۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۲۱ : ۲۱
امام سجاد؛نخستین‌بارهویت شیعی رابه وجودآورد
اولین کنفرانس علمی «صحیفه سجادیه» در حالی در مرکز اسلامی انگلیس پیگیری شد که سخنرانان به لایه‌های معنویت و عرفان صحیفه سجادیه اشاره کرده و تنها راه‌برون رفت از مشکلات روحی و جسمی را شیوه ارتباط‌گیری بنده با پروردگار دانستند.
عقیق:کنفرانسی علمی با موضوع «صحیفه سجادیه» در محل مرکز اسلامی انگلیس در لندن برگزار شد، در این کنفرانس یک روزه که در دو بخش عربی و انگلیسی برپا می‌شد، سخنرانان مقالاتی پیرامون اهمیت تاریخی، دینی و معنوی صحیفه سجادیه امام زین‌العابدین(ع) ارائه کردند.
*سیدعبدالمنعم الحسن: امام سجاد(ع) دعا را به عنوان روشی از مبارزه انتخاب کرد
حجت‌الاسلام سیدعبدالمنعم الحسن مشاور و حقوقدان از کشور سودان با اشاره به حدیث ثقلین بیان داشت: این حدیث جایگاه رفیع اهل بیت(ع) و اهمیت مطالبی که به ما آموخته‌اند آشکار می‌کند.
وی به اهمیت نقش امام سجاد(ع) به ویژه پس از حادثه کربلا اشاره کرد و گفت: آن امام در زمانه بسیار دشواری به امامت رسید که راه انحرافی بنی‌امیه به حضیض خود رسیده بود، پس از واقعه کربلا جهان اسلام شاهد قیام‌های مختلفی بود؛ مانند خروج عبدالله زبیر و قیام مختار و امثال آن، امام سجاد(ع) در این دوره به امامت رسید و غیر از اینکه وارث ائمه قبل از خود بود، وارث شهدای کربلا نیز محسوب می‌شد.
حجت‌الاسلام الحسن اظهار داشت: ائمه در هر دوره‌ای هر کدام از زاویه خاصی با مردم زمان خود رفتار می‌کردند و امام سجاد(ع) ضمن اینکه باید واقعه عاشورا را ضبط می‌کرد، از طریق ادعیه صحیفه سجادیه معرفت حق تعالی را نیز به مردم آموزش داد، امام سجاد(ع) به مردم نشان داد که هدف از تمام خلقت عبادت خداست و شرط درک و معرفت خدا، معرفت به نفس و معرفت به سایر خلق است.
وی ادامه داد: امام دعا را به عنوان روشی از مبارزه انتخاب کرد و همان طور که گفته شده، دعا سلاح انبیا است و امام نیز از دعا به عنوان سلاح استفاده کرد، امام سجاد(ع) در دعاهای صحیفه اول از همه درباره عظمت خدا سخن می‌گوید و بعد به انسان در مورد مسئولیت او در برابر خالق و مخلوق تذکر می‌دهد، با این وجود معرفت خدا فقط درک صرف نیست، بلکه فهم و عمل به مسئولیت‌ها را نیز شامل می‌شود.
*عماد حمرون: امام سجاد(ع) برای اولین بار هویت شیعی را به وجود آورد
سخنران دوم بخش عربی کنفرانس عماد حمرون استاد دانشگاه از کشور فرانسه و رئیس جمعیت اهل بیت(ع) پاریس بود که با یادآوری اوضاع جاری جهان اسلام گفت: باید سعی کنیم صحیفه را آنگونه که مناسب این دوره است بخوانیم، امام سجاد(ع) را نه به عنوان صرفاً یک امام شیعه بلکه به عنوان کسی که از دید همه مسلمانان هدفش تقرّب به خدا بوده است، باید معرفی کرد.
وی افزود: امام علی بن الحسین(ع) کسی است که خود را به عنوان معصوم به خلیفه طاغوت معرفی و اشاره کرد شناخت از نظر مؤمن فقط شناخت توحید نبوده، بلکه حب اهل بیت(ع) را نیز شامل می‌شود.
حمرون ابراز داشت: باید دانست که امام تنها وارث دولت حقیقی اسلام بود و او بود که برای اولین بار هویت شیعی را به عنوان هویت مستقل به وجود آورد، در واقع شیعه پس از واقعه عاشورا و تحت امامت امام سجاد هویت خود را پیدا کرد، امام سجاد(ع) مردی بود آگاه به اهمیت تداوم قیام عاشورا و با این حال صحیفه سجادیه کتابی درباره محبت و صلح و دوستی است.
وی ادامه داد: ادوار اسلام را با توجه به معصومین آل کسا (پنج تن) می‌توان به پنج دوره تقسیم کرد که دوره سوم از این پنج دوره، توسط امام سجاد آغاز شده و با امام باقر و امام صادق(ع) ادامه پیدا می‌کند. این دوره، دوره شکل‌گیری هویت شیعه به طور مستقل بوده و دوره‌ای است که تفکر سیاسی اسلام پایه‌گذاری می‌شود.
*گریفیس دیکسون: خواندن صحیفه لایه‌های گوناگونی از معنویت و عرفان را آشکار می‌کند
جوئن گریفیس دیکسون محقق مطالعات اسلامی و استاد دانشگاه در انگلیس اظهار داشت: برای آنهایی که در زندگی روزمره به دنبال معنویت هستند، خواندن صحیفه لایه‌های گوناگونی از معنویت و اندیشه و عرفان را آشکار می‌کند، امام سجاد(ع) کسی است که علیرغم معصومیت از گناه، وسوسه، از مظلومیت و از رنج انسان‌ها آگاه است و راه پناه بردن به خدا از این وسوسه‌ها را به ما می‌آموزد.
وی افزود: نباید صحیفه را به عنوان زندگی‌نامه امام سجاد خواند، چرا که بسیاری از دعاها را او از طرف ما و برای ما کرده است. از جمله وقتی وسوسه‌های گناه را بر می‌شمرد، منظورش ما هستیم نه خودش، امام می‌خواهد به ما بیاموزد که ما مسئول همه اعمال، وسوسه‌ها و گناهان خود بوده و تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم، پناه بردن به خدا است.
دیکسون با اشاره به دعای بیستم صحیفه سجادیه گفت: تعادل بین مسئولیت فردی و توکل به خدا در گفتار امام سجاد در سراسر صحیفه دیده می‌شود، ما در صحیفه می‌آموزیم که هر لحظه از رنج در این دنیا فرصتی برای نزدیکی به خدا است و شاید دریچه‌ای به رستگاری ما باشد.
وی ادامه داد: این پاسخی است به شبهه معروف عدل خدا که می‌گوید اگر خدا عادل است، چرا در دنیا این همه رنج وجود دارد. در دعاهای صحیفه ما همه فراز و فرودهای زندگی انسان را می‌توانیم ببینیم، فراز و فرودهایی که می‌توانند ما را به خدا نزدیک‌تر کنند.
*ربکا مسترتون: امام سجاد(ع) در صحیفه‌اش از محبت به خدا سخن گفته است
در ادامه ربکا مسترتون استاد دانشگاه انگلیس مقاله خود را به روان خانم زهرا اسلامیه تقدیم کرد که به گفته وی با وجود علاقه به اسلام و انقلاب اسلامی همچنان فردی ناشناخته باقی مانده است، وی سپس به ارائه مقاله خود با موضوع وامدار بودن سنت تصوف و عرفان اهل سنت به مکتب شیعه امامیه پرداخت.
مسترتون بیان داشت: عرفا و مشایخ صوفی اهل سنت مفاهیم و تعبیراتی را استفاده کرده‌اند که قبلاً توسط امامان شیعه به کار برده شده است، به عنوان مثال «محبت» یکی از این تعبیرات است، به گفته وی برخی محققین معتقد هستند که مفهوم عشق به خدا و رابطه عاشقانه با خدا پس از شهادت امام حسین(ع) در جهان اسلام رشد کرد.
وی افزود: در زمان خلفای عباسی سعی بر این بود که مکتب حنفی ترویج شود و معمولاً علمای آن عصر را برای بحث و تأیید عقاید به دربار عباسی احضار کرده و توسط علمای حنفی مورد بازپرسی قرار داده و اگر دینشان تأیید نمی‌شد اعدام می‌شدند. جنید بغدادی یکی از این علما است که پس از مدتها معاشرت با علمای امامیه و معتزله معتقد شده بود که خدا و انسان رابطه عاشقانه دارند.
این استاد دانشگاه انگلیس اظهار داشت: خدا انسان را و انسان خدا را دوست دارد، جنید معاصر دوران غیبت صغرا بود و عقیده او به مذاق خلفای عباسی خوش نیامد، به دربار احضار شد و آنجا با تقیه و گفتن اینکه او فقیه است و عارف نیست جان بدر برد، با این حال او یکی از اولین عرفای سنی است که عقاید خود را از امامیه اخذ کرده است.
وی ادامه داد: یکی از عناصر و مفاهیم اصلی تصوف سنی مفهوم «ولایت» است و دیگری مفهوم «محبت» که هر دو در قرآن ذکر شده و به نوعی می‌توان گفت اهل سنت این مفاهیم را از تفکر امامیه و به خصوص از صحیفه سجادیه آموخته‌اند، سال‌ها قبل از اینکه جنید بغدادی به دربار خلیفه احضار شود، امام سجاد(ع) در صحیفه‌اش از محبت و عشق به خدا سخن گفته بود.
مسترتون با بیان اینکه به مفهوم «مرید» در طریقت عرفانی تا قرن ۱۲ میلادی هنوز شکل نگرفته بود، ابراز داشت: اما همین مفهوم مرید و مفهوم عشق به عنوان راهی برای رسیدن به خدا، سال‌ها قبل در صحیفه سجادیه ذکر شده است، حکیم ترمذی خراسانی (ترمذی عارف و نه ترمذی محدث) از مروجین عرفان سنی در جهان اسلام بود و کسی است که تأسیس دانش تصوف سنی را به او نسبت می‌دهند، اما اگر به ریشه‌های او نگاه کنیم خواهیم دید که عمده آموزه‌های او از اصول کافی و سپس از صحیفه سجادیه اخذ شده‌اند.
*غلامعباس لکها: اولین تدوین صحیفه توسط محمد بن ادریس الحلی جمع‌آوری شد
غلامعباس لکها در سخنان خود به بررسی تاریخی شروح نوشته شده بر صحیفه تمرکز پرداخت و گفت: اولین تدوین صحیفه به طور مکتوب که حاشیه‌ای نیز به همراه دارد، توسط محمد بن ادریس الحلی(که با حلی محدث فرق دارد) جمع‌آوری شده است، او خود شرحی در حاشیه بر صحیفه نوشته است، پس از او ابراهیم بن علی کفعمی حاشیه‌ای بر صحیفه نگاشت و تا زمان همه‌گیر شدن شیعه در ایران در عصر صفوی، شرح دیگری دیده نمی‌شود.
وی افزود: با پیدایش صفویه تعداد شروح بر صحیفه افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. خود کفعمی قبل از تصرف تبریز توسط شاه اسماعیل فوت می‌کند، اما نوشتن شرح بر این کتاب با شرح صدرالدین سیدعلی‌خان مدنی شیرازی متوفی به ۱۷۰۷ میلادی ادامه پیدا می‌کند، شرح دیگری به نام ریاض السالکین فی شرح صحیفه به قلم سیدنعمت‌الله حسینی جزایری متوفی به ۱۷۰۱ نیز موجود است.
غلامعباس لکها بیان داشت: شارحین بسیاری در مورد این دعا مطلب نوشته‌اند و با توجه به مفاهیم عمیق آن گاه شرح این دعای دو صفحه‌ای گاه به ۵۰ صفحه می‌رسد،البته شرح‌نویسی بر صحیفه روند رو به رشد داشته است که از نمونه‌های معاصر می‌توان به شرح علامه محمدتقی جعفری اشاره کرد.
*حجت‌الاسلام شمالی:در صحیفه ما می‌آموزیم که چگونه با خدا باید سخن بگوییم
سخنران پایانی این کنفرانس حجت‌الاسلام محمدعلی شمالی رئیس مرکز اسلامی انگلیس بود، وی در سخنان خود به روش طبقه‌بندی امام سجاد(ع) از رابطه بین انسان و خدا پرداخت و گفت: یکی از داغ‌ترین بحث‌ها در فلسفه و کلام اسلامی رابطه بین کثیر و واحد است، یعنی رابطه بین خدای واحد و مخلوقات کثیر، همیشه یکی از چالش برانگیزترین سؤالات و مباحث دنیای اسلام بوده است.
وی افزود: مفاهیم فلسفی هر چند مفید، اما نمی‌توانند رابطه انسان را با خدا به روشی صمیمانه توضیح دهند، در صحیفه ما می‌آموزیم که چگونه با خدا باید سخن بگوییم و اگر قرآن نشان دهنده روش سخن گفتن خدا با انسان است، صحیفه روش سخن گفتن انسان را با خدا آموزش می‌دهد.
حجت‌الاسلام شمالی بیان داشت: از بین ۱۲ نوع رابطه‌ای که می‌توان بین خدا و انسان برشمرد، فقط رابطه محبت دوطرفه است، رابطه‌های دیگر مانند خالق و مخلوق، یا رازق و مرزوق، همه یک طرفه هستند. یعنی خدا رازق ماست و ما رازق خدا نیستیم. اما در بحث محبت خدا ما را دوست دارد و ما نیز خدا را دوست داریم.
وی ادامه داد: در دعای «مناجات المریدین» می‌خوانیم که صراط برای آنهایی که هدایت خدا را برگزیده اند چقدر گسترده و روشن است و برای دیگران چقدر باریک و تاریک، در این دعا از خدا می‌خواهیم که ما را از بهترین نصیب برندگان از رحمتش قرار دهد و زیرا تنها در عشق به خداست که معشوق می‌تواند کاملاً مال تو باشد بدون آنکه از بهره عاشقان دیگر چیزی کم شود.
رئیس مرکز اسلامی انگلیس این فراز را نشان‌دهنده تواضع در عین جاه‌طلبی دانست و گفت: داعی بزرگترین نصیب را می‌خواهد، ولی در عین تواضع که بدون این کلمات از ناحیه معصوم ما کاملاً در برابر اینکه چگونه باید خدا را بخوانیم، سرگشته می‌شدیم و معصومین راه و رسم دعا را به ما آموختند.
منبع:فارس
*سیدعبدالمنعم الحسن: امام سجاد(ع) دعا را به عنوان روشی از مبارزه انتخاب کرد
حجت‌الاسلام سیدعبدالمنعم الحسن مشاور و حقوقدان از کشور سودان با اشاره به حدیث ثقلین بیان داشت: این حدیث جایگاه رفیع اهل بیت(ع) و اهمیت مطالبی که به ما آموخته‌اند آشکار می‌کند.
وی به اهمیت نقش امام سجاد(ع) به ویژه پس از حادثه کربلا اشاره کرد و گفت: آن امام در زمانه بسیار دشواری به امامت رسید که راه انحرافی بنی‌امیه به حضیض خود رسیده بود، پس از واقعه کربلا جهان اسلام شاهد قیام‌های مختلفی بود؛ مانند خروج عبدالله زبیر و قیام مختار و امثال آن، امام سجاد(ع) در این دوره به امامت رسید و غیر از اینکه وارث ائمه قبل از خود بود، وارث شهدای کربلا نیز محسوب می‌شد.
حجت‌الاسلام الحسن اظهار داشت: ائمه در هر دوره‌ای هر کدام از زاویه خاصی با مردم زمان خود رفتار می‌کردند و امام سجاد(ع) ضمن اینکه باید واقعه عاشورا را ضبط می‌کرد، از طریق ادعیه صحیفه سجادیه معرفت حق تعالی را نیز به مردم آموزش داد، امام سجاد(ع) به مردم نشان داد که هدف از تمام خلقت عبادت خداست و شرط درک و معرفت خدا، معرفت به نفس و معرفت به سایر خلق است.
وی ادامه داد: امام دعا را به عنوان روشی از مبارزه انتخاب کرد و همان طور که گفته شده، دعا سلاح انبیا است و امام نیز از دعا به عنوان سلاح استفاده کرد، امام سجاد(ع) در دعاهای صحیفه اول از همه درباره عظمت خدا سخن می‌گوید و بعد به انسان در مورد مسئولیت او در برابر خالق و مخلوق تذکر می‌دهد، با این وجود معرفت خدا فقط درک صرف نیست، بلکه فهم و عمل به مسئولیت‌ها را نیز شامل می‌شود.
*عماد حمرون: امام سجاد(ع) برای اولین بار هویت شیعی را به وجود آورد
سخنران دوم بخش عربی کنفرانس عماد حمرون استاد دانشگاه از کشور فرانسه و رئیس جمعیت اهل بیت(ع) پاریس بود که با یادآوری اوضاع جاری جهان اسلام گفت: باید سعی کنیم صحیفه را آنگونه که مناسب این دوره است بخوانیم، امام سجاد(ع) را نه به عنوان صرفاً یک امام شیعه بلکه به عنوان کسی که از دید همه مسلمانان هدفش تقرّب به خدا بوده است، باید معرفی کرد.
وی افزود: امام علی بن الحسین(ع) کسی است که خود را به عنوان معصوم به خلیفه طاغوت معرفی و اشاره کرد شناخت از نظر مؤمن فقط شناخت توحید نبوده، بلکه حب اهل بیت(ع) را نیز شامل می‌شود.
حمرون ابراز داشت: باید دانست که امام تنها وارث دولت حقیقی اسلام بود و او بود که برای اولین بار هویت شیعی را به عنوان هویت مستقل به وجود آورد، در واقع شیعه پس از واقعه عاشورا و تحت امامت امام سجاد هویت خود را پیدا کرد، امام سجاد(ع) مردی بود آگاه به اهمیت تداوم قیام عاشورا و با این حال صحیفه سجادیه کتابی درباره محبت و صلح و دوستی است.
وی ادامه داد: ادوار اسلام را با توجه به معصومین آل کسا (پنج تن) می‌توان به پنج دوره تقسیم کرد که دوره سوم از این پنج دوره، توسط امام سجاد آغاز شده و با امام باقر و امام صادق(ع) ادامه پیدا می‌کند. این دوره، دوره شکل‌گیری هویت شیعه به طور مستقل بوده و دوره‌ای است که تفکر سیاسی اسلام پایه‌گذاری می‌شود.
*گریفیس دیکسون: خواندن صحیفه لایه‌های گوناگونی از معنویت و عرفان را آشکار می‌کند
جوئن گریفیس دیکسون محقق مطالعات اسلامی و استاد دانشگاه در انگلیس اظهار داشت: برای آنهایی که در زندگی روزمره به دنبال معنویت هستند، خواندن صحیفه لایه‌های گوناگونی از معنویت و اندیشه و عرفان را آشکار می‌کند، امام سجاد(ع) کسی است که علیرغم معصومیت از گناه، وسوسه، از مظلومیت و از رنج انسان‌ها آگاه است و راه پناه بردن به خدا از این وسوسه‌ها را به ما می‌آموزد.
وی افزود: نباید صحیفه را به عنوان زندگی‌نامه امام سجاد خواند، چرا که بسیاری از دعاها را او از طرف ما و برای ما کرده است. از جمله وقتی وسوسه‌های گناه را بر می‌شمرد، منظورش ما هستیم نه خودش، امام می‌خواهد به ما بیاموزد که ما مسئول همه اعمال، وسوسه‌ها و گناهان خود بوده و تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم، پناه بردن به خدا است.
دیکسون با اشاره به دعای بیستم صحیفه سجادیه گفت: تعادل بین مسئولیت فردی و توکل به خدا در گفتار امام سجاد در سراسر صحیفه دیده می‌شود، ما در صحیفه می‌آموزیم که هر لحظه از رنج در این دنیا فرصتی برای نزدیکی به خدا است و شاید دریچه‌ای به رستگاری ما باشد.
وی ادامه داد: این پاسخی است به شبهه معروف عدل خدا که می‌گوید اگر خدا عادل است، چرا در دنیا این همه رنج وجود دارد. در دعاهای صحیفه ما همه فراز و فرودهای زندگی انسان را می‌توانیم ببینیم، فراز و فرودهایی که می‌توانند ما را به خدا نزدیک‌تر کنند.
*ربکا مسترتون: امام سجاد(ع) در صحیفه‌اش از محبت به خدا سخن گفته است
در ادامه ربکا مسترتون استاد دانشگاه انگلیس مقاله خود را به روان خانم زهرا اسلامیه تقدیم کرد که به گفته وی با وجود علاقه به اسلام و انقلاب اسلامی همچنان فردی ناشناخته باقی مانده است، وی سپس به ارائه مقاله خود با موضوع وامدار بودن سنت تصوف و عرفان اهل سنت به مکتب شیعه امامیه پرداخت.
مسترتون بیان داشت: عرفا و مشایخ صوفی اهل سنت مفاهیم و تعبیراتی را استفاده کرده‌اند که قبلاً توسط امامان شیعه به کار برده شده است، به عنوان مثال «محبت» یکی از این تعبیرات است، به گفته وی برخی محققین معتقد هستند که مفهوم عشق به خدا و رابطه عاشقانه با خدا پس از شهادت امام حسین(ع) در جهان اسلام رشد کرد.
وی افزود: در زمان خلفای عباسی سعی بر این بود که مکتب حنفی ترویج شود و معمولاً علمای آن عصر را برای بحث و تأیید عقاید به دربار عباسی احضار کرده و توسط علمای حنفی مورد بازپرسی قرار داده و اگر دینشان تأیید نمی‌شد اعدام می‌شدند. جنید بغدادی یکی از این علما است که پس از مدتها معاشرت با علمای امامیه و معتزله معتقد شده بود که خدا و انسان رابطه عاشقانه دارند.
این استاد دانشگاه انگلیس اظهار داشت: خدا انسان را و انسان خدا را دوست دارد، جنید معاصر دوران غیبت صغرا بود و عقیده او به مذاق خلفای عباسی خوش نیامد، به دربار احضار شد و آنجا با تقیه و گفتن اینکه او فقیه است و عارف نیست جان بدر برد، با این حال او یکی از اولین عرفای سنی است که عقاید خود را از امامیه اخذ کرده است.
وی ادامه داد: یکی از عناصر و مفاهیم اصلی تصوف سنی مفهوم «ولایت» است و دیگری مفهوم «محبت» که هر دو در قرآن ذکر شده و به نوعی می‌توان گفت اهل سنت این مفاهیم را از تفکر امامیه و به خصوص از صحیفه سجادیه آموخته‌اند، سال‌ها قبل از اینکه جنید بغدادی به دربار خلیفه احضار شود، امام سجاد(ع) در صحیفه‌اش از محبت و عشق به خدا سخن گفته بود.
مسترتون با بیان اینکه به مفهوم «مرید» در طریقت عرفانی تا قرن ۱۲ میلادی هنوز شکل نگرفته بود، ابراز داشت: اما همین مفهوم مرید و مفهوم عشق به عنوان راهی برای رسیدن به خدا، سال‌ها قبل در صحیفه سجادیه ذکر شده است، حکیم ترمذی خراسانی (ترمذی عارف و نه ترمذی محدث) از مروجین عرفان سنی در جهان اسلام بود و کسی است که تأسیس دانش تصوف سنی را به او نسبت می‌دهند، اما اگر به ریشه‌های او نگاه کنیم خواهیم دید که عمده آموزه‌های او از اصول کافی و سپس از صحیفه سجادیه اخذ شده‌اند.
*غلامعباس لکها: اولین تدوین صحیفه توسط محمد بن ادریس الحلی جمع‌آوری شد
غلامعباس لکها در سخنان خود به بررسی تاریخی شروح نوشته شده بر صحیفه تمرکز پرداخت و گفت: اولین تدوین صحیفه به طور مکتوب که حاشیه‌ای نیز به همراه دارد، توسط محمد بن ادریس الحلی(که با حلی محدث فرق دارد) جمع‌آوری شده است، او خود شرحی در حاشیه بر صحیفه نوشته است، پس از او ابراهیم بن علی کفعمی حاشیه‌ای بر صحیفه نگاشت و تا زمان همه‌گیر شدن شیعه در ایران در عصر صفوی، شرح دیگری دیده نمی‌شود.
وی افزود: با پیدایش صفویه تعداد شروح بر صحیفه افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. خود کفعمی قبل از تصرف تبریز توسط شاه اسماعیل فوت می‌کند، اما نوشتن شرح بر این کتاب با شرح صدرالدین سیدعلی‌خان مدنی شیرازی متوفی به ۱۷۰۷ میلادی ادامه پیدا می‌کند، شرح دیگری به نام ریاض السالکین فی شرح صحیفه به قلم سیدنعمت‌الله حسینی جزایری متوفی به ۱۷۰۱ نیز موجود است.
غلامعباس لکها بیان داشت: شارحین بسیاری در مورد این دعا مطلب نوشته‌اند و با توجه به مفاهیم عمیق آن گاه شرح این دعای دو صفحه‌ای گاه به ۵۰ صفحه می‌رسد،البته شرح‌نویسی بر صحیفه روند رو به رشد داشته است که از نمونه‌های معاصر می‌توان به شرح علامه محمدتقی جعفری اشاره کرد.
*حجت‌الاسلام شمالی:در صحیفه ما می‌آموزیم که چگونه با خدا باید سخن بگوییم
سخنران پایانی این کنفرانس حجت‌الاسلام محمدعلی شمالی رئیس مرکز اسلامی انگلیس بود، وی در سخنان خود به روش طبقه‌بندی امام سجاد(ع) از رابطه بین انسان و خدا پرداخت و گفت: یکی از داغ‌ترین بحث‌ها در فلسفه و کلام اسلامی رابطه بین کثیر و واحد است، یعنی رابطه بین خدای واحد و مخلوقات کثیر، همیشه یکی از چالش برانگیزترین سؤالات و مباحث دنیای اسلام بوده است.
وی افزود: مفاهیم فلسفی هر چند مفید، اما نمی‌توانند رابطه انسان را با خدا به روشی صمیمانه توضیح دهند، در صحیفه ما می‌آموزیم که چگونه با خدا باید سخن بگوییم و اگر قرآن نشان دهنده روش سخن گفتن خدا با انسان است، صحیفه روش سخن گفتن انسان را با خدا آموزش می‌دهد.
حجت‌الاسلام شمالی بیان داشت: از بین ۱۲ نوع رابطه‌ای که می‌توان بین خدا و انسان برشمرد، فقط رابطه محبت دوطرفه است، رابطه‌های دیگر مانند خالق و مخلوق، یا رازق و مرزوق، همه یک طرفه هستند. یعنی خدا رازق ماست و ما رازق خدا نیستیم. اما در بحث محبت خدا ما را دوست دارد و ما نیز خدا را دوست داریم.
وی ادامه داد: در دعای «مناجات المریدین» می‌خوانیم که صراط برای آنهایی که هدایت خدا را برگزیده اند چقدر گسترده و روشن است و برای دیگران چقدر باریک و تاریک، در این دعا از خدا می‌خواهیم که ما را از بهترین نصیب برندگان از رحمتش قرار دهد و زیرا تنها در عشق به خداست که معشوق می‌تواند کاملاً مال تو باشد بدون آنکه از بهره عاشقان دیگر چیزی کم شود.
رئیس مرکز اسلامی انگلیس این فراز را نشان‌دهنده تواضع در عین جاه‌طلبی دانست و گفت: داعی بزرگترین نصیب را می‌خواهد، ولی در عین تواضع که بدون این کلمات از ناحیه معصوم ما کاملاً در برابر اینکه چگونه باید خدا را بخوانیم، سرگشته می‌شدیم و معصومین راه و رسم دعا را به ما آموختند.
منبع:فارس
گزارش خطا
