب دارای هفده باب است و در فصول متعدد هر باب، مسائل مهم کلامی مطرح و درباره آنها بحث شده است، از جمله: «اثبات واجب و صفات او»، «جبر و تفویض»، «وجوب بعثت»، «عصمت انبیا»، «معجزه»، «اثبات وصی و صفات او»، «اثبات امامت علی علیه السلام»، «وجوب عصمت امام»، «نصّ پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم بر امامت علی و اولاد او علیهم السلام»، «علائم ظهور امام مهدی علیه السلام»، «ردّ شبهات وارده بر شیعه امامیه».

از اشاره بیاضی در الصراط المستقیم به کیمیای سعادت غزالی، می توان احتمال داد که وی با زبان فارسی آشنا بوده است. مجلسی این اثر بیاضی را از مصادر بحار ذکر کرده است. الصراط المستقیم از منابع الغدیر نیز هست که علامه امینی به آن علاقه بسیار داشته و برای دستیابی به این کتاب کوشش بسیار کرده و یافتن آن را از عنایات و الهامات اهل بیت علیهم السلام شمرده است. الصراط المستقیم در سه مجلد با مقدمه ای از آیت اللّه العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی در شرح احوال بیاضی در جلد اول و مقدمه ای از شیخ آقا بزرگ تهرانی در جلد دوم به چاپ رسیده است.

* تألیفات

گرچه حوادث تلخ تاریخ ما را از دستیابی به شرح حال بسیاری از بزرگان محروم کرده، اما خوشبختانه مؤلفات و کتب آنان زبانی گویا در بیان فضائل و شخصیت های علمی و دینی آن بزرگواران دارد.

از شیخ بزرگوار، زین الدین نباطی بیاضی کتاب های فراوانی به یادگار مانده که در علوم و موضوعات مختلفی هستند که به ذکر چند کتاب بسنده می کنیم:

«الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم»، در اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام، «الرساله الیونسیه» شرح المقاله التکلیفیه شهید اول، «زبدۀ البیان و إنسان الإنسان»، منتخب مجمع البیان، «الباب المفتوح إلی ما قیل فی النفس والروح»، «مختصر الصحاح» در علم لغت، «منخل الفلاح» مختصر «مختلف الشیعه» علامه حلی، «المقام الأسنی فی تفسیر أسماء الله الحسنی»، «دیوان اشعار»، «ذخیره الإیمان یا أرجوزه فی الکلام» منظومه ای است در علم کلام» و.. .

* رحلت

علامه بیاضی پس از یک عمر سراسر تلاش و مجاهده در سال ۸۷۷ ق. در حالی که حدود ۷3 یا 72 سال از عمرش می گذشت به سوی دوست شتافت و غمی بزرگ بر جان و دل شاگردان و اطرافیان خود گذاشت. پیکر مطهرش پس از تششییع در نباطیه سفلی به خاک سپرده شد.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی و موسسه کتاب شناسی شیعه